Башҡорт Википедияһына рәхим итегеҙ!
300-ләп телдәге ирекле интернет энциклопедияның
Уны төҙөүҙә һәр кем ҡатнаша ала.
Һеҙҙе лә берҙәм ирекмәндәр ғаиләһенә саҡырабыҙ!
Welcome to the Embassy! * Добро пожаловать в Посольство!
Һайланған мәҡәлә
Манатов Шәриф (Шәрифйән) Әхмәтйән улы (20 октябрь 1892 йыл — 1936 йыл) — башҡорт дәүләт эшмәкәре, Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте етәкселәренең береһе, Башҡортостан автономиялы республикаһына нигеҙ һалыусыларҙың береһе. Шәриф Әхмәт улы Манатов 1892 (икенсе сығанаҡтар буйынса 1893) йылдың 20 октябрендә Ырымбур губернаһы Силәбе өйәҙе Ҡатай улусының (хәҙерге Ҡурған өлкәһе Әлмән районы) Манат ауылында мулла ғәиләһендә тыуған.
Шәриф 5 йәшендә әсәнән етем ҡала. 1905 йылда 13 йәшлек был зирәк малай алыҫ юлға сыға: Өфөгә килеп, башҡорттар араһынан уҡымышлы кешеләргә юлыға һәм уларҙың ярҙамы менән «Ғәлиә» мәҙрәсәһенә уҡырға урынлаша. Артабан, мәҙрәсәне тамамлау менән, Семипалатинскиға барып, уҡытыусылар семинарияһына имтихан тота һәм уны 1910 йылда тамамлай.
1910 йылда Санкт-Петербургка юл тота, бында ул 1911 йылдың сентябрендә Бехтерев институтының тарих-филология факультетына ҡабул ителә. Шәриф Манатовтың сәйәси эшмәкәрлеге нәҡ ошо осорҙа башланып китә. Ул, аҙмы-күпме аҡса табыу өсөн, шәхси дәрестәр бирә, Петербургта һәм Өфөлә сыҡҡан мосолман гәзиттәрендә, батша Рәсәй империяһының милли сәйәсәтен фашлап, мәҡәләләр баҫтыра, студенттар хәрәкәтендә ҡатнаша, халыҡты бөлгөнлөккә төшөрөүсе Беренсе донъя һуғышына ҡаршы сығыш яһай.
1914 йылдың октяберендә, охранканың эҙәрлекләүенән ҡасып, III курста уҡыуын тамамламайынса, эмиграцияға сығып китә. Тәүҙә Истанбулда уҡый, һуңынан Швейцарияның Цюрих, Берн ҡалаларында йәшәй, аҙаҡ Женевала урынлашып, шоколад фабрикаһында үлсәүсе булып эшләй. Бында ул үҙ алдына белем алыуын дауам итә, эмиграциялағы рус революционерҙары менән таныша, В. И. Ленин осраша. Эмиграцияла үткәргән өс йыл ваҡыт эсендә Шәриф Манатов йәнә инглиз, немец, француз, ғәрәп телдәрен өйрәнә, сәйәси әҙәбиәт менән ныҡлап мауығып китә. Һөҙөмтәлә, 1917 йылдың ғинуарында РСДРП (меньшевик-интернационалистар) сафына ағза булып керә.
1917 йылғы Февраль революцияһынан һуң Шәриф Манатов, илгә ҡайтып, Өфөлә «Тормош» гәзите редакцияһына эшкә урынлаша. 1917 йылдың 20—27 июлендә Ырымбур ҡалаһында үткәрелгән I Башҡорт ҡоролтайында ҡатнаша. Ҡоролтайҙа Шәриф Манатов Башҡорт мәркәз шураһы ағзаһы һәм рәйесе итеп һайлана. Әхмәтзәки Вəлиди буйынса, Шәриф Манатов Башҡорт мәркәз шураһы рәйесе итеп Ҡорбанғәлиевтар ярҙамы менән һайлана. 1917 йылдың 22—29 авгусында Өфөлә уҙған II Башҡорт ҡоролтайында ҡатнаша. Ҡоролтайҙа сығыш яһап, Рәсәйҙә унитар дәүләт өсөн көрәшеүселәргә, милләттәрҙең үҙбилдәләнешен танырға теләмәүселәргә ҡаршы тора.
↪ дауамы…Яҡшы мәҡәлә
Башҡортостанда бик күп төрлө файҙалы ҡаҙылмалар барлығы билдәле, улар — яғыулыҡтар (нефть, тәбиғи газ, күмер, торф), металл, йәки мәғдәндәр (тимер, баҡыр, марганец, алюмин, хром), металл булмаған ҡаҙылмалар (таш тоҙ, эзбизташ, гипс, фосфориттар, төҙөлөш балсығы һәм ҡомо, биҙәүес таштар), шулай уҡ ер аҫты һыуҙары. Файҙалы ҡаҙылмаларҙың таралыуы геологик тарих һәм, тимәк, был урындарҙың тәрәндәге төҙөлөшө менән бәйләнгән.
