Башҡорт Википедияһына рәхим итегеҙ!
300-ләп телдәге ирекле интернет энциклопедияның
Уны төҙөүҙә һәр кем ҡатнаша ала.
Һеҙҙе лә берҙәм ирекмәндәр ғаиләһенә саҡырабыҙ!
Welcome to the Embassy! * Добро пожаловать в Посольство!
Һайланған мәҡәлә
Нәдир-шаһ Афшар, шулай уҡ Нәдир-ҡули хан, уларҙың вәкилдәре XV быуатта ҡыҙылбаштар ҡәбиләһе менән берләшеп, Хорасанға үзбәк һөжүмдәрен кире ҡағып торорға Сәфәүиҙәр ебәргән булған. Нәдир Шаһтың яулап алыу һуғыштары нигеҙендә ҙур империя барлыҡҡа килгән, унда Иран менән Әзербайжандан тыш провинция йәки вассал сифатында Әрмәнстан, Грузия, өлөшләтә Дағстан, Афғанстан, Белуджистан, Хиуа һәм Бохара ханлығы ингән. 1737—1738 йй. Нәдир шаһ Төньяҡ Һиндостанға йүнәлә һәм 1739 йылда Делиҙы — Бөйөк моголдар империяһының баш ҡалаһын баҫып ала, әйткәндәй, ул да төрки дәүләт була.
Нәдир шаһ үҫкәндә Исламдың шиғыйҙар фирҡәһе йүнәлешендә тәрбиәләнгән, артабан дингә битараф ҡалған. Ил башына килгәс, ул дәүләт дине булараҡ шиғыйлыҡтан баш тарта һәм бик еңеләйтеп уның яңы формаһын индерә. Имам итеп алтынсы Джафар әс-Садиҡ ҡуйылырға тейеш була. Сәфәүиҙәр кеүек үк, Нәдир шаһ төрки әҙәбиәткә өҫтөнлөк бирә. Уның исеме — نادر (nādir) — ғәрәпсәнән «һирәк осрар», «үҙе бер башҡа» тип тәржемә ителә.
Нәдир-ҡули Абиверде ҡалаһында, Ашхабадтан 100 саҡрым самаһы ерҙә донъяға килә. Каахкин районының Хиваабат тигән урынында әле лә боронғо Нәдир ҡәлғәһе һаҡлана. Риүәйәттәр бәйән итеүенсә, уға балсыҡ менән ҡом Хиуанан килтерелгән, буласаҡ шаһ шунда әсирлектә булған икән. Тотҡондан ҡайтҡас, ул хаким Бабахан ҡыҙына өйләнә.
Атаһы төрки, афшар ҡәбиләһенең ҡырҡлы араһынан, уларҙы Хорасанға үзбәк яуын ҡайтарып торорға ебәргән булалар. Нәдир үҙе 1734 осман вәзире Хакимзадәгә ике хат ебәрә (береһе төрки, береһе фарсы телендә), ул османдар менән төркмәндәр бер сығышлы, килешеп йәшәйек, тип яҙа. Могол хакимы Мөхәммәд Шаһҡа ла халҡы туркоман сығышлы, тимәк Могол һәм Афшар халҡы Аҡһаҡ Тимер затынан булып, бер тамырға барып тоташа, тип хәбәр ебәрә.
↪ дауамы…Яҡшы мәҡәлә
Гомер (йәшәгән ваҡыты — б. э. т. XII быуат һәм б. э. т. VII быуат араһы) — легендар Боронғо Грецияның сәсән—шағиры. Европа әҙәбиәтенең боронғо ҡомартҡылары булған «Илиада» һәм «Одиссея» эпик поэмаларын ижад итеүсе булып иҫәпләнә. Табылған боронғо грек папирустарының яҡынса яртыһы Гомерҙыҡы
Гомерҙың шәхесе һәм тормошо хаҡында дөрөҫ кенә бер нәмә лә билдәле түгел.
Шуныһы асыҡ, «Илиада» һәм «Одиссея» үҙҙәрендә һүрәтләнгән ваҡиғаларҙан күпкә һуң, әммә уларҙың барлығы теркәлгән беҙҙең эраға тиклемге VI быуаттан иртәрәк булдырылған. Геродот әйтеүенсә, Гомер уға тиклем 400 йыл элек йәшәгән. Башҡа боронғо сығанаҡтар уның Троян һуғышы ваҡытында йәшәүен билдәләй.
