1 апрель
көнө
1 апрель — григориан стиле буйынса йылдың 91-се (кәбисә йылында 92-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 274 көн ҡала.
| ← апрель → | ||||||
| Дш | Шш | Шр | Кс | Йм | Шм | Йк |
| 1 | 2 | 3 | ||||
| 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
| 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
| 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
| 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | |
| 2022 йыл | ||||||
Байрамдар һәм иҫтәлекле даталар
Халыҡ-ара
Ер: Ҡоштар көнө.
Рәсми булмаған
- Ирей торған ҡәһүә көнө.
- Коньяк көнө.
Милли
- Көлкө көнө (Рәсәй, БДБ илдәре, Балтика буйы, АҠШ, Канада, Англия, Финляндия, Испания).
Иран: Ислам Республикаһы көнө.
Кипр Республикаһы: Милли байрам.
КАР: Ғаилә көнө.
Һөнәри
Рәсми булмаған
- Ер: Математиктар көнө.
Тарихи ваҡиғаларҮҙгәртергә
- 1875: Бөйөк Британияның «Таймс» гәзитендә донъяла тәүге тапҡыр алдағы аҙнаға һауа торошо тураһында мәғлүмәт баҫыла (1875).
- 1889: Чикагола беренсе һауыт-һаба йыуыу машинаһы һатыуға сығарыла.
- 1890: Бельгиянан АҠШ-ҡа күсеп килгән Шарль Ван Депуле беренсе троллейбусҡа патент ала (1890).
- 1923: «Огонёк» журналының беренсе һаны донъя күрә.
- 1936: Өфөлә 119-сы ат заводы эшләй башлай.
- 1937: Бирма Һиндостандан айырыла.
- 1940: АҠШ-тың Нью-Джерси штатында тәүге тапҡыр электрон микроскопты эшләтеп күрһәтәләр.
- 1940: Мәләүез һөт-консерва комбинаты сафҡа тапшырыла.
- 1995: Рәсәй телевидениеһының 1-се канал тапшырыуҙары башлана.
Был көндө тыуғандарҮҙгәртергә
Башҡортостан менән бәйле шәхестәрҮҙгәртергә
0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандарҮҙгәртергә
- Ғиләж Ғүмәрский (төп исеме Миңлебаев Ғиләжетдин Фәсхетдин улы (1890—26.11.1967), драматург. 1910-сы йылдарҙан үҙешмәкәр театр коллективтарын ойоштороусы. 1930–1937 йылдарҙа Башҡортостан дәүләт нәшриәтенең район-ара бүлеге мөдире. Беренсе донъя һуғышында ҡатнашыусы.
- Типеев Шамсун Ислам улы (1900—06.1983), ғалим-тарихсы. 1935—1951 йылдарҙа СССР Фәндәр академияһының Тарих институты хеҙмәткәре. СССР Фәндәр академияһының Башҡортостан филиалын ойоштороусыларҙың береһе, 1951 йылдан филиал Президиумының рәйес урынбаҫары. 1952 йылдан Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты директоры, 1954—1956 йылдарҙа өлкән ғилми хеҙмәткәр. Тарих фәндәре кандидаты (1943). Рәсәйҙәге Граждандар һәм Бөйөк Ватан һуғыштарында ҡатнашыусы. Ҡыҙыл Йондоҙ ордены кавалеры (1945). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Нуриман районы Иҫке Исай ауылынан.
- Смородин Георгий Степанович (1905—17.04.1986), ғалим-агроном, юғары мәктәп эшмәкәре. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (1960), профессор (1960). РСФСР-ҙың атҡаҙанған агрономы (1977), Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1965). Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1950 йылдан Башҡортостан ауыл хужалығы институты директоры, 1951—1953 һәм 1959—1965 йылдарҙа дөйөм игенселек кафедраһы мөдире һәм бер үк ваҡытта агрономия факультеты деканы. Сығышы менән хәҙерге Пермь крайының Чусовский районы Вереино ауылынан.
- Зәйнуллин Лик Әнүәр улы (1945), ғалим-йылылыҡ энергетикаһы инженеры. 1975 йылдан хәҙерге Екатеринбург ҡалаһындағы Бөтә Рәсәй металлургия йылылыҡ техникаһы ғилми-тикшеренеү институты һәм йәмғитенең өлкән ғилми хеҙмәткәре, 1989 йылдан лаборатория мөдире, 1996 йылда һәм 1999 йылдан — генераль директоры, бер үк ваҡытта 2006 йылдан Урал федераль университеты уҡытыусыһы. Техник фәндәр докторы (2006). Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған металлургы (2002). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Әбйәлил районы Ишҡол ауылынан.
- Йәғәфәрова Гүзәл Ғабдулла ҡыҙы (1945), ғалим-биотехнолог. 1970 йылдан Өфө нефть институты һәм Өфө дәүләт нефть техник университеты уҡытыусыһы, 1996 йылдан технология факультеты деканы, 2004 йылдан — ғәмәли экология кафедраһы мөдире. Техник фәндәр докторы (1994), профессор (2006). Башҡортостан Республикаһының фән эшмәкәре (1998), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2000). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Ауырғазы районы Талбазы ауылынан.
1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандарҮҙгәртергә
- Ирғәлин Ғизетдин Дәүләтғәле улы (1931), ғалим-тарихсы, партия органдары ветераны. 1982—1985 йылдарҙа КПСС-тың Өфө ҡала комитеты секретары, 1985—2000 йылдарҙа хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Йәмәғәт берләшмәләренең үҙәк дәүләт архивы директоры. Тарих фәндәре кандидаты. СССР-ҙың Журналистар союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1991), РСФСР-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1965).
- Кутонова Клавдия Николаевна (1946), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе ветераны. 1975—2017 йылдарҙа Салауат ҡала дауаханаһы табибы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2001). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Фёдоровка районыны үҙәге Фёдоровка ауылынан.
- Мурзин Вәкил Ильяс улы (1946), йырсы. Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһы солисы. Башҡортостандың атҡаҙанған артисы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Миәкә районы Ҡанбәк ауылынан.
- Амангилдина Фатима Рәшит ҡыҙы (1956), табип-офтальмолог. Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһының Өфө күҙ ауырыуҙары ғилми-тикшеренеү институты консультатив-поликлинка бүлеге хеҙмәткәре. Башҡортостандың атҡаҙанған табибы.
- Гәрәев Радик Шафиҡ улы (1956), табип, йәмәғәтсе. 1997—2016 йылдарҙа Ағиҙел ҡала дауаханаһының баш табибы. 1999—2016 йылдарҙа ҡала Советы депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2001), Рәсәй Федерацияһының һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2007). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Краснокама районы Йәнәй-Иткенә (хәҙер бөткән) ауылынан.
- Ғиләжев Азамат Лоҡман-Хәким улы (1956—18.04.2021), сценограф. 1995—2008 йылдарҙа Стәрлетамаҡ башҡорт дәүләт драма театрының баш рәссамы, 2009 йылдан Өфө «Нур» татар дәүләт театрының ҡуйыусы рәссамы. 1985 йылдан СССР-ҙың Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1995). Яҙыусы Хәким Ғиләжевтың улы. Сығышы менән Өфө ҡалаһынан.
- Бикбаев Рәмил Фәрит улы (1961—16.07.1995), ғалим-математик. 1987—1995 йылдарҙа Математика институтының ғилми хеҙмәткәре. Физика-математика фәндәре докторы (1992). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан.
- Костригина Марина Владимировна (1961), педагог-хореограф. 1980 йылдан Салауат ҡалаһының «Улыбка» бал бейеүҙәре өлгөлө ансамбле етәксеһе. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2014). Сығышы менән Мәскәү ҡалаһынан.
- Ғәлләмова Әлфирә Хәләф ҡыҙы (1966), Арыҫлан Мөбәрәков исемендәге Сибай башҡорт дәүләт драма театры артисы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған артисы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Бөрйән районынан.
