Башҡорт Википедияһына рәхим итегеҙ!
300-ләп телдәге ирекле интернет энциклопедияның
Уны төҙөүҙә һәр кем ҡатнаша ала.
Һеҙҙе лә берҙәм ирекмәндәр ғаиләһенә саҡырабыҙ!
Welcome to the Embassy! * Добро пожаловать в Посольство!
Һайланған мәҡәлә
.JPG)
Иммануи́л Кант 22 апрель 1724 — 12 февраль 1804 — философ, немец классик (Мәғрифәтлек дәүере һәм Романтизм осоро) философияһына нигеҙ һалыусы.
1724 йылда Кёнигсбергта (Пруссия) эйәр эшләүсе ғаиләһендә тыуған. Исеме изге Иммануил хөрмәтенә бирелгән. Теология докторы Франц Альберт Шульц ҡурсылығында һәләтле баланы «Фридрихс-Коллегиум» тигән абруйлы гимназияға урынлаштыралар, 1740 йылда Кёнигсберг университетына уҡырға инә. Атаһы үлеү сәбәпле уҡыуын тамамлай алмай, 10 йыл өйҙәргә йөрөп балалар уҡыта. Тап шул осорҙа 1747—1755 йылдар үҙенең космогоник гипотезаһын баҫтырып сығара, ул Ҡояш системаһы башланғыс томанлыҡтан барлыҡҡа килгән тип иҫәпләй. Был фекер әлегәсә йәшәп килә.
Дәрестәр биреү менән шөғөлләнә, һуңыраҡ Кенигсберг университетында приват-доцент, 1770 йылдан профессор була. И. Канттың фәлсәфи эшсәнлеген ике дәүергә бүлеп ҡарайҙар. Беренсеһе — тәнҡитсел дәүергә тиклем (70-се йылдар башына тиклем), икенсеһе — тәнҡитсел дәүер йылдары. Кант үҙ ижадының беренсе дәүерен тәбиғәт фәндәрен һәм тәбиғәт фәлсәфәһен ижад итеүгә бағышлай. Уның был өлкәләге хеҙмәттәрендә тәбиғәттәге үҙгәреш процесстары мәсьәләһе ҡуйыла.
1755 йылда Кант диссертация яҡлап, докторлыҡ дәрәжәһенә эйә була, ниһайәт, университетта уҡытырға мөмкинлек ала. 40 йыл буйы үҙен ошо эшкә бағышлай.
Ете йыллыҡ һуғыш ваҡытында 1758—1762 год Кёнигсберг Рәсәй хөкүмәте юрисдикцияһында була, был философтың хаттарында ла сағылыш таба. 1758 йылда императрица Елизавета Петровнаға ординар профессор вазифаһын һорап хат яҙа.
1770 йылдан Канттың ижадын «тәнҡитселек осоро» тип һанайҙар. 46 йәшендә Кёнигсберг университетының логика һәм метафизика профессоры итеп тәғәйенләнә, 1797 йылға тиклем бик киң даирәне — философик, математик, физик дисциплиналарҙы уҡыта.
Был осорҙа Кант фундаменталь фәлсәфәүи хеҙмәттәр яҙа, ул XVIII быуаттың бөйөк фекер эйәләренең береһе булып таныла, донъя фәлсәфәүи даирәһенә ҙур йоғонто яһай
Яҡшы мәҡәлә
Диноза́врҙар «ҡурҡыныс, ҡот осҡос, хәүефле» һәм σαῦρος «кеҫәртке» — мезозой эраһында Ер йөҙөндә 160 йыл буйы хакимлыҡ иткән умыртҡаһыҙ, ер өҫтө һөйрәлеүселәре отрядына ҡараған хайуан. Улар өҫтөнлөк иткән дәүер — яҡынса һуңғы триас осоронан (бөгөнгөнән 225 миллион йыл элек) аҡбур осоро аҙағына тиклем (бөгөндән 65 миллион йыл элек). Аҡбур осоронан өсөнсөл осорға күскән ваҡытта, сағыштырмаса ҡыҫҡа геологик ваҡыт эсендә, бик күп хайуандар һәм үҫемлектәр менән бергә юҡҡа сыға. Динозаврҙарҙың һөлдәләре планетаның бөтә континенттарында ла табылған. Палеонтологтар тарафынан был хайуандарҙың 500-ҙән артыҡ төрө билдәләнгән һәм тасуирлап һүрәтләнгән Улар ике ҙур төркөмгә бүленә — ҡоштар һәм кеҫәрткеләр.