Гомерҙың тыуған урыны билдәһеҙ. Ул тыуған ер булыу хоҡуғына 7 ҡала дәғүә иткән: Смирна, Хиос, Колофон, Саламин, Родос, Аргос, Афина. Геродот һәм Павсаний әйтеүенсә, Гомер Киклада архипелагының Иос утрауында үлгән. «Илиада» һәм "Одиссея"ның Грецияның ионий ҡәбиләләре йәшәгән диңгеҙ ярҙары буйында, йәки уға яҡын утрауҙарҙың береһендә сығарылыуы мөмкин. Гомер диалекты уның ниндәй ырыуға ҡарауы тураһында аныҡ мәғлүмәт бирмәй, сөнки ул боронғо грек теленең ионий һәм золий диалекттарының ҡушылмаларынан тора. Гомер диалекты, уның ғүмерен самалаған ваҡыттан алда уҡ барлыҡҡа килгән шиғри койнэ формаларының береһен сағылдыралар тигән фараз бар.
Традиция буйынса Гомер һуҡыр итеп һүрәтләнә. Был уның тормошондағы реаль факттарҙан алынмаған һәм бары тик антик биография жанрына хас булған тергеҙеү булыуы ихтимал. Күп кенә билдәле легендар күрәҙәселәр һәм йырсылар һуҡыр булғанлыҡтан (мәҫәлән, Тиресий), поэтик һәм күрәҙәлек һәләтен бер-береһенә бәйләгән антик логика буйынса Гомерҙың фаразланған һуҡырлығы ысынбарлыҡ кеүек күренә. Бынан тыш, "Одиссея"лағы йырсы Демодоктың тыумыштан һуҡыр булыуы ла автобиографик итеп ҡабул ителгән булыуы мөмкин.
Беҙҙең эраға тиклем III быуаттан да һуң түгел, ә ҡайһы бер тикшеренеүселәр фекере буйынса тағы ла алдараҡ барлыҡҡа килгән «Гомер менән Гесиод ярышы» тигән шиғри ярыш тураһында шундай риүәйәт йәшәй: йәнәһе лә, шағирҙар Эбвей утрауында һәләк булған Амфидема иҫтәлегенә ойошторолған уйындарҙа осрашҡан һәм үҙҙәренең иң яҡшы шиғырҙарын уҡыған. Ярышта судья булған батша Панед еңеүҙе Гесиодҡа бирә, сөнки ул игенселеккә һәм тыныслыҡҡа саҡыра. Тыңлаусылар аудиторияһы иһә Гомер яғында була.
↪ дауамы…Аҙна рәсеме
25 ғинуар юбилярҙары
- Глушарин Иларий Казимирович (1895—22.08.1963), актёр, режиссёр. 1936—1938 һәм 1944—1961 йылдарҙа хәҙерге Башҡортостан Республикаһы рус дәүләт академия драма театры артисы һәм режиссёры. 1937 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1946—1952 йылдарҙа Бөтә Рәсәй театр йәмғиәтенең Башҡортостан бүлексәһе рәйесе. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1945). «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры (1955). Сығышы менән хәҙерге Польшаның Слупца ҡалаһынан.
- Кузьмичёва Евдокия Яковлевна (1930—1.06.2002), төҙөүсе, йәмәғәтсе. 1952—1985 йылдарҙа «Шкаповнефтестрой» тресы 2-се төҙөлөш идаралығының (Бәләбәй ҡалаһы) биҙәкләү эштәрен башҡарыусылар бригадиры. СССР-ҙың 9-сы һәм 10-сы саҡырылыш Юғары Советы, Башҡорт АССР-ының 6-сы саҡырылыш Юғары Советы депутаты. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған төҙөүсеһе (1979), СССР-ҙың Дәүләт премияһы лауреаты (1982). Ленин (1960) һәм Халыҡтар Дуҫлығы (1973) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Баҡалы районы Дияш ауылынан.
- Шәрипов Борис Усман улы (1940), ғалим-инженер механик. 1972 йылдан Өфө авиация институты һәм Өфө дәүләт авиация техник университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2000—2001 йылдарҙа авиация технологик системалары факультеты деканы, 2003 йылдан – Борисоглебск педагогия институтының математика һәм уны уҡытыу методикаһы кафедраһы мөдире. Техник фәндәр докторы (2000). Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2001). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан.
- Исламов Тимерғәли Әхмәтғәли улы (1940), ветеран-педагог. Ейәнсура районы Бикбау урта мәктәбенең элекке директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (1996), Рәсәйҙең мәғариф отличнигы. Сығышы менән ошо ауылдан.