2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандарҮҙгәртергә
- Байышев Булат Таһир улы (1927—14.07.2012), ғалим-тау инженеры. Техник фәндәр докторы (1989), профессор (1991). Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре (1993), Рәсәй Яғыулыҡ һәм энергетика министрлығының атҡаҙанған эшмәкәре (1997), СССР‑ҙың нефть сәнәғәте отличнигы (1973) һәм почётлы нефтсеһе (1987). «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры (1966).
- Ғәниев Ривнер Фазыл улы (1937), ғалим-механик, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Техник фәндәр докторы (1968), профессор (1969), Рәсәй Фәндәр Академияһы академигы (1994), Башҡортостан Республикаһы Фәндәр Академияһының почётлы академигы (1991), Литва Фәндәр Академияһының сит ил ағзаһы (2011). Почёт (1999) һәм 4‑се дәрәжә «Ватан алдында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» (2008) ордендары кавалеры.
- Чернова Любовь Павловна (1947), Бөрө районы ветеран-педагогы, Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған уҡытыусыһы.
- Ишморатова Фәниә Хәлфитдин ҡыҙы (1952), Башҡортостан Республикаһының Әхмәтзәки Вәлиди исемендәге Милли китапханаһы китапханасыһы, Рәсәйҙең һәм Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре.
- Лотфуллин Рәмил Хәмит улы (1957), Краснокама район мәҙәниәт һарайы директоры, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре.
- Хисмәт Юлдашев (1957), башҡорт шағиры, 1989 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. Ғәлимов Сәләм исемендәге премия лауреаты (1990), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2015).
- Фәхруллина Резида Рауил ҡыҙы (1962), театр актёры һәм юғары мәктәп уҡытыусыһы, 1992 йылдан Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. «Нур» Өфө дәүләт татар театры актёры (1991), Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты уҡытыусыһы (2007). Башҡортостан Республикаһының (2003) һәм Татарстан Республикаһының (2006) халыҡ артисы.
3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандарҮҙгәртергә
- Ғәлимов Шамил Миәссәр улы (1943), дәүләт һәм хужалыҡ эшмәкәре. 1992—1998 йылдарҙа халыҡ депутаттарының Бәләбәй район Советы башҡарма комитеты рәйесе һәм район хакимиәте башлығы. Башҡортостандың атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ һәм «Почёт Билдәһе» ордендары кавалеры. Бәләбәй ҡалаһының почётлы гражданы.
- Әбдүлмәнова Рәйсә Зыя ҡыҙы (1948), Хәйбулла районының ветеран-педагогы, Башҡортостандың атҡаҙанған уҡытыусыһы.
4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандарҮҙгәртергә
- Архангельский Василий Викторович (1889—1960), революция хәрәкәте эшмәкәре. 1906 йылдан РСДРП һәм уның Өфө комитеты хәрби дружинаһы ағзаһы. Граждандар һуғышында ҡатнашыусы. 1917 йылдан Өфө губерна йәмәғәт ойошмалары комитеты эштәре менән идара итеүсе, Өфө губерна революцион комитеты комиссары. Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ һәм «Почёт Билдәһе» ордендары кавалеры. Сығышы менән элекке Пермь губернаһы Веретье ауылынан.
- Серёгин Леонид Алексеевич (1944), инженер-төҙөүсе, дәүләт һәм хужалыҡ эшмәкәре. 1994—2000 йылдарҙа Белорет ҡала хакимиәте башлығы. Башҡортостан Республикаһының 1-се һәм 2-се саҡырылыш Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтайҙың Вәкилдәр Палатаһы депутаты. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған төҙөүсеһе (1981). СССР Министрҙар Советы премияһы лауреаты (1985).
- Иҫәнбаева Рәйсә Миҙхәт ҡыҙы (1949), мәғариф ветераны, әҙип. 1966—1973 һәм 1982—2009 йылдарҙа Баймаҡ районы Ниғәмәт ауыл мәктәбе уҡытыусыһы, директор урынбаҫары, социаль педагогы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (2001), Рәсәй Федерацияһы халыҡ мәғарифы отличнигы (1992), «Йыл уҡытыусыһы—1996» республика конкурсы һәм «Башҡортостан уҡытыусыһы» журналы лауреаты. Сығышы менән ошо райондың Иҫән ауылынан.
