Бишәүҙәр

Бишөүҙөр (рус. Бешевлярово) — Башҡортостан Республикаһының Салауат районындағы ауыл. Арҡауыл ауыл Советына ҡарай. 2010 йылдың 14 октябренә халыҡ һаны 220 кеше булған. ОКАТО коды — 80247810002.

Ауыл
Бешевлярово башҡ. Бишәүҙәр
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Салауат
Ауыл биләмәһе	Арҡауыл
Координаталар	55°22′48″ с. ш. 57°57′18″ в. д.
Халҡы	↘220 кеше (2010)
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	452493
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 247 810 002
ОКТМО коды	80 647 410 106
Бешевлярово

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Малаяҙ): 32 км
• Ауыл Советы үҙәгенә тиклем (Арҡауыл): 3 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Кропачёво): 61 км

Бишәүҙәр ауыл Йүрүҙән йылғаһы буйында, район үҙәге Малаяҙҙан төньяҡ-көнбайышҡа 32 километр һәм Кропачёво тимер юл станцияһынан (Силәбе өлкәһе) төньяҡҡа табан 61 километр алыҫлыҡта урынлашҡан.

Тарихы

Өфө өйәҙе Мырҙалар улусы башҡорттары үҙҙәренең аҫаба ерҙәрендә Бишәүҙәр ауылына нигеҙ һалған. 1795 йылғы V йәниҫәп буйынса 33 йортта — 127 кеше, 1865 йылда 38 йортта 274 кеше йәшәгән. Малсылыҡ, игенселек, умартасылыҡ менән шөғөлләнгәндәр. Мәсет булған.

Биләмә берәмектәренә инеүе

Теркәү йылы	Улус, ауыл советы	Өйәҙ, кантон, район	Губерна, Республика	Дәүләт
1757	улусы	Троицк өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй Империяһы
1816	-се йорт	8-се Башҡорт кантоны	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1834	-се йорт	8-се Башҡорт кантоны	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1847	-се йорт	8-се Башҡорт кантоны, Өфө өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1859	-се йорт	8-се Башҡорт кантоны, Өфө өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1895	Мырҙалар улусы	Өфө өйәҙе	Өфө губернаһы	Рәсәй империяһы
1920	Мырҙалар улусы	Мәсәғүт кантоны	Автономлы Башҡорт ССР-ы	РСФСР
1926	Мырҙалар улусы	Мәсәғүт кантоны	Автономлы Башҡорт ССР-ы	СССР
1935	Мырҙалар-Мәсетле ауыл советы	Малаяҙ районы	Башҡорт АССР-ы	СССР
1941	Арҡауыл ауыл советы	Салауат районы	Башҡорт АССР-ы	СССР
1990	Арҡауыл ауыл советы	Салауат районы	Башҡортостан Республикаһы	Рәсәй Федерацияһы

Ауылдың XIX быуаттың икенсе яртыһындағы үҫеше

1795 йылғы V йәниҫәп буйынса Бишәүҙәр атамалы ауыл теркәлгән. Рәсәй Фәндәр Академияһы ағза-корреспонденты, профессоры Р.Ғ. Кузеев Бишәүҙәр ауылы халҡының мәғлүмәтенә таянып, Үҫәргән ҡәбиләһе Бишәй ырыуының бер өлөшө, Һаҡмар йылғаһы бассейнынан төньяҡ-көнсығышҡа хәрәкәт итеп, Йүрүҙән буйына күскән һәм ошо ауылға нигеҙ һалған тип яҙған. Ауылдың ике нәҫелен бишәй һәм бүре тип йөрөтәләр. Был осорҙа унда 33 хужалыҡта 127 кеше йәшәгән.

1816 йылда ике ауыл: Бишәүҙәр һәм Бишәүҙәр (Яубүләк) иҫәпкә алынған. Беренсе ауыла 14 хужалыҡ булып, уларҙа 51 ир-ат һәм 37 ҡатын-ҡыҙ йәшәгән. Уларҙың ер биләмәләре 1864 йылдан башлап Мырҙалар улусының башҡа ауылдарынан айырым: ауылдан 3 саҡрым алыҫлыҡтағы Муҡшы йылғаһы буйлап 160 дисәтинә һөрөнтө ерҙәре урынлашҡан. Баҫыусылыҡта ныҡлы сәсеү әйләнеше булдырылмаған. Ерҙе көңгөр һуҡаһына оҡшаған һабандар менән һөргәндәр.

1834 йылда 28 хужалыҡта — 70 ир-ат һәм 65 ҡатын-ҡыҙ, 1859 йылда 41 хужалыҡта 220 кеше йәшәгән.

Бишәүҙәр ауылы ауыл хужалығы аҙыҡ-түлеге менән сауҙа итеү урыны булған Арҡауылдан 2 саҡрымда ғына урынлашҡан.

1842 йылда 142 кешегә 42 сирек ужым һәм 173 сирек яҙғы ашлыҡ сәселгән. Ҡайһы берҙәр 2 сирек картуф сәскән. Ауылда 1-әр һуҡҡыс һәм елгәргес булған. 33 хужаыҡта 250 ат, 200 һыйыр, 69 һарыҡ, 22 кәзә булған. Айырым хужалыҡтарҙа 5-әр умарта һәм солоҡ булған. Йылына 8 һум менән 20 балыҡ тотоу урыны ҡуртымға бирелгән. Яҙын һәм көҙөн 20-гә яҡын кеше завод һәм тимер юл эшенә киткән. Ярлы халыҡ яҡындағы ҡасабаларҙа ялланып хеҙмәт иткән. Ауылда мәсет тә булған.

Ауылдың XX быуаттағы һәм бөгөнгө үҫеше

1906 йылда Бишәүҙәр ауылы халҡы урман кәсепселеге менән шөғөлләнгән.

1920 йылда Бишәүҙәр ауылының 76 хужалығында 354 кеше йәшәгән.

Әлеге ваҡытта Арҡауыл урта мәктәбенең филиалы — Бишәүҙәр башланғыс мәктәбе эшләй.

Халыҡ һаны

Бишәүҙәр ауылында башҡорттар йәшәй (2002).

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1906 йыл	334
1920 йыл 26 август	354
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	348
1959 йыл 15 ғинуар	303
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	238
2002 йыл 9 октябрь	265
2010 йыл 14 октябрь	220	104	116	47,3	52,7

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Билдәле кешеләре

Кинзин Рәшит Кинйә улы (15 ноябрь 1923 йыл — 12 сентябрь 2002 йыл)- хужалыҡ эшмәкәре. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1959—1986 йылдарҙа Салауат районы «Һарғамыш» (артабан «Йүрүҙән») совхозы директоры. Башҡорт АССР-ының 9‑сы саҡырылыш Юғары Советы депутаты. Ленин (1971), 2‑се дәрәжә Ватан һуғышы (1985), Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1957) һәм «Почёт Билдәