Илтәй

Рәсәйҙең Башҡортостан Республикаһының Салауат районындағы ауыл

Илтәй (рус. Ильтаево) — Башҡортостандың Салауат районындағы ауыл, Янғантау ауыл Советына ҡарай. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 153 кеше[2]. Почта индексы — 452492, ОКАТО коды — 80247875002.

Ауыл
Ильтаево
башҡ. Илтәй
Ил

Рәсәй

Федерация субъекты

Башҡортостан

Муниципаль район

Салауат районы

Ауыл биләмәһе

Янғантау ауыл Советы

Координаталар

55°16′01″ с. ш. 58°08′37″ в. д.HGЯO

Халҡы

153[1] кеше (2010)

Сәғәт бүлкәте

UTC+6

Почта индексы

452492

Һанлы танытмалар
Автомобиль коды

02, 102

ОКАТО коды

80 247 875 002

ОКТМО коды

80 647 475 106

Ильтаево (Рәсәй)
Ильтаево
Ильтаево
Илтәй (Башҡортостан Республикаһы)
Ильтаево

Географик урыны

үҙгәртергә

Илтәй Йүрүҙән йылғаһы буйында, район үҙәге Малаяҙ ауылынан төньяҡҡа табан 12 километр һәм Кропачёво (Силәбе өлкәһе) тимер юл станцияһынан төньяҡ-көнсығышҡа табан 41 километр алыҫлыҡта урынлашҡан[3].

Илтәй ауылына XVIII быуат уртаһында Себер даруғаһы Мырҙалар улусы башҡорттары үҙҙәренең аҫаба ерҙәрендә нигеҙ һалған.
Ауылда тәүге төпләнгән башҡорт иренең исеме менән аталған, уның улы Үлйәш Илтәев булған.
1795 йылғы V рәүиз материалдарында Йүрүҙән йылғаһы буйында 10 хужалыҡта 71 кеше йәшәгән Илтәй ауылы теркәлгән. 17401755 йылдар араһында барлыҡҡа килгән. Красильников һәм Рычков карталарында ул Саҡай (Сакаево, Сакино) тип аталған.
Малсылыҡ, игенселек, умартасылыҡ менән шөғөлләнгәндәр[4].
Ауыл атамаһының килеп сығышы тураһында халыҡ араһында легенда ла йөрөй. Йәнәһе, бер байҙың илле тайы юғала, һәм ул кешеләрен тайҙарҙы эҙләргә ебәрә. Егеттәр әллә күпме ер гиҙеп, ошо матур урынға килеп сыға, һәм тайҙар ҙа шунда утлап йөрөгән булған. Байға ла был ер оҡшап ҡала һәм ул зат-ырыуын ошонда күсереп алып килә, ә тайҙар табылған урын Илтәй (илле тай) тип атала башлай[5].

Биләмә берәмектәренә инеүе

үҙгәртергә
Теркәү йылы Улус, ауыл советы Өйәҙ, кантон, район Губерна, Республика Дәүләт
1757 улусы Троицк өйәҙе Ырымбур губернаһы Рәсәй Империяһы
1816 9-сы йорт 8-се Башҡорт кантоны[5] Ырымбур губернаһы Рәсәй империяһы
1834 9-сы йорт 8-се Башҡорт кантоны[5] Ырымбур губернаһы Рәсәй империяһы
1847 9-сы йорт 8-се Башҡорт кантоны[5], Өфө өйәҙе Ырымбур губернаһы Рәсәй империяһы
1850 9-сы йорт 9-сы Башҡорт кантоны[5], Өфө өйәҙе Ырымбур губернаһы Рәсәй империяһы
1859 10-сы йорт 8-се Башҡорт кантоны[5], Өфө өйәҙе Ырымбур губернаһы Рәсәй империяһы
1895 Мырҙалар улусы Өфө өйәҙе Өфө губернаһы Рәсәй империяһы
1920 Мырҙалар улусы Мәсәғүт кантоны Автономлы Башҡорт ССР-ы   РСФСР
1926 Мырҙалар улусы Мәсәғүт кантоны Автономлы Башҡорт ССР-ы   СССР
1935 Мырҙалар-Мәсетле ауыл Советы Малаяҙ районы Башҡорт АССР-ы   СССР
1941 Мәсетле ауыл Советы Салауат районы Башҡорт АССР-ы   СССР
1990 Янғантау ауыл Советы Салауат районы Башҡортостан Республикаһы   Рәсәй Федерацияһы

Ауылдың XIX быуаттың икенсе яртыһындағы үҫеше

үҙгәртергә

1816 йылғы VII рәүиз материалдарында ауылға нигеҙ һалыусыларҙың улдары һәм ейәндәре: 1760 йылда тыуған 56 йәшлек Үлйәш Илтәев һәм уның улдары — 24 йәшлек Балтағол (уның улдары — Аҙнабай, Мөхәмәткәрим), 25 йәшлек Әбделмәжит һәм 9 йәшлек Ибраһим күрһәтелгән. Шул уҡ рәүиз материалдарында ауылға икенсе нигеҙ һалыусының, Саҡайҙың, улдары һәм ейәндәре: Зөлҡәрнәй Саҡаев (1756—1813), уның улдары Ҡасҡын (уның улы — Хисаметдин), Мөхәмәтәмин, Рахманҡол, Хоҙайбәт күрһәтелгән. Тәү нигеҙ һалыусыларҙың улдарының йәшенә ҡарап, ауылдың XVIII быуат уртаһында килеп сыҡҡанын ышаныслы раҫлап була.