- Тюфяков Сергей Михайлович (1949), баянсы, педагог. 1973—1995 йылдарҙа Башҡорт дәүләт филармонияһы солисы, 1974 йылдан Өфө дәүләт сәнғәт институты уҡытыусыһы. Профессор (1996). Рәсәй Федерацияһының (1996) һәм Башҡорт АССР-ының (1986) атҡаҙанған артисы. Халыҡ‑ара баянсылар һәм аккордеонсылар конкурсы лауреаты (Клингенталь ҡалаһы, ГДР, 1978). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан.
- Арыҫланғолов Фәнил (Фаил) Тимерхан улы (1954), баянсы. 1981 йылдан Башҡорт дәүләт академия драма театры баянсыһы, 1994 йылғаса — музыкаль бүлек мөдире. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1989). Волга буйы баянсыларының төбәк конкурсы дипломанты (Ульяновск, 1974). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Стәрлебаш районы Иҫке Ҡалҡаш ауылынан.
- Әминева Гөлиә Карам ҡыҙы (1959, ғалим-инженер‑төҙөүсе, 2066 йылдан Өфө дәүләт нефть техник университеты уҡытыусыһы. Техник фәндәр докторы (2007). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған халыҡ мәғарифы хеҙмәткәре (2003) һәм мәғариф отличнигы (1999). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Илеш районы Гремучий Ключ ауылынан.
Дөйөм исемлекҮҙгәртергә
- 1730: Соломон Гесснер, Швейцария шағиры, рәссам.
- 1750: Гуго Коллонтай, Польшаның йәмәғәт эшмәкәре, публицист.
- 1809: Николай Васильевич Гоголь, Рәсәй империяһы яҙыусыһы.
- 1815: Отто фон Бисмарк, Германия дәүләт эшмәкәре, канцлер.
- 1840: Илларион Прянишников, Рәсәй империяһы рәссамы.
- 1860: Сергей Реформатский, Рәсәй империяһы һәм СССР ғалимы, химик.
- 1865: Рихард Адольф Зигмонди, Австрия химигы, Нобель премияһы лауреаты (1925).
- 1873: Сергей Васильевич Рахманинов, Рәсәй империяһы композиторы, пианист һәм дирижёр.
- 1875: Ричард Горацио Эдгар Уоллес, Бөйөк Британия яҙыусыһы, драматург, журналист һәм сценарист.
- 1905: Олег Жаков, киноактёр һәм кинорежиссёр, СССР-ҙың халыҡ артисы (1969).
- 1905: Мария Смирнова, СССР-ҙың кино драматургы, Сталин премияһы лауреаты (1948).
- 1908: Абрахам Маслоу, АҠШ психологы.
- 1920: Тосиро Мифунэ, Япония актёры.
- 1934: Владимир Познер, СССР һәм Рәсәй журналисы.
- 1983: Сергей Лазарев, театр актёры һәм йырсы.
Был көндө вафат булғандарҮҙгәртергә
- 1906: Коста Хетагуров, Рәсәй империяһы шиғиры, мәғрифәтсеһе, скульптор, рәссам.
- 1939: Антон Макаренко, СССР педагогы, яҙыусыһы.
- 1968: Лев Ландау, СССР физигы, Нобель премияһы лауреаты (1962).
- 1981: Агния Львовна Барто, СССР-ҙың балалар яҙыусыһы, шағир.
- 1991: Рина Зеленая, СССР-ҙың театр, кино һәм эстрада актрисаһы.
- 2010: Генри Эдвард Робертс, инженер-электронщик, беренсе шәхси компьютер эшләүе.
- 2017: Евгений Евтушенко, СССР һәм Рәсәй шағиры, яҙыусы, режиссёр, сценарист, публицист, актёр.