- Зәйнуллин Рәшит Сибәғәт улы (1945), ғалим-инженер механик. 1963—1997 йылдарҙа Өфө нефть институты һәм Өфө дәүләт нефть техник университеты уҡытыусыһы; 1997—2009 йылдарҙа Өфөләге «Ҡатмарлы техник системаларҙы хәүефһеҙ эксплуатациялау» ғилми үҙәк директоры, бер үк ваҡытта 2002 йылдан Энергоресурстарҙы транспортлау проблемалары институтының бүлек мөдире, 2005 йылдан — баш ғилми хеҙмәткәре. Техник фәндәр докторы (1987), профессор (1994). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2005). Сығышы менән хәҙерге Төркмәнстандың Ильялы ауылынан.
- Түлебаев Мөхәмәт Усман улы (1945), ветеран-педагог, ҡурайсы. 1963—1965 йылдарҙа һәм 1970 йылдан Белорет районы Шығай урта мәктәбе уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1970—2007 йылдарҙа мәктәптәге ҡурай түңәрәге етәксеһе. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1986). Бөтә Союз үҙешмәкәр сәнғәт ижады смотры (1985), халыҡ ижады фестивале (1987; икеһе лә — Мәскәү), Ишмулла Дилмөхәмәтов исемендәге призға Республика ҡурайсылар конкурсы (Йылайыр районы Иҫке Яҡуп ауылы, 1990; Гран-при), Төбәк-ара ҡурай байрамы (Октябрьский ҡалаһы, 2005; Гран-при) лауреаты.
- Ғәлин Рауил Әхтәрйән улы (1950), актёр. 1991 йылдан Стәрлетамаҡ башҡорт дәүләт драма театры актёры, бер үк ваҡытта 1994—2008 йылдарҙа Стәрлетамаҡтағы Башҡортостан республика мәҙәниәт техникумы уҡытыусыһы. 1982 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1982). Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (1996). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Архангел районы Яңы Ҡыҙылъяр ауылынан.
- Андреев Сергей Александрович (1960), спортсы, юғары категориялы тренер. Олимпия резервының Өфө ҡалаһындағы 7-се спорт мәктәбенең волейбол буйынса тренеры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре.
- Харисова Илмира Миңнулла ҡыҙы (1960—4.04.2007), ғалим-гигиенист, дәүләт хеҙмәткәре. 1991 йылдан Башҡорт дәүләт медицина институты һәм Башҡорт дәүләт медицина университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1997 йылдан — йәмәғәт һаулығы һәм һаулыҡ һаҡлауҙы ойоштороу кафедраһы мөдире. 2001 йылдан Өфө ҡала хакимиәтенең һаулыҡ һаҡлау идаралығы начальнигы, 2003—2007 йылдарҙа – хакимиәт башлығы урынбаҫары. Медицина фәндәре докторы (1995), профессор (1996). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1998). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Әлшәй районы Раевка ауылынан.
- Рәхимова Физәлиә Әнүәр ҡыҙы (1970), театр актёры, педагог. 1993 йылдан Стәрлетамаҡ дәүләт театр-концерт берекмәһенең Башҡорт драма театры актрисаһы, бер үк ваҡытта 2004—2008 йылдарҙа Стәрлетамаҡтағы Башҡортостан республика мәҙәниәт техникумы уҡытыусыһы. Башҡортостандың халыҡ артисы (2014). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Әбйәлил районы Туйыш ауылынан.
Ҡыҙыҡ мәғлүмәт
- 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһының 3860 яугиры орден һәм миҙалдар менән бүләкләнә, 78 кеше — Советтар Союзы Геройы исеменә һәм биш кеше Дан орденының тулы кавалеры исеменә лайыҡ була.
- Стәрлетамаҡ ҡалаһы флагындағы өс тулҡын Ашҡаҙар, Ағиҙел, Стәрле йылғаларын кәүҙәләндерә.
- Башҡорттарҙа тик бишенсе (тыуа ят) йәки алтынсы (ете ят) быуында ғына туғандар үҙ—ара никахлаша алғандар.
- Сатурндың юлдашы Титанда болоттар барлыҡҡа килә һәм яуым-төшөм дә булғылай.
- Тәүге электрон уйын ҡоролмалары Икенсе донъя һуғышынан һуң АҠШ-та барлыҡҡа килә.
- Япон календары буйынса сентябрҙең өсөнсө дүшәмбеһе — Ололарҙы хөрмәтләү көнө.