Әлмөхәмәт (Әбйәлил районы)

Әлмөхәмәт — Башҡортостан Республикаһының Әбйәлил районындағы ауыл. Сиҙәм ауылы — Әлмөхәмәт ауыл Советының административ үҙәге. 2010 йылдың 14 октябренә халыҡ һаны 659 кеше. Почта индексы — 453605, ОКАТО коды — 80201804002.

Ауыл
Альмухаметово башҡ. Әлмөхәмәт
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Әбйәлил
Сельсовет	Әлмөхәмәт
Координаталар	53°01′14″ с. ш. 58°41′24″ в. д.
Халҡы	↘659 кеше (2010)
Милли состав	башҡорттар
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	453605
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	-
Код ОКАТО	80 201 804 002
Код ОКТМО	80 601 404 106
Альмухаметово

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Асҡар): 47 км
• Ауыл Советы үҙәгенә тиклем (Сиҙәм): 1 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Әлмөхәмәт): 3 км

Әлмөхәмәт ауылы Оло Ҡыҙыл йылғаһы буйында, район үҙәге Асҡар ауылынан көньяҡ-көнсығышҡа табан 47 километр һәм Әлмөхәмәт тимер юл станцияһынан көнбайышҡа табан 3 километр алыҫлыҡта урынлашҡан.

Тарихы

Әлмөхәмәт ауылына XVIII быуат уртаһында Нуғай даруғаһы Бөрйән улусы башҡорттары үҙҙәренең аҫаба ерҙәрендә нигеҙ һалған. Хәҙерге Әбйәлил районында Бөрйән улусына ҡараған өс ауыл була. Шуларҙың иң ҙуры — Әлмөхәмәт (Ҡолбаҡты). Тәүге төпләнеүсенең 1750—1814 йылдарҙа йәшәгән улдары Абдрахман һәм Ишбулды Әлмөхәмәтовтар билдәле. Өлкәне Абдрахмандың Буранғол, Йомағол, Аллағол исемле улдары була. Билдәле фамилияларҙы башлап ебәреүселәр — Ирназар, Иҙге, Аҡназар Йәрмөхәмәтовтар, указлы мөҙәрис Өмөтбай Яйҡаров һәм уның улдары Әхмәтйән (улы Абдрахман), Мөхәмәтйән, Мөхәмәтвәли, Оморҙаҡ һәм уның ағаһы Ильяс. Ауыл шулай уҡ Ҡолбаҡты тип тә теркәлгән.

1795 йылда ауыл 31 хужалыҡтан тора, унда 257 кеше йәшәй. X рәүиз мәғлүмәттәрендә 100 йортта 640 кеше күрһәтелгән.

1814 йылдың 19 мартында Парижға ингән 14-се Башҡорт полкы яугирҙәре, рядовойҙар Ҡолбай Әбләзин, Яманғол Абдрахманов, Мөхәмәтәмин Яуғастин ҡаһарманлығы өсөн көмөш миҙалдар менән бүләкләнә. Рус-төрөк һуғышы барған йылдарҙа Солтанбай Ильясов, Абдулнасир Бараҡов, Рысҡужа Хоҙайбиргәнов, Ғүмәр Әлмөхәмәтов империяның көнбайыш сигендә сик хеҙмәтендә була.

Халыҡ эре мөгөҙлө малдарҙы күп аҫыраған. 1842 йылда 96 йорттоң барыһы ла йәйләүгә сыға. 500 кешегә 304 ат, 202 һыйыр, 325 һарыҡ һәм 150 кәзә тура килгән. Малсылыҡтан тыш балыҡ тотоу, һунарсылыҡ һәм игенселек менән шөғөлләнгәндәр. Шул уҡ ваҡытта 174 сирек, йәғни 1329 бот яҙғы иген сәселә. Бер кешегә 2,4 бот тура килгән.

1866 йылда ауылдағы 107 хужалыҡта 613 кеше йәшәгән. 1900 йылда 2 мәсет, мәҙрәсә, һыу тирмәне булған. Әлмөхәмәттә йәрминкәләр үткәрелгән.

1920 йылда 194 йортта 905 кеше йәшәгән.

Халыҡ һаны

Халыҡ иҫәбе
2002	2009	2010
649	↗748	↘659

Милли составы

2002 йылғы иҫәп алыуға ярашлы, төп милләт — башҡорттар (96 %).

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)	519
1920 йыл 26 август	905
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	669
1959 йыл 15 ғинуар	802
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	616
2002 йыл 9 октябрь	649
2010 йыл 14 октябрь	659	317	342	48,1	51,9

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Әлеге ваҡытта ауылда Целинный ауылы урта мәктәбенең филиалы — Әлмөхәмәт башланғыс мәктәп-балалар баҡсаһы, фельдшер-акушерлыҡ пункты, клуб, китапхана, мәсет бар.

Билдәле шәхестәре

• Буранбаева Сара Абдулхай ҡыҙы (24.06.1967), театр актёры. Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (2009).
• Рәмил Ҡол-Дәүләт Дәүләтҡолов (30.05.1958—12.01.1998), шағир, драматург. Шәйехзада Бабич исемендәге дәүләт республика йәштәр премияһы лауреаты (1995).
• Өмөтбаев Рамаҙан Ғимран улы (7.04.1924—24.08.1997), дәүләт һәм йәмәғәт эшмәкәре, яҙыусы һәм публицист. Ленин, I һәм II дәрәжә Ватан һуғышы һәм «Почёт Билдәһе» ордендары кавалеры, Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре, РСФСР-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы. Иҡтисад фәндәре кандидаты. 1989 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. Ким Әхмәтйәнов исемендәге премияның беренсе лауреаты.
• Өмөтбаев Әсхәт Ғимран улы (10.03.1938—22.10.2007), хужалыҡ эшмәкәре. 1973—1999 йылдарҙа Сибай нефтебазаһы директоры. Башҡортостандың атҡаҙанған нефтсеһе, Сибай ҡалаһының почётлы гражданы.
• Ким Әхмәтйәнов (05.02.1947—09.11.1980), башҡорт әҙәбиәте белгесе, тәнҡитсе, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Филология фәндәре кандидаты (1960). Башҡорт АССР-ының Салауат Юлаев исемендәге премияһы лауреаты (1972).
• Ибраһимов Фәттәх Әҙелмырҙа улы (1892—1937) — Граждандар һуғышында ҡатнашыусы (1918—1921). Бөрйән-Түңгәүер кантонының хәрби комиссары (1921 - 1922). Башҡорт АССР-ының почётлы таусыһы.

Урамдары

• 2-се Йәштәр урамы
• Ҡызыл Яр урамы
• Ҡыҙыл урамы
• Ким Әхмәтйәнов урамы
• Тау буйы урамы
• Салауат Юлаев урамы
• Вафир Тайсин урамы
• Рәмил Ҡолдәүләт урамы
• Ленин урамы
• 1-се Йәштәр урамы

Археологик ҡомартҡылар

Ауыл эргәһендә Әлмөхәмәт ҡурғандары һәм Баҡырүҙәк урынлашҡан.

Әҙәбиәт

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4. (рус.)

Һылтанмалар

• Әлмөхәмәт (Әбйәлил районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 30. — ISBN 978-5-295-04683-4.
• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан. — Справочник. Уфа: ГУП РБ "Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с. :илл. ISBN 978-5-87691-038-7
• Альмухаметово на портале «Генеалогия и Архивы» (рус.)