Шәрип (Салауат районы)

Шәрип (рус. Шарипово) — Башҡортостандың Салауат районындағы ауыл. Миәшәгәр ауыл Советына ҡарай. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 420 кеше. Почта индексы — 452495, ОКАТО коды — 80247845004.

Ауыл
Шарипово башҡ. Шәрип
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Салауат районы
Ауыл биләмәһе	Миәшәгәр ауыл Советы
Координаталар	55°26′58″ с. ш. 58°10′39″ в. д.
Халҡы	↘420 кеше (2010)
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	452495
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 247 845 004
ОКТМО коды	80 647 445 111
ГКГН номеры	0520681
Шарипово

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Малаяҙ): 43 км
• Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Миәшәгәр): 4 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Мөрсәлим): 66 км

Шәрип ауылы Әй йылғаһы ҡушылдығы Һикияҙ (Сикиязик) йылғаһы буйында, район үҙәге Малаяҙ ауылынан төньяҡҡа табан 43 километр һәм Мөрсәлим тимер юл станцияһынан төньяҡ-көнбайышҡа табан 66 километр алыҫлыҡта урынлашҡан.

Тарихы

Шәрип ауылына Себер даруғаһы Тырнаҡлы улусы башҡорттарының аҫаба ерҙәрендә XVIII быуаттың 50-се йылдары башында, 1753 йылда төҙөлгән керҙәшлек килешеүе буйынса Себер даруғаһының төньяғынан Әлчәй (Альчаево) ауылы типтәрҙәре һәм мишәрҙәре нигеҙ һалған. Ауылға тәүге төпләнеүсе Шәрип Ҡормаев исеме бирелгән. Ауыл ерҙәре һатып алынмаған, ә ҡуртымға бирелгән.

Шәрип ауылы барлыҡҡа килеүенә нигеҙ биргән килешеү тексы:

«1753 йылдың 16 ноябрендә Себер даруғаһы Өфө өйәҙе Тырнаҡлы улусы донъяуи кешеләре, бөйөк хакимдарыбыҙ бүләк итеп биргән уртаҡ еребеҙҙе беҙ, өлкәне һәм кесеһе, дөйөм ризалыҡ менән, шул уҡ Себер даруғаһы Өфө өйәҙе старшина Йәнеш Абдуллин командаһынан Шәрип Ҡормаев һәм уның иптәштәренә (6 йорт) һәр йорттан 20 тин һалым түләү шарты менән, түбәндәге ыҙан һәм сиктәрҙе күрһәтеп: беренсе ыҙан (межа) Әте Ҡана инеше тамағы менән Янтыҡ күле һәм Миәшәгәр йылғаһы тамағы менән тәрән ҡул буйлап, һәм Мырҙалар межаһына сиктәш Һикияҙ һырты ҡайынлығы, Әрғәзе ҡыуағы һәм муйыл ҡыуаҡлы Черлаклы тауынан Һикияҙ тамағы менән Әй йылғаһының ике яры Ҡорман тауына тиклем, балыҡ тотоуға, йәнлеккә һунар, тирмән ҡороу һәм башҡа файҙаланыуға яраҡлы ерҙәрен мәңгелеккә файҙаланыу һәм нәҫелдән нәҫелгә тапшырыу хоҡуғы менән, киләсәктә бәхәсләшмәү тураһында килешеп, шуны раҫлап ҡул һәм тамға ҡуйҙыҡ: старшина Абдулла Теләпбирҙин, Әйтеш ауылы сотнигы Таңатаров, Иман Күсәков (Кучяков), Йылгилде Аҡманов, Тайсы Васкин, Әлкәй Үлмәҫҡолов, Яуын Сыуашев, Зәүәй Сысҡанбаев, Балыҡса Мостаев, Шәрәй Күсләпов, Мәғәш Абдраҡаев, Яңыбай (Енабай) Со(л)танаев, Телә(ү)бай Ҡурпин. Был ерҙе тапшырғанда, Боғалыш ауылынан сотник (йөҙбашы) Әлмәмбәт Бикбулов, Һарт улусы сотнигы Ҡосаҡ Ҡалсурин, шул уҡ улустан Итйыймаҫ Мортазин шаһитлыҡ ҡылды».

