Портал:Салауат районы

Салауат районы порталына рәхим итегеҙ!

Яҡшы мәҡәләләр  Проект  Фекерләшеү  Портал мөхәррирҙәре

Салауат районы Салауат районы гербы Салауат районы флагы Салауат районы (рус. Салаватский район) — Башҡортостандағы муниципаль район. Республиканың төньяҡ-көнсығыш өлөшөндә урынлашҡан, Силәбе өлкәһе менән сиктәш. 1935 йылда Малаяҙ районы булараҡ ойошторолған, 1943 йылда хәҙерге исеме бирелә. Майҙаны — 2182 км². Район үҙәге — Малаяҙ ауылы Өфөгә 183 км, яҡындағы Кропачево тимер юл станцияһына (Силәбе өлкәһе) 29 км. Халҡы 2010 йыл — 27,8 мең кеше (1970 йыл — 32,9; 1979 йыл — 28,8; 1989 йыл — 26,9 мең; 1995 йыл 27,3 мең кеше). Халыҡтың тығыҙлығы — 1 км²-ға 12 кеше, шул иҫәптән ауыл ерендә — 11 кеше. Районда 64 ауыл бар, шуларҙың иң күп халыҡ йәшәгәндәре: Малаяҙ (3,8 мең), Мөрсәлим (2,4 мең — 1989 йыл), Арҡауыл (1,3 мең), Лаҡлы (1,2 мең). Күпселекте башҡорттар, татарҙар, урыҫтар тәшкил итә. Һайланған мәҡәлә Файл:Памятник Салавату Юлаеву 02.jpg Салауат Юлаев һәйкәле (Өфө) Салауат Юлаев (16 июнь 1754 йыл — 26 сентябрь 1800 йыл) — башҡорт халҡының милли батыры, шағир-импровизатор, 1773—1775 йылғы Крәҫтиәндәр һуғышы етәкселәренең береһе. 1754 йылдың 16 июнендә Ырымбур губернаһы Өфө провинцияһы Себер даруғаһы Шайтан-Көҙәй улусының (хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Салауат районы) Тәкәй ауылында тыуған. 1800 йылдың 8 октябрендә (иҫкесә 26 сентябргә тура килә) һөргөндә Балтик диңгеҙе буйындағы Рогервик ҡәлғәһендә (хәҙерге Эстонияның Палдиски ҡалаһы) вафат була. Бөгөнгө рәсем Әй йылғаһы, Салауат районы Салауат районы ауылдары Ауыл Малаяҙ Ил РәсәйРәсәй Федерация субъекты Башҡортостан Муниципаль район Салауат районы Координаталар 55°10′57″ с. ш. 58°09′56″ в. д. Сәғәт бүлкәте UTC+6 Һанлы танытмалар Автомобиль коды 02, 102 Малаяҙ Малаяҙ (рус. Малояз), элекке исемдәре Ҡаратаулы, Иҫке Ҡаратаулы — Башҡортостандың Салауат районындағы ауыл, район үҙәге. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 4914 кеше. Ауыл Йүрүҙән буйында урынлашҡан. 16 саҡрым алыҫлыҡта Янғантау шифаханаһы бар. Почта индексы — 452490, ОКАТО коды — 80247853001. Салауат районы географияһы‎ Силәбе өлкәһе һәм Салауат районы сигендә ҡуйылған аншлаг Райондың төп биләмәләре Йүрүҙән, Әй йылғалары һыу айырғыстарына тура килә. Көньяҡ-көнсығыш өлөшө буйлап Уралдың көнбайыш итәгенең алдынғы һырттары һуҙылған (Башташ, Һилейә һырттары). Көньяҡ-көнбайышта Ҡаратау һырты, ә төньяҡ-көнбайышта Өфө яҫы таулығы ята. Ер өҫтөнөң уртаса бейеклеге 370 метр булған Янғантау, Күҫәләр көкөртлө-водород сығанағы, Ҡорғаҙаҡ шишмәһе, Лаҡлы мәмерйәһе тәбиғәт ҡомартҡылары тип иғлан ителгән. Ҡаҙылма байлыҡтарҙан: боксит ятҡылығы (Новое, Әй), эзбизташ (Мөрсәлим, Сыбаркүл, Яҙғыйорт), цемент балсығы (Ягодный), балсыҡҡа ҡушыла торған ҡом (Лағыр), ҡом-ҡырсынташ ҡатнашмаһы (Яланкүл), агрономик руда (Миәшәгәр, Покров). Ҙур булмаған торф һаҙлыҡтары (Миәшәгәр, Аҡшишмә, Лағыр һ.