Көнбайыш Башҡортостанда ултырма тау тоҡомдарында яғыулыҡ һәм металл булмаған файҙалы ҡаҙылмалар күберәк таралған. Таулы Башҡортостанда һәм Урал аръяғында магма һәм метаморф сығышлы мәғдән ҡаҙылмалар өҫтөнлөк итә.
Нефть республикала иң мөһим файҙалы ҡаҙылма булып тора. Нефть ятҡылыҡтарын пермь осоронда күмелеп ҡалған риф массивтарында эҙләргә кәрәк. Был ятҡылыҡтар Ишембай нефть төбәген барлыҡҡа килтергән. Ҙурыраҡ нефть ятҡылыҡтары Туймазы нефть төбәгендә урынлашҡан. Нефть бында карбон ҡатламдарында һәм уларҙан тәрәнерәк ятҡан девон ҡатламдарында асылды. Ятҡылыҡтар төрлө ултырма тоҡомдар ҡатламының ҡабарып торған (антиклиналь) йыйырсыҡтарында урын биләй.
Шкапов-Бәләбәй, Арлан һәм башҡа төбәктәр ҙә нефть ятҡылыҡтарына шаҡтай бай.
Республикала әлегә өйрәнелмәгән майҙандар байтаҡ. Бынан тыш, нефтте платформаның, ултырма япмаһының тәрәнерәк өлкәләренән эҙләү эштәре алып барыла.
↪ дауамы…Аҙна рәсеме
19 ноябрь юбилярҙары
- Филоненко Виктор Иосифович (1884 — 30.09.1977), тел ғалимы, этнограф, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1908—1915 йылдарҙа Өфөләге ҡатын-ҡыҙҙар гимназияһы уҡытыусыһы, тыуған яҡты өйрәнеү йәмғиәтенең етәксеһе. Филология фәндәре кандидаты (1938), профессор (1938).
- Новожёнов Иван Иванович (1914—20.08.1944), Бөйөк Ватан һуғышында батырҙарса һәләк булған яугир, артиллерия батареяһы командиры, гвардия капитаны. 1933—1941 йылдарҙа Өфө шырпы фабрикаһы эшсеһе. Советтар Союзы Геройы (1945). Сығышы менән хәҙерге Пенза өлкәһенең Түбәнге Ломов районы Иҫке Мурава ауылынан.
- Колчанов Михаил Васильевич (1929—2004), хужалыҡ эшмәкәре. 1973—1990 йылдарҙа Инйәр леспромхозы директоры. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған урман сәнәғәте хеҙмәткәре. Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ һәм «Почёт Билдәһе» ордендары кавалеры.
- Ядренников Василий Иванович (1929—5.12.2017), хужалыҡ эшмәкәре. 1958 йылдан «Стерлитамакстрой» тресының 7-се төҙөлөш монтаж идаралығында баш инженер һәм начальник, 1979—1988 йылдарҙа — «Стерлитамакстрой» тресы идарасыһы. Башҡорт АССР-ының 11-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты. РСФСР-ҙың (1991) һәм Башҡорт АССР-ының (1978) атҡаҙанған төҙөүсеһе. СССР Министрҙар Советы премияһы лауреаты (1985). Ленин (1986), Октябрь Революцияһы (1981) һәм Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1971) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Силәбе өлкәһенең Ҡыҙыл Армия районы Боровое ауылынан.
- Фалько Валерий Степанович (1939—22.09.2009), хеҙмәт алдынғыһы. 1958—2000 йылдарҙа (өҙөклөк менән) Өфөләге «Прогресс» берекмәһендә слесарь-йыйыусы, мастер, 1963 йылдан — монтажсы, 1970 йылдан — элемтә аппаратураһын көйләүсе. Рәсәй Федерацияһының почётлы радисы (1996). СССР-ҙың Дәүләт премияһы лауреаты (1980). «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры (1976). Сығышы менән Бәләбәй ҡалаһынан.
- Гайнцев Валерий Анатольевич (1944), хужалыҡ эшмәкәре. Ҡалтасы урман хужалығының һәм «Агролес» берекмәһенең элекке директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған урман сәнәғәте хеҙмәткәре. «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры. Ҡалтасы районының почётлы гражданы (2004). Сығышы менән ошо райондың Надеждин ауылынан.
Ҡыҙыҡ мәғлүмәт
- 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһының 3860 яугиры орден һәм миҙалдар менән бүләкләнә, 78 кеше — Советтар Союзы Геройы исеменә һәм биш кеше Дан орденының тулы кавалеры исеменә лайыҡ була.
- Стәрлетамаҡ ҡалаһы флагындағы өс тулҡын Ашҡаҙар, Ағиҙел, Стәрле йылғаларын кәүҙәләндерә.
- Башҡорттарҙа тик бишенсе (тыуа ят) йәки алтынсы (ете ят) быуында ғына туғандар үҙ—ара никахлаша алғандар.
- Сатурндың юлдашы Титанда болоттар барлыҡҡа килә һәм яуым-төшөм дә булғылай.
- Тәүге электрон уйын ҡоролмалары Икенсе донъя һуғышынан һуң АҠШ-та барлыҡҡа килә.
- Япон календары буйынса сентябрҙең өсөнсө дүшәмбеһе — Ололарҙы хөрмәтләү көнө.