«Динозавр» терминын фәнни әҙәбиәткә 1842 йылда инглиз биологы Ричард Оуэн беренсе тапҡыр индереп ебәрә. Ул был һүҙҙе ташҡа әйләнгән боронғо кеҫәрткеләрҙең тәү табылған һәм ҙурлығы менән ғалимдарҙы таң ҡалдырған һөлдәләрен тасуирлағанда ҡуллана. Таксономик яҡтан атама динозаврҙың теше, тырнағы һәм башҡа үҙенсәлегенә ишара булһа ла, Оуэн был терминды табылған һөлдәләрҙең нәҡ ҙурлығына ҡарап бирә. Үҙенең ҡараштарын нигеҙләп, Оуэн динозаврҙарҙы икенсел осорҙоң ҡалын тиреле хайуандары тип нарыҡлай. XIX быуатта ҙур бегемоттарҙы, филдәрҙе һәм носорогтарҙы тап ҡалын тирелеләр тип йөрөткәндәр, ә икенсел осор тип мезозой дәүере аталған.
Ер аҫтында табылған ҙур һөйәктәрҙе боронғо заманда Троя һуғышында ҡатнашыусыларҙан ҡалған тип, Урта быуаттарҙан XIX быуатҡа тиклем туфан ҡалҡыуы ваҡытында һәләк булған бәһлеүән һөйәктәре тип иҫәпләгәндәр. Алыҫ Көнсығышта аждаһа һөйәктәре, уларҙың дауалау сифаты бар тип ҡарағандар.
1824 йылда Король геология йәмғиәте президенты Уильям Бакэнд Юра осоро сланецтарында табылған бик боронғо хайуан һөйәктәре табылыуы хаҡында сығыш яһай. Сағыштырмаса анатомия белгесе Жорж Кювье ярҙамы менән Бакленд табылған һөйәктәрҙе гигант йыртҡыс кеҫәрткенеке тип квалификациялай, һәм уны мегалозавр, йәғни «ғәйәт ҙур кеҫәртке» тип атай.
↪ д а у а м ы…Аҙна рәсеме
19 октябрь юбилярҙары
- Александр Бурзянцев (19.10.1928—25.05.1997), рәссам, 1958 йылдан СССР Рәссамдар союзы ағзаһы. РСФСР-ҙың атҡаҙанған (1989), БАССР-ҙың халыҡ (1979) рәссамы һәм Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты (1986).
- Ғарифуллин Флорит Сәғит улы (19.10.1948—23.05.2010), ғалим—тау инженеры. Техник фәндәре докторы (2003). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уйлап табыусыһы (2003). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһы Йәрмәкәй районының Рәтамаҡ ауылынан.
Ҡыҙыҡ мәғлүмәт
- Ғәрәп сәйәхәтсеһе әл-Гарнати бер нисә тапҡыр Волга буйы Болғарында була һәм 1135—1136 йылдарҙа «Тәуарихи Болғарийа» әҫәренең авторы Яҡуп ибн Ноғман менән осрашҡан.
- Ғәли Соҡорой ирәкте (ҡара табын) башҡорттары шәжәрәһен яҙып ҡалдыра, бында Башҡортостандың Рус дәүләтенә ҡушылыуында ҡатнашҡан Иҫән хандың өс тапҡыр батша Иван Грозныйға барыуы тураһында телгә алына.
- Бынан 100 йыл элек 1918 йылдың сентябрендә генерал Хажиәхмәт Ишбулатов командалағында Башҡорт айырым корпусы булдырыла, уның составында 1-се Башҡорт уҡсылар дивизияһы, 1-се Башҡорт уҡсылар дивизияһы, Әмир Ҡарамышев исемендәге 1-се Башҡорт кавалерия полктары инә.
- 1918 йылдың 8—23 сентябрендә Өфөлә Дәүләт Кәңәшмәһе була, бында Башҡорт Хөкүмәте делегацияһы Өфө директорияһы исеме аҫтында билдәле булған Бөтә Рәсәй ваҡытлы хөкүмәтен булдырыуҙа ҡатнаша.
- 2000 йылда Минск ҡалаһында бәрәңгегә һәйкәл асыла, ә Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы 2008 йылды халыҡ-ара бәрәңге йылы тип иғлан иткән.
- Майҙанының 90 проценты урман менән ҡапланған «Еҙем тәбиғи паркы» биләмәләрендә 68 мәмерйә, шул иҫәптән Киндерле, Октябрь һәм башҡалар бар.
- Ҡабарҙы-Балҡар Республикаһында Кавказ тауҙарының Чегем тарлауығындағы балҡар шағиры Ҡайсын Кулиев исемендәге түбә эргәһендәге түбәгә башҡорт шағиры Мостай Кәримдең исеме бирелгән.