Башҡорт Википедияһына рәхим итегеҙ!
300-ләп телдәге ирекле интернет энциклопедияның
Һәр кем уны төҙөүҙә ҡатнаша ала.
Һеҙҙе лә берҙәм ирекмәндәр ғаиләһенә саҡырабыҙ!
Welcome to the Embassy! * Добро пожаловать в Посольство!
Көнүҙәк мәҡәлә.
.jpg)
'Өфө ([ʏ̞ˈfʏ̞] , рус. Уфа) — Башҡортостандың баш ҡалаһы. Ҡариҙел һәм Дим йылғаларының Ағиҙел йылғаһына ҡушылған ерендә урынлашҡан.
1865—1919 йылдарҙа Өфө губернаһы үҙәге; 1922—1990 йылдарҙа Башҡорт АССР-ының, 1990 йылдан Башҡортостан Республикаһының баш ҡалаһы, 1930 йылдан бер үк ваҡытта Өфө районының лә үҙәге (составына инмәй). 2006 йылдан административ реформа буйынса бер нисә тораҡ пункттар менән Өфө ҡалаһы ҡала округы составына инә.
Рәсәйҙен эре мәҙәни, фән һәм иҡтисад үҙәге. Халыҡ һаны буйынса Европала 31-се урында тора.
дауамы…Һайланған мәҡәлә
Батша пушка — Урыҫ Батшалығының артиллерия орудиеһы, Яңы осор рус тимер ҡойоу сәнғәте ҡомартҡыһы. Үҙ заманының ауыр ҡәлғә артиллерияһы шедевры, Рәсәй империяһы ҡорал эшләүселәренең һоҡланғыс хеҙмәт емеше, донъяла иң ҙур пушкаларҙың береһе.
Пушка үҙе 1586 йылда ҡойола, ә йәҙрә һәм декоратив лафеты — 1859 йылда. Тәүҙә ул Лобное Местола ҡуйыла, ә XVIII быуат башында Арсенал ихатаһына күсерелә. XIX быуаттың 30-сы йылдарында башҡа пушкалар менән бергә музей экспонаты сифатында Ҡорал музейы алдына ҡуйыла. Әлеге ваҡытта XVI—XIX быуат артиллерия орудиелары музейы экспонаты.
XIV быуатта ырғытыу сараһы булараҡ дары уйлап сығарыу артиллерияны төп утлы атыу ҡоралы итеп ҡулланыу дәүере башланыуға алып килә. Боронғо бик ябай ырғытыу ҡоралдарына алмашҡа пушкалар килә, әммә сәнәғәттең һәм техниканың үҫеш кимәле түбән булғас, пушкалар ҙа камиллыҡтан алыҫ тора. Башта уларҙың көбәген — тимерҙән, ә дарыһын тупраҡ төҫөндәге паста консистенциялы йә йомшаҡ итеп яһағандар. Пушкаға уны ҡаҙна өлөшөнән ҡорғандар. Зарядлы патрон тотҡалы һауыт рәүешендә булған. Атыу өсөн патронлы зарядты пушканың көбәгенә махсус шыналар менән беркетеп ҡуйғандар. Пушкаларҙан залп биргән саҡта йыш ҡына был патрондар шартлаған һәм ярсыҡтары менән пушка янындағы кешеләрҙе яралаған.
↪ дауамы…Яҡшы мәҡәлә
Ҡаңлы (ҡаңны) — башҡорт ҡәбиләһе.
Телдәре башҡорт теленең төньяҡ-көнбайыш диалекты түбәнге ағиҙел-ыҡ менән танып һәм көньяҡ диалекттың дим һөйләштәренә ҡарай.
Ҡаңлы ҡәбиләһенең барлыҡҡа килеүен боронғо Туран халҡы менән бәйләйҙәр, улар актик һәм иртә урта быуаттарҙа Һырдаръя һәм Көньяҡ Урал араһындағы далаларҙа йәшәгән. Боронғо иран ижади ҡомартҡыларында («Авеста», «Хвадай-намаг» («Хоҙайнамә»)), зороастрий яҙмаларында («Денкард», «Бундахишн»), «Шаһнамә» поэмаһында туран һәм иран (арий) халыҡтарының ҡан-ҡәрҙәш булыуы тураһында әйтелә. Тәүге турандарҙың мифик ата-бабаһы Арийҙың ҡустыһы булған, был хәҙерге генетик тикшеренеүҙәр менән дә раҫлана.