б.) 600 га майҙанды биләй. Климаты уртаса һалҡынса, вегетация осоро ҡыҫҡа һәм дымлы. Еңелсә көлһыуланған ҡара тупраҡ, ҡара-һоро урман һәм уңдырышлығын юғалта барған ҡара урман тупрағы таралған. Урмандар майҙаны 63,9 мең га (район биләмәһенең 31,6 проценты), үҙағастың дөйөм запасы 9 млн м3 самаһы (шул иҫәптән ҡайын — 4,5; уҫаҡ — 1,8; ҡарағай — 1,1; йүкә — 0,8 млн м3). Ауыл хужалығы ерҙәре 107,9 мең га, шул иҫәптән һөрөнтө ерҙәр — 66,9, көтөүлектәр — 26,6 һәм сабынлыҡтар — 14,3 мең га тәшкил итә. Салауат районы географияһы тураһында мәҡәләләр Салауат районы иҡтисады‎ Район малсылыҡ һәм игенселек буйынса махсуслашҡан, «Ҡорғаҙаҡ» минераль һыуын һауыттарға тултырыусы «Полипресс-Ҡорғаҙаҡ» заводы, урман хужалығы предприятиелары һ.б. эшләй. «Янғантау» шифаханаһы — Башҡортостан Республикаһының Салауат районындағы күп йүнәлешле бальнеология курорты. 1937 йылда асылған. Өфө ҡалаһынан 220 саҡрым алыҫлыҡта, Йүрүҙән йылғаһының уң яҡ ярындағы «Янғантау» исемле тауҙа урынлашҡан. Район бюджетын тулыландырыусы төп сығанаҡ булып тора. Салауат районы иҡтисады тураһында мәҡәләләр Зарур мәҡәләләр Шәхестәр Шәхестәр исемлеге   Шығанай Борсаҡов — мәғдән эҙләүсе. Теләүембәтов Яҡуп — Пугачев полковнигы. Ғәтиәтуллин Адик Рәйес улы (Нәсибаш ауылы — Чечен Республикаһы) - Закиров Тәбрик Фридрих улы (8 июль, 1980, Башҡортостан Республикаһы, Салауат районы, Черепанов ауылы — 25 декабрь, 1999, Чечен Республикаһы) — Ҡаһарманлыҡ ордены (үлгәндән һуң, 2000) кавалеры. Рәхмәтуллин Рим Хөрмәт улы — совет сәйәси эшмәкәре. 1983—1987 йылдарҙа Өфө ҡала Советы рәйесе. Хәмиҙуллина Миңлегөл Фәрхит ҡыҙы — Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалеры (1979, 1981). Хәсәнов Зекерйән Әхтәм улы — Ленин ордены кавалеры (1972). Нәҡи Иҫәнбәт, (Нәҡи Сиражетдин улы Закиров (29 декабрь (10 ғинуар), 1899 йыл — 12 сентябрь, 1992 йыл) — күренекле татар яҙыусыһы, шағир, драматург, ғалим-филолог һәм фольклорсы, Ғ. Тукай исемендәге Дәүләт наградаһы лауреаты һәм Татарстандың Халыҡ яҙыусыһы. Ғәниева Лиза Ибраһим ҡыҙы - уҡытыусы, БР халыҡ мәғарифы һәм фәне хеҙмәткәрҙәре Профсоюзының Салауат район ойошмаһы рәйесе. Кәримов Альберт Хәмиҙулла улы (23 апрель, 1971 йыл, Салауат районы, Урмансы ауылы) — Силәбе ҡала Думаһы депутаты. Вәхитов Шакир Ҡазыхан улы (БАССР-ҙың Мәсәғүт кантоны Иҫке Ҡаратаулы ауылында 23.02.1925 й. тыуған — 31.7.2004 Өфөлә ерләнгән) — Бөйөк Ватан һуғышы ветераны. Хоҡуҡ белгесе, Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған юрисы (1982), БАССР Юғары суды рәйесе урынбаҫары һәм рәйесе (1961—1991). Вәхитов Ҡәнзәфәр Йомаҙил улы (10.01. 1928 й.) — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнаша, 1963—1987 йылдарҙа Башҡорт АССР-ы Дәүләт именлеге комитеты рәйесе урынбаҫары, полковник. Зиннуров Нурулла Зиннур улы (1901- 1943) - большевик, комиссар Шәрифулла Хамматовтың көрәштәше, Мәскәү Көнсығыш хеҙмәтсәндәренең коммунистик университетында, Мәскәү Ҡыҙыл профессураның Аграр институтында уҡыған, Аҡһары МТС-ының политбүлек начальнигы, Асҡын һәм Үрмиәзе МТС-ы директоры булып эшләгән. 1937 йылдың ноябрендә репрессияға дусар ителеп, төрмәлә вафат булған. Һаҙыев Харис Шәрәфи улы - Илтәй ауылында тыуған. 2001-2004 йылдарҙа Салауат районы хакимиәте башлығы. Кәримова Мәрйәм Ғатаулла ҡыҙы - 1935 йылда Илтәй ауылында тыуған. Илтәй мәктәбе директоры, КПСС-тың Салауат район комитеты 3-сө секретары булып эшләй. Предприятие, ойошма һәм учреждениелар Предприятие, ойошма һәм учреждениела   «Янғантау» геопаркы — ЮНЕСКО-ның Рәсәйҙәге беренсе геопаркы (Башҡортостан Республикаһы территорияһында). «Башкирнефтепродукт» асыҡ акционерҙар йәмғиәтенең Мөрсәлим филиалы «Башкиравтодор» асыҡ акционерҙар йәмғиәтенең ҡырсынташ ваҡлау-сортлау заводы «Синтезхим» сәнәғәт компанияһы яуаплылығы сикләнгән йәмғиәт «Полипресс-Ҡорғаҙаҡ» акционерҙар йәмғиәте Салауат районында тыуған шәхестәр Салауат Юлаев (1754—1800) — башҡорт халҡының милли батыры, шағир-импровизатор. Айҙар Байыҡ сәсән (01.12.1710 — 01.10.1814) — күренекле башҡорт сәсәне, шағир-импровизатор, азатлыҡ өсөн көрәшеүсе. Головин Алексей Степанович — Советтар Союзы Геройы (1943) Рәми Ғарипов (12.02.1932—20.02.1977) — Башҡортостандың халыҡ шағиры, Салауат Юлаев исемендәге премия лауреаты. Хәнифә Искәндәрова (20.03.1928) — СССР-ҙың халыҡ уҡытыусыһы, Социалистик Хеҙмәт Геройы. Салауат районында тыуғандар Салауат районынан 112-се Башкавдивизия яугирҙары Әлибаев Шайкамал Әлибай улы Яруллин Хәйбулла Ярулла улы Йәнғәлин Солтан Йәнғәле улы Киянов Аҙайғол Камалетдин улы Саҙрыев Фәсхетдин Саҙрый улы Ғәзимуллин Әнүәр Фәтих улы улы Нурыев Фәхрислам Нурый улы Сафин Иштимер Сафа улы Сәғитов Хәбибйән Сәғит улы Рьянов Ғәлимйән Рьян улы Әхмәтшин Сабир Әхмәтша улы Исрафилов Сәлимйән Исрафил улы, Малаяҙ Бикйәнов Габделәхәт Тафҡәлүн улы, Малаяҙ Сафин Хабибрахман Сафа улы , Ҡалмаҡтар Сафин Хисам Сафа улы , Ҡыҙырбаҡ Түрйәнов Абдрахман Түрйән улы, Малаяҙ Салауат районында тыуғандар ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитетының беренсе секретарҙары Абдуллин Әхмәт Ғатаулла улы (1912−1951) — ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитетының беренсе секретары (1938−1940). Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы (1941—1943). Миһранов Рәйес Һаҙый улы (1926—1970) — Башҡортостандың күренекле партия һәм дәүләт эшмәкәре. ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитетының беренсе секретары (1954—1960). БАССР-ҙың Министрҙар Советы рәйесе урынбаҫары (1963—1967). Ямалетдинов (Емалетдинов) Нәүфәт Нәбиулла улы (1901—1940) — ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитетының яуаплы (беренсе) секретары (1920—1921). Салауат районының почетлы граждандары Салауат Юлаев (1754—1800) — башҡорт халҡының милли батыры, шағир-импровизатор. Салауат районының почётлы граждандары Афған, Чечен һуғышында һәләк булғандар Халиҡов Данил Дамир улы (2 декабрь, 1964, Башҡорт АССР-ы, Салауат районы, Татар Малаяҙы — 22 май, 1983, Афғанстан) — рядовой, водитель. Шакиров Илмир Әбүзәр улы (27 март 1968 йыл — 4 ғинуар 1987 йыл) — Афғанстан Республикаһында интернациональ хәрби бурыс үтәгәндә батырҙарса һәләк булған яугир, ефрейтор, разведчик-ут атыусы. Ҡыҙыл Йондоҙ ордены кавалеры. Ғәтиәтуллин Адик (Нәсибаш ауылы — Чечен Республикаһы) - Закиров Тәбрик Фридрих улы (8 июль, 1980, Башҡортостан Республикаһы, Салауат районы, Черепанов ауылы — 25 декабрь, 1999, Чечен Республикаһы) — Ҡаһарманлыҡ ордены (үлгәндән һуң, 2000) кавалеры. Салауат районы етәкселәре Кашапов Марс Фәрәх улы (28.01.1966), 2017 йылдың мартынан Салауат районы хакимиәте башлығы. Хәйретдинов Ғәлей Ғәләүетдин улы (4.01.1958), 2009—2017 йылдарҙа Салауат районы хакимиәте башлығы. Харисов Рафиҡ Хафиз улы (15.08.1957), 2006—2009 йылдарҙа Салауат районы хакимиәте башлығы. Ибраһимов Баязит Ғәбиҙулла улы 2000—2001 йылдарҙа Салауат районы хакимиәте башлығы. Моратов Рәфҡәт Ғәзимулла улы (26.02.1954), 1990—2000 йылдарҙа Салауат районы хакимиәте башлығы Вәхитов Риф Хәйрулла улы (4.09.1940), 1982-1990 йылдарҙа КПСС-тың Салауат район комитетының беренсе секретары. Мөхәмәтдинов Радил Ҡыяметдин улы (2.05.1936), 1965—1982 йылдарҙа КПСС-тың Салауат район комитетының беренсе секретары. Сабитов Мәрһәм Карам улы (22.07.1916—1986), 1954—1961 йылдарҙа КПСС-тың Салауат районы комитеты секретары, 1962-1965 йылдарҙа КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитетының төньяҡ-көнсығыш территорияһы парторгы, артабан — Салауат колхоз-совхоз идаралығы партия комитеты секретары. Абдрахманов Барый Абдрахман улы (28.12.1916—1.04.1996), 1950—1954 йылдарҙа КПСС-тың Салауат район комитетының беренсе секретары. Салауат районы етәкселәре Категориялар Салауат районы ауылдары Салауат районы географияһы Салауат районының иҫтәлекле урындары Шәхестәр:Салауат районы Бәләһегеҙме… Яңы мәҡәләләр Хәбирова Ғәлимә Фәтҡулла ҡыҙы Проекттар Викимилектә Салауат районы категорияһы Викидәреслектә Салауат районы категорияһы Викикитапханала Салауат районы категорияһы Портал мөхәррирҙәре З. ӘЙЛЕ Айсар Аҡҡашҡа Яңы башлаусыларға ярҙам Википедия:Яңы башлаусыларға ярҙам Үoutube каналында Рөстәм Нурыевтың видео-дәрестәре Нисек ярҙам итергә Салауат районы ауылдарын, йылғаларын, күлдәрен, тауҙарын һәм башҡа тәбиғәт ҡомартҡыларын, иҫтәлекле урындарын фотоға төшөрөп викимилеккә тейәргә «Салауат районы» тураһындағы мәҡәләләрҙе тулыландырырға Салауат районы географик объекттары, шәхестәре тураһында яңы мәҡәләләр яҙырға Салауат районының барлыҡ ауылдары тарихын яҙырға