1816 йылда Илтәйҙә 15 хужалығында 100 кеше йәшәгән, шулар араһында 4 ир-ат күп ҡатынлы. Раҡаев Ғәббәс Ҡаҙаҡ улы әлегә 1812 йылғы Ватан һуғышынан ҡайтып етмәгән. Ул ваҡытта Илтәй ауылы йорт старшинаһы Әбделғәзиз Әбдрәшитов йәшәгән 9-сы йорттоң үҙәге булған. Хәҙерге көндә ҡулланылмаған исемдәр осрай — Әлиф Һөтимгәнов, Йортҡазы Сыңғыҙов.

1834 йылда ауылда 169, 1859 йылда — 232 кеше йәшәгән.

1842 йылда 197 кеше 60 сирек ужым, 283 сирек яҙғы ашлыҡ сәскән. 8 сирек картуф сәскәндәр. Ябай һәм көңгөр һабандарын ҡулланғандар. Ауыл эргәһендә 4 һыу тирмәне булған. Башҡорт тоҡомло ваҡ мал аҫыралған. 33 хужалыҡта 600 ат, 500 эре мөгөҙлө мал, 200 һарыҡ, 100 кәзә булған. Һәүәҫкәрҙәр умартасылыҡ (30 умарта) һәм солоҡсолоҡ (10 солоҡ) менән шөғөлләнгән[6].

1865 йылда 34 хужалыҡта — 237 кеше йәшәгән. Мәсет, училище, 2 һыу тирмәне булған.

1906 йылда шулай уҡ мәсет, бакалея кибете, запасҡа иген һаҡлай торған мөгәзәй булған[4].

XIX быуат аҙағына өс баҫыулы сәсеү әйләнеше өҫтөнлөк иткән. Арыш, һоло, борай, ҡарабойҙай, бойҙай сәскәндәр[6].

Ауылдың XX—XXI быуаттағы үҫеше

үҙгәртергә

1920 йылда Илтәй ауылында 428 кеше йәшәгән. Ауылда төп мәктәп, фельдшер-акушер пункты бар[4]. 1950 йылдарҙа ауылда ике тирмән һәм урындағы оҫта Х. Ғилманов төҙөгән электр станцияһы була. Коллективлаштырыу йылдарында бында Ленин исемендәге колхоз төҙөлә, Илтәй уның үҙәге булып торған.
Бөйөк Ватан һуғышына ауылдан 81 кеше китә, уларҙың 44 кире әйләнеп ҡайта.
1957 йылда колхозға ингән Илтәй, Урҙалы, Мөсәт ауылдары «Лағыр» совхозына ҡушыла.
2017 йылда ауылда 54 йортта 153 кеше йәшәй, 46 йортта төрлө хужалыҡ алып барыла.
Башҡорт халҡының милли батыры Салауат Юлаевтың тыуыуына 250 йыл тулыу айҡанлы, Илтәйҙән Йүрүҙән йылғаһы аша аҫылмалы күпер һалына[5]

Халыҡ һаны

үҙгәртергә

Илтәй ауылында башҡорттар йәшәй (2002).

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө Бөтә халыҡ Ир-егеттәр Ҡатын-ҡыҙҙар Ир-егеттәр өлөшө (%) Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1906 йыл 418
1920 йыл 26 август 428
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар 282
1959 йыл 15 ғинуар 251
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар 144
2002 йыл 9 октябрь 161
2010 йыл 14 октябрь 153 78 75 51,0 49,0

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.
1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Билдәле кешеләре

үҙгәртергә

Урамдары

үҙгәртергә
  • Йүрүҙән урамы (рус.  Юрюзанская (улица)
  • Мәктәп урамы (рус.  Школьная (улица)
[7]

.

Ер-һыу атамалары

үҙгәртергә

Тауҙар: Кантон тауы,

  • Ҡарағоштау йәғни Бөркөт оя
  • Янғантау (тау)
  • Уртатау
  • Хажи ҡаштағы
  • Оҙонҡор
  • Ҡарағайтау
  • Ҡырлытау

Йылғалар: Йүрүҙән,

  • Илек

Шишмәләр:

Ялан-бесәнлектәр:

Таусыҡтар, түбәләр:

Башҡа урын-ер атамалары:

Шулай уҡ ҡарағыҙ

үҙгәртергә

Ҡушаматтар

үҙгәртергә
  • Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7(рус.)

Һылтанмалар

үҙгәртергә

Иҫкәрмәләр

үҙгәртергә
  1. Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан. Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 20 август 2014 года.
  2. Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
  3. Илтәй // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
  4. 4,0 4,1 4,2 Илтәй // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 Г. Р. Ильясова. Историко-лингвистическое исследование топонимии д. Ильтаево
  6. 6,0 6,1 Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4.
  7. Карта д. Ильтаево. Улицы
  8. * Г. Р. Ильясова. Историко-лингвистическое исследование топонимии д. Ильтаево