Оригинал текст  (рус.)  

«1753 года ноября 16-го дня Уфимского уезда Сибир­ской дороги Тырнаклинской волости мирские люди, старшия и младшия со общаго согласия из жалованной от великих государей нам земли, некоторую часть отдали Уфимского уезда оной же Сибирской дороги команды старшины Еныша Абдуллина Шерипу Курмаеву с това­рищи шести дворам из оброка з двора по 20 копеек, а по каким межам и урочищам оная земля отдана значится под сим первая межа по озеру Янтыку с устьем ключа Ате Кана и с устьем речки Мишегары по глубокому логу и Мурзаларской меже с аргазинским кустом горы Сакияза сыртом с березняком Черлаклинскою горою с черем­ховым кустом до горы Курмана с устьем речки Сикияза по обе стороны реки Ая с рыбными, звериными ловлями, с мельничными местами и со всеми угодьями отдали в вечное и потомственное владение, в чем впредь никакого спора не иметь, в том руки тамги свои прило­жили старшина Абдулла Тляпбердин, сотника д. Айтыш Танатаров, Иман Кучяков, Зельгельдей Акманов, Тайсы Васькин, Алькей Ульмяскулов, Явун Чувашев, Зявай Сычканбаев, Балыкча Мустаев, Шерей Кучляпов, Мегаш Абдракаев, Енабай Сутанаев, Тлябай Курпин. При даче сей земли свидетелями были и тамги прило­жили д. Бугалыш сотника Альмамбет Бекбулов, Сартской волости сотник Кучак Калсурин, оной же волости Итезямас Муртазин».

.

1762 йылда Шәрип ауылындағы 4 йортта 10 ир-ат мишәр йәшәгән.

1770 йылдың 18 авгусында Шәрип ауылына академик П. С. Паллас килгән:

«төшкә табан Төрөпкилде ауылынан 30 саҡрым алыҫлыҡтағы Шәрип ауылына килдек. Ауыл ултырған Һикәяҙ йылғаһы һыуында көкөрт булыуы иғтибарҙы йәлеп итә. Йылғаның ярҙарынан бәреп сыҡҡан ике юлаҡта ул көкөрт бар»

Оригинал текст  (рус.)  

«к обеду приехали в мещерякскую деревню Шарыпову, в 30 верстах от д. Тропкильды. Деревня стоит на речке Сикияз, кото­рая примечания достойна по содержащейся в ней серы. Сера оказывается в двух небольших жилках, пробиваю­щих из берегов речки».

.

1795 йылда 12 йортта 75 кеше йәшәгән.

1816 йылда 6 типтәр, 1834 йылда — 13 йән типтәр ир-ат йәшәгән. Шул уҡ йылдарҙа 48 йортта 122 ир-ат мишәр йәшәгән.

1816 йылда тәүге төпләнеүсе Шәрип Ҡормаевтың улы Әҙелша Шәриповҡа 77 тулған, тимәк, ул 1739 йылғы булған, уның улы — Фәйрүз.

1842 йылда фәҡәт 6 йортта йәшәгән 33 типтәрҙең 48 аты, 14 һыйыры, 40 һарығы, 4 кәзәһе булған. 252 мишәр 14 сирек ужым һәм 217 сирек яҙғы ашлыҡ сәскән.

1850 йылда 7 йортта 21 ир-ат һәм 16 ҡатын-ҡыҙ типтәр йәшәгән.

