Йыланыш (Салауат районы)

Йыланыш (рус. Еланыш) — Башҡортостандың Салауат районындағы ауыл, Миәшәгәр ауыл Советына ҡарай. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 343 кеше. Почта индексы — 452495, ОКАТО коды — 80247845002.

Ауыл
Еланыш башҡ. Йыланыш
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Салауат районы
Ауыл биләмәһе	Миәшәгәр ауыл Советы
Координаталар	55°23′15″ с. ш. 58°13′52″ в. д.
Халҡы	↘343 кеше (2010)
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	452495
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 247 845 002
ОКТМО коды	80 647 445 106
ГКГН номеры	0520683
Еланыш

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Малаяҙ): 36 км
• Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Миәшәгәр): 3 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Мөрсәлим): 59 км

Йыланыш ауылы Әй йылғаһы буйында, район үҙәге Малаяҙ ауылынан төньяҡҡа 36 километр һәм Мөрсәлим тимер юл станцияһынан төньяҡ-көнбайышҡа табан 59 километр алыҫлыҡта урынлашҡан.

Тарихы

XVIII быуат аҙағында, 1795 йыл тирәһендә, Себер даруғаһындағы Тырнаҡлы аҫабаларынан Йыланыш шишмәһе сыҡҡан ерҙә һатып алынған биләмәлә, Һикеяҙ ауылы (хәҙер — Дыуан районындағы ауыл) бүлендеге булараҡ, ҡаҙна крәҫтиәндәре Йыланыш ауылына нигеҙ һалған.

Ауылдың XIX быуаттың икенсе яртыһындағы үҫеше

1859 йылда Йыланыш ауылындағы 70 хужалыҡта 206 кеше, 1866 йылда 29 йортта 240 кеше йәшәгән. Игенселек, малсылыҡ, умартасылыҡ менән шөғөлләнгәндәр. Сиркәү булған. XIX быуат аҙағында 80 йортта 344 кеше йәшәгән.

Игенселектә аралаштырылған система өҫтөнлөк иткән. Ваҡыты-ваҡыты менән һөрөлгән һәм бойҙай сәселгән ҡалдау ерҙәрҙе бесәнлек итеп файҙаланғандар. Башта Мырҙалар ырыуы ере булған, һуңғараҡ Тырнаҡлы башҡорттарына күскән ерҙәрҙе оҙайлы ҡуртымға алыу тәжрибәһен ҡулланғандар.

1895 йылда 50 хужалыҡ тырнаҡлыларҙан йылына 600 һум һәм ер һалымын түләү шарты менән, 12 йылға 3000 дисәтинә һөрөнтө ер, бесәнлек һәм урманды ҡуртымға алған.

Ауылдың XX быуаттағы һәм хәҙерге көндәге үҫеше

1906 йылда шулай уҡ сиркәү-мәхәллә мәктәбе, фельдшер пункты, шарап һәм 3 мануфактура кибете теркәлгән.

1920 йылда Йыланыш ауылындағы 146 хужалыҡта 853 кеше иҫәпкә алынған.

Әлеге ваҡытта Йыланыш ауылында төп мәктәп, фельдшер-акушерлыҡ пункты, сиркәү бар.

Биләмә берәмектәренә инеүе

Теркәү йылы	Улус, ауыл советы	Өйәҙ, кантон, район	Губерна, Республика	Дәүләт
1816	-се йорт	-се Башҡорт кантоны	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1834	-се йорт	-се Башҡорт кантоны	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1847	-се йорт	-се Башҡорт кантоны, Өфө өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1859	-се йорт	-се Башҡорт кантоны, Өфө өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1895	улусы	Златоуст өйәҙе	Өфө губернаһы	Рәсәй империяһы
1920	улусы	Мәсәғүт кантоны	Автономлы Башҡорт ССР-ы	РСФСР
1926	улусы	Мәсәғүт кантоны	Автономлы Башҡорт ССР-ы	СССР
1935	Миәшәгәр ауыл Советы	Малаяҙ районы	Башҡорт АССР-ы	СССР
1941	Миәшәгәр ауыл Советы	Салауат районы	Башҡорт АССР-ы	СССР
1990	Миәшәгәр ауыл Советы	Салауат районы	Башҡортостан Республикаһы	Рәсәй Федерацияһы

Халыҡ һаны

Йыланыш ауылында урыҫтар йәшәй (2002).

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август	853
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	521
1959 йыл 15 ғинуар	498
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	259
2002 йыл 9 октябрь	317
2010 йыл 14 октябрь	343	171	172	49,9	50,1

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Урамдары

• Әй урамы (рус.  Айская (улица)
• Тирмән урамы (рус.  Мельничная (улица)
• Үҙәк урам (рус.  Центральная (улица)
• Александр Матросов урамы (рус.  Александра Матросова (улица)
• Яр буйы урамы (рус.  Набережная (улица)
• Тау урамы (рус.  Горная (улица)
• Йылға урамы (рус.  Речная (улица)

Тирә-яҡ мөхит

Ер-һыу атамалары

Тауҙар:

Йылғалар:

• Әй

Шишмәләр:

Ялан-бесәнлектәр:

Таусыҡтар, түбәләр:

Башҡа урын-ер атамалары:

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Гусевка

Әҙәбиәт

• Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана. Кн. 9. Уфа: Китап, 2001
• Хисамитдинова Ф. Г. Башкирская ойконимия XVI—XIX вв. Уфа, Башкирское книжное издательство, 1991
• Ахмадиев Б. Х., Гафаров Х. А., Гибадуллин В. Г. На земле легендарного Салавата. Уфа, 1988

Һылтанмалар

• Йыланыш (Салауат районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана. Кн. 9. Уфа: Китап, 2001, 174 с. — 304 с. — ISBN 5—295—02843—7 (рус.)
• Генеалогия и архивы. Еланыш, Салаватский район