Урта быуат ҡаңлылары «Сокровенное сказание»ла — канг-лин, Рәшит әт-Диндә — канлы, Әбелғәзиҙә канкли, канглы тип телгә алына. Был этноним шулай уҡ ҡаҙаҡтар, ҡараҡалпаҡтар, ҡырғыҙҙар, ҡырым татарҙары, нуғайҙар һәм үзбәктәрҙең составында теркәлгән. Ҡәбилә формалашыуына уларҙың ҡыпсаҡтар араһында йәшәүе йоғонто яһай. Тикшеренеүселәрҙең күбеһенең раҫлауынса, ҡаңлыларҙың берләшмәһе XI—XII быуаттарҙа Арал буйы далаларында бәшнәк-уғыҙ нигеҙендә барлыҡҡа килгән. Шул уҡ ваҡытта «ҡаңлы» этнонимы бәшнәктең боронғо үҙатамаһы булған «ҡаңғар» менән оҡшаш. Ҡаңлыларҙың этник формалашыуында шулай уҡ ҡыпсаҡтарҙың ҙур роль уйнауы һыҙыҡ өҫтөнә алына, улар 1220 йылда монголдар тарафынан тар-мар ителгәндән һуң башлыса Ҡыпсаҡ далаһы (Дешт-и-Ҡыпсаҡ) халҡы составына ҡушыла. Икенсе гипотеза буйынса, ҡаңлылар Һырдаръяла Ҡаңгөй дәүләтен төҙөгән ҡаңгөйҙәрҙең этник вариҫтары булып тора.
↪ д а у а м ы…Аҙна рәсеме
20 июнь юбилярҙары
- Якутов Иван Степанович (20.06.1868—7.11.1907), Рәсәй империяһындағы социал-демократик хәрәкәт эшмәкәре.
- Ғәйетбаев Наил Әсхәт улы (20.06.1948), шағир, яҙыусы, драматург. 1981 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. 2014 — 2016 йылдарҙа — Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар союзы рәйесе. Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2011). Башҡортостандың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1993).
Ҡыҙыҡ мәғлүмәт
Әл-Иҙрисиҙың әйләндереп ҡуйылған картаһы реконструкцияһы. Был картала «башҡорт иле» Урал буйында билдәләнгән, уның биләмәләрендә хәҙерге Урал тауҙары, Ағиҙел, Кама, Ҡариҙел, Әй йылғалары күрһәтелгән.
- Көньяҡ Уралда урынлашҡан Ҡараташ тауы (рус.) — донъяла иң боронғо тауҙарҙың береһе, уның тау тоҡомдары 4,2 миллиард йыл элек барлыҡҡа килгән.
- XII быуат ғәрәп географы Иҙриси хәбәр итеүенсә, болғар ҡәбиләләре йыш ҡына башҡорттарҙың Ҡараҡыя, Ҡазира (Ҡастра, Ҡастр) һәм Мазира (Масра, Мастр) ҡалаларына һөжүм иткәндәр.
- Шота Руставелиның «Юлбарыҫ тиреһе ябынған баһадир» поэмаһы Грузия батшабикәһе Тамараны данлауға йүнәлтелгән.
- 13 йыл хакимлыҡ итеү дәүерендә бер туҡтауһыҙ тиерлек алып барған һуғыштарҙа Ғосман солтаны Баязит I бер генә тапҡыр еңелә һәм был еңелеү уның өсөн фажиғәле тамамлана — 1402 йылда Анкара алышында Аҡһаҡ Тимер ғосман ғәскәрен тар-мар итә һәм солтанды әсирлеккә ала.
- Бынан йөҙ йыл элек 1918 йылдың 15—17 майында Ҡостанай ҡалаһында башҡорт (Башҡортостан автономияһы) һәм ҡаҙаҡ (Алаш автономияһы) милли-азатлыҡ хәрәкәттәре вәкилдәренең кәңәшмәһе үтә, бында берҙәм контрреволюцион көрәште ойоштороу мәсьәләләре ҡарала.
- Бер батальонды һәм ике рота дошманды юҡ иткән башҡорт снайперына Советтар Союзы Геройы исеме бирелмәй ҡала һәм уға хәҙерге ваҡытта һәйкәлдә ҡуйылмаған.
- Икенсе донъя һуғышы осоронда партизан отрядын ойошторған македон ҡыҙына милли герой исеме бирелә.
- Ҡөрьәндә һөҙһөт ҡоштар батшаһы булараҡ телгә алына, уға ҡурайҙа башҡарылған башҡорт халыҡ көйө арналған.
- Әлеге ваҡытта Википедияла Башҡортостан Республикаһы тураһында 110 телдә мәҡәлә бар. 2017 йылда уларҙы 950 913 мәртәбә уҡығандар (шул иҫәптән рус телендә — 554 498, инглиз телендә — 143 641, немец телендә — 39 899, төрөк телендә — 17 826, поляк телендә — 13 995, япон телендә — 12 671, итальян телендә — 10 383, ғәрәп телендә — 7 080, фарсы телендә — 6 458, мадьяр телендә — 6 116, башҡорт телендә — 3 734, татар телендә — 1 407).