Биләмә берәмектәренә инеүе

Теркәү йылы	Улус, ауыл Советы	Өйәҙ, кантон, район	Губерна, Республика	Дәүләт
1757	улусы	Троицк өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй Империяһы
1816	-се йорт	-се Башҡорт кантоны	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1834	-се йорт	-се Башҡорт кантоны	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1847	-се йорт	-се Башҡорт кантоны, Өфө өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1859	-се йорт	-се Башҡорт кантоны, Өфө өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1895	улусы	Златоуст өйәҙе	Өфө губернаһы	Рәсәй империяһы
1920	улусы	Мәсәғүт кантоны	Автономлы Башҡорт ССР-ы	РСФСР
1926	улусы	Мәсәғүт кантоны	Автономлы Башҡорт ССР-ы	СССР
1935	Миәшәгәр ауыл Советы	Малаяҙ районы	Башҡорт АССР-ы	СССР
1941	Миәшәгәр ауыл Советы	Салауат районы	Башҡорт АССР-ы	СССР
1990	Миәшәгәр ауыл Советы	Салауат районы	Башҡортостан Республикаһы	Рәсәй Федерацияһы

XIX быуаттың икенсе яртыһында Шәрип ауылының үҫеше

1859 йылда Шәрип ауылындағы 97 йортта 536 мишәр һәм типтәр йәшәгән.

1865 йылда 94 йортта 579 кеше донъя көткән. Малсылыҡ, игенселек, умартасылыҡ менән шөғөлләнгәндәр. Мәсет, училище, һыу тирмәне булған.

XIX быуат аҙағында ауылда 2 һуҡҡыс һәм елгәргес, шулай уҡ 3 тирмән булған.

Ауылдың XX быуаттағы үҫеше

1906 йылда Шәрип ауылында мәсет, бакалея кибете, 3 һыу тирмәне булған.

1920 йылда 241 йортта 1251 мишәр теркәлгән.

Әлеге ваҡытта Шәрип ауылында Миәшәгәр урта мәктәбенең филиалы — төп мәктәп, балалар баҡсаһы, фельдшер-акушерлыҡ пункты, Мәҙәниәт йорто, китапхана бар.

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август	1251
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	896
1959 йыл 15 ғинуар	606
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	467
2002 йыл 9 октябрь	450
2010 йыл 14 октябрь	420	202	218	48,1	51,9

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Милли составы

2002 йылғы Бөтә Рәсәй йәниҫәбе мәғлүмәттәренә ярашлы, халыҡтың 88%-ын татарҙар тәшкил итә. Шулай уҡ башҡорттар йәшәй..

Билдәле кешеләре

• Хужин Валерьян Дәүләтша улы (3.1.1942, БАССР-ҙың Салауат районы Шәрип ауылы — 18.2.2002) — агроном, ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (1982), иҡтисад фәндәре докторы (1999). Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1995) һәм Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1991), Рәсәй Федерацияһының халыҡ мәғарифы оличнигы (1996) һәм БАССР-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1984). 60 ғилми хеҙмәт авторы. Башҡортостан Республикаһының 12-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты, Башҡортостан Республикаһы 1-се саҡырылыш Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтайы депутаты.

Урамдары

• Яр буйы урамы (рус.  Набережная (улица))
• Юрий Гагарин урамы (рус.  Юрия Гагарина (улица))
• Парт-Мырҙа урамы (рус.  Парт-Мурзы (улица))
• Мәктәп урамы (рус.  Школьная (улица))

Ер-һыу атамалары

Тауҙар:

• Һикияҙ һырты, Сарлаҡлы тауы, Ҡорман тауы

Йылғалар, күлдәр:

• Әй, Һикияҙ йылғаһы, Миәшәгәр йылғаһы
• Янтыҡ күле

Шишмәләр:

Ялан-бесәнлектәр:

Таусыҡтар, түбәләр:

Башҡа урын-ер атамалары:

• Әрғәзе ҡыуағы

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Тырнаҡлы
• Әйле

Әҙәбиәт

• Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана. Кн. 9. Уфа: Китап, 2001, 168—169 с. — 304 с. — ISBN 5—295—02843—7 (рус.)
• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с. (рус.) ISBN 978-5-87691-038-7.

Һылтанмалар

• Шәрип (Салауат районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4.
• Шәрип ауылы «Геналогия и архивы» сайтында (рус.)