 Һайланған мәҡәлә
|
|---|
 Баһрам Гур фирүзә йәшел һарайҙа. 1524/1525 йылғы миниатюра. Герат мәктәбе. Метрополитен-музей, Нью-Йорк«Ете гүзәл» (фарс. هفت پیکر — Хафт пайкар) — фарсы поэзияһы классигы Низами Гәнжәүиҙең 1197 йылда фарсы теленда яҙылған һәм «Хәмсә» исемле йыйынтығына ингән дүртенсе поэмаһы. Әҫәр Мараға хакимы Әләәтдин Көрпә-Арслан ибн Ағ-Сонғорға бағышланған. Поэманың исемен ике төрлө тәржемә итеп була — «ете портрет» тип тә, «ете гүзәл» тип тә. Әҫәрҙең исеменән үк уға метафора хас булыуы күренә. Низами һүҙ уйнатыу аша уға ике мәғәнә һалынған исем биргән.
Поэманың сюжетына сәсәни шаһы Баһрам Гур (420—439 йылдар) тураһында риүәйәт ятҡан. Поэманың яртыһын тиерлек Баһрамдың ҡатындарының ете хикәйәһе тәшкил итә, был батшабикәләр ете сатыр һарайҙа йәшәй, һәр сатыр, боронғо мифологияға ярашлы, берәй планетаға һәм аҙнаның бер көнөнә бағышлана һәм төҫө лә шуға бәйле.
Поэманың яҙылыу ваҡыты аныҡ ҡына билдәле түгел. Низами Гәнжәүи үҙе ижадының һуңы тип атаған «Искәндәрнамә»не 1202 йылда тамамлаһа ла, нәҡ «Ете гүзәл» шағирҙың һуңғы поэмаһы тип һанала. Поэманы яҙыу сәбәбен аңлатҡан бүлектә Низами Көрпә Арслан шаһтан сапҡын килеп, уға поэма яҙырға заказ биреүен һөйләй. Поэма өсөн ҙур хаҡ вәғәҙә ителә, әммә тема һайлау хоҡуғы Низами Гәнжәүиҙә ҡала.
Баһрам тыуғас, аҡаһаҡалдар кәңәше буйынса уны ғәрәп батшаһы Номанға тәрбиәгә оҙаталар. Номан әмере буйынса, яңы Карнак һарайы төҙөлә. Бер заман һарай бүлмәләренең береһендә Баһрам ете илдән ете принцессаның портретын күрә һәм уларға ғашиҡ була.
Атаһы мәрхүм булғас, Баһрам Фарсияға ҡайта һәм тәхеткә ултыра. Батша булғас, Баһрам ете принцессаны эҙләтеп ала һәм уларға өйләнә. Ул архитекторға ҡатындарының һәр береһенә берәрҙән ете мөһабәт бина төҙөргә бойора. Архитектор Баһрамға, астрологияға ярашлы, һәр илгә, йәғни Ер шары бүленгән һәр «бүлкәткә» ете планетаның береһе тап килгәнен һөйләй һәм Баһрамға һәр һарайҙы шул планеталарға тап килгән төҫтәр менән биҙәргә кәңәш бирә. Баһрам архитектор тәҡдимен башта етди ҡабул итмәһә лә, һуңынан ризалаша.
Төҙөлөш тамамланғас, принцессалар үҙ һарайҙарына урынлаша. Баһрам һәр принцесса янына аҙнаның билдәле бер көнөндә килә: шәмбе — ҡара көмбәҙле һарайҙа йәшәгән һинд принцессаһына, уға Сатурн идара итә, йәкшәмбе — Төркөстан (Ҡытай) принцессаһына, ул Ҡояш хакимлығында һары көмбәҙле һарайҙа йәшәй, дүшәмбе — йәшел көмбәҙле һарайға Айға буйһонған хәрәзем принцессаһы янына, шишәмбе — ҡыҙыл көмбәҙле һарайҙағы һәм Марсҡа буйһоноулы славян принцессаһына, шаршамбы — Мәғриб принцессаһына, ул, Меркурийға буйһоноп, фирүзә йәшел көмбәҙле һарайҙа йәшәй, кесе йома — сандал ағасы төҫөндәге көмбәҙле һарайҙа йәшәгән Руми (Византия) принцессаһына, уға Юпитер идара итә, йома — Сулпан йондоҙона буйһоноп, аҡ көмбәҙ аҫтында йәшәгән Иран принцессаһы янына килә. Баһрам принцессалар эргәһенә уларҙың һарайы төҫөндәге кейем кейеп килер була. Һәр принцесса батшаға ниндәй ҙә булһа кәйефкә һәм уны асҡан төҫкә ярашлы тарих һөйләгән. Һәр новелланың сюжеты һөйөү кисерештәренә ҡорола, ҡара төҫтән аҡҡа күскәндә ябай хислелек илаһи мөхәббәткә алмашына бара
↪ дауамы…: Исемлек (122) | Үҙгәртеү
|
 Яҡшы мәҡәлә
|
|---|
Сәлимов Марсель Шәйнур улы (3 ғинуар 1949 йыл) — Башҡортостандың сатирик һәм юмористик шағиры һәм яҙыусыһы, журналист һәм тәржемәсе, йәмәғәт эшмәкәре. Башҡортостандың халыҡ яҙыусыһы (2021). 1988 йылдан СССР-ҙың Яҙыусылар һәм 1976 йылдан — Журналистар союздары ағзаһы. Рәсәй Журналистар союзының Федератив советы ағзаһы (2016). Башҡортостан Республикаһының халыҡ яҙыусыһы (2021), Дуҫлыҡ ордены кавалеры (1999), Рәсәй Федерацияһының (1993) һәм Башҡорт АССР-ының (1990) атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. Башҡортостан Хөкүмәтенең Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премияһы лауреаты (1998).
Марсель Шәйнур улы Сәлимов 1949 йылдың 3 ғинуарында Башҡорт АССР-ы Борай районының Сәйет-Көрйә ауылында тыуған.
1956—1964 йылдарҙа үҙ ауылындағы һигеҙ йыллыҡ мәктәптә уҡый, 1966 йылда Ҡалтасы районының Красный Холм ауылындағы урта мәктәпте бөтөрә.
1966 йылда Башҡорт дәүләт университетының филология факультетына уҡырға инә. Бында яҡшы уҡыусы филологтарға бирелгән Радищев стипендияһын ала, уҡыу йортоның йәмәғәт тормошонда әүҙем ҡатнашҡаны һәм ғилми эштәр менән даими шөғөлләнгәне өсөн Башҡорт дәүләт университетының ВЛКСМ һәм профсоюз комитеттарының Маҡтау грамоталарына лайыҡ булып, 1971 йылда университетты «ҡыҙыл диплом» менән тамамлай.
Шул уҡ йылда, Совет Армияһының запастағы офицеры булараҡ, хеҙмәткә алына һәм СССР Ҡораллы Көстәренең Төньяҡ ғәскәри төркөмө составында Польша Халыҡ Республикаһы территорияһында ике йыл хәрби хеҙмәт үтә. Хәрби һәм сәйәси әҙерлектәге уңыштары, өлгөлө тәртибе һәм фиҙакәр хеҙмәте өсөн Маҡтау грамотаһы менән әрменән ҡайтҡан Марсель Сәлимов — отставкалағы майор.
1973 йылда запасҡа ҡайтарылғандан һуң, хеҙмәт эшмәкәрлеген республика сатира һәм юмор журналы «Һәнәк»тә әҙәби хеҙмәткәр булып башлай. Журналистикала етерлек тәжрибә туплаған һәм абруйлы Свердловск юғары партия мәктәбен «ҡыҙыл диплом» менән тамамлаған Марсель Сәлимов 1980 йылда баҫманың баш мөхәррире итеп тәғәйенләнә. Был вазифала 2010 йылда хаҡлы ялға сыҡҡансы эшләй.
↪ дауамы…
Исемлек (111) | Үҙгәртеү
|
|
|
| 1 октябрь юбилярҙары
|
|---|
- Рычков Пётр Иванович (1712—15.10.1777), Рәсәй империяһы ғалимы, географ, иҡтисадсы, тарихсы, сауҙәгәр. Санкт-Петербург Фәндәр академияһының беренсе ағза-корреспонденты (1759). Коллегия советнигы (1751). Башҡортостан тарихын өйрәнеүсе, Көньяҡ Уралдың географияһы, иҡтисады, этнографияһы буйынса энциклопедик хеҙмәт һаналған «Ырымбур губернаһы топографияһы»ның авторы.
- Маннанов Шакир Фәтих улы (1917—23.04.1973), Бөйөк Ватан һуғышы яугиры. Уҡсылар полкының тоҫҡаусыһы, орудие командиры, старшина. Дан орденының тулы кавалеры. Ил буйынса ошо орден менән дүрт тапҡыр бүләкләнгән 29 һуғышсының береһе.
- Байсыуаҡов Миңлеғәли Барый улы (1932—2.09.2001), малсы. 1947—1987 йылдарҙа Баймаҡ районы «Һаҡмар» колхозының мал ҡараусыһы. Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалеры (1971), коммунистик хеҙмәт ударнигы (1966). Сығышы менән ошо райондың Исмаҡай ауылынан.
- Ғәлимова Венера Хәким ҡыҙы (1937), балет артисы, педагог. 1956—1976 йылдарҙа Башҡорт дәүләт опера һәм балет театры солисы, 1985—2011 йылдарҙа Рудольф Нуриев исемендәге хореография училищеһының (2009 йылдан колледж) уҡытыусы-методисы. 1961 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған (1998) һәм Башҡорт АССР-ының халыҡ (1975) артисы.
- Каплун Любовь Фёдоровна (1937—5.03.2011), педагог. 1956 йылдан Хәйбулла районы мәктәптәре, шул иҫәптән 1959—1996 йылдарҙа Яңы Ергән урта мәктәбе уҡытыусыһы. РСФСР-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1985). Сығышы менән ошо ауылдан.
- Хәйруллин Гриф Тимурзаһит улы (1937), ғалим-педагог, йәмәғәтсе. 1955 йылдан Башҡорт АССР-ы, 1960 йылдан Үзбәк ССР-ы, 1976 йылдан Ҡаҙаҡ ССР-ы мәктәптәре уҡытыусыһы, директоры; 1986 йылдан Ҡазаҡ милли педагогия институты уҡытыусыһы, мәктәп етәкселәре квалификацияһын күтәреү факультеты деканы. Ҡаҙағстандың башҡорт һәм татар милли-мәҙәни үҙәктәре ассоцияцияһының вице-президенты, Алматы өлкәһе башҡорт һәм татар мәҙәни үҙәге рәйесе. Педагогия фәндәре докторы (1992, профессор (1994). Татарстан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы, Ҡаҙағстан Республикаһының почётлы мәғариф хеҙмәткәре, Үзбәкстан Республикаһының мәғариф отличнигы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Дүртөйлө районы Ҡаҙаҡлар ауылынан.
- Шәмсиева Фзуа Вәкил ҡыҙы (1937), педагог. 1959—1994 йылдарҙа Мәсетле районы Оло Аҡа урта мәктәбе уҡытыусыһы. Башҡортостандың атҡаҙанған уҡытыусыһы.
- Карамов Фәйзелғаян Баян улы (1942—2021), Ҡариҙел районы «Үрнәк» колхозының элекке механизаторы. Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалеры.
- Насиров Хәлим Мосауир улы (1942—24.10.2003), ғалим-фармаколог. 1970 йылдан Башҡорт дәүләт медицина институты һәм Башҡорт дәүләт медицина униерситеты уҡытыусыһы, 1978 йылдан — үҙәк ғилми тикшеренеү лабораторияһы мөдире, 1985 йылдан — фармакология факультеты деканы, бер үк ваҡытта 1987 йылдан 2-се фармакология кафедраһы мөдире. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһы Әлшәй районының Ыҫлаҡ ауылынан.
- Әхтәмов Бәхтиәр Әбделмән улы (1942—16.10.2017), тренер. 1981—2017 йылдарҙа Мәләүез районы балалар-үҫмерҙәр спорт мәктәбенең еңел атлетика буйынса өлкән тренер-уҡытыусыһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре, Мәләүез ҡалаһы һәм Мәләүез районының почётлы гражданы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Күгәрсен районы Ҡалдар ауылынан.
- Баймиев Хәниф Мулла улы (1947), ғалим-агроном, ауыл хужалығы, партия һәм муниципаль органдар хеҙмәткәре, йәмәғәтсе. 1969 йылдан Тәтешле районы «Социализм» колхозының баш агрономы, партком секретары, 1975 йылдан — рәйесе; 2003 йылдан — район хакимиәте башлығы урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының беренсе саҡырылыш (1995—1999) Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаты. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре һәм Халыҡтар дуҫлығы ордены кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Түбәнге Балтас ауылынан.
- Абсатарова Гүзәл Рәшит ҡыҙы (1957), бейеүсе, педагог. 1973 йылдан Фәйзи Ғәскәров исемендәге дәүләт академия халыҡ бейеүҙәре ансамбле солисы, 1991 йылдан — уҡытыусы-репетиторы, бер уҡ ваҡытта 2004 йылдан — Көнсығыш иҡтисади-юридик гуманитар академияһы, 2008 йылдан — М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты уҡытыусыһы. Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған (1998) һәм Башҡорт АССР-ының халыҡ (1989) артисы.
- Батанин Владимир Викторович (1957), музыкант. 2003 йылдан Йылайыр районы мәҙәниәт бүлегенең концертмейстер-аккомпаниаторы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1998). Сығышы менән ошо райондың Йылайыр ауылынан.
- Мәғәфүрова Гүзәл Лерон ҡыҙы (1967), педагог. 1988 йылдан Ҡыйғы районы Үрге Ҡыйғы ауылындағы хәҙерге лицейҙың башланғыс синыфтар уҡытыусыһы, директорҙың уҡытыу-тәрбиә эштәре буйынса урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (2017) һәм мәғариф отличнигы (1998). Рәсәй Федерацияһы «Мәғариф» өҫтөнлөклө проектының «Илдең иң яҡшы уҡытыусылары» конкурсы еңеүсеһе (2007). Сығышы менән ошо ауылдан.
|
|
.svg){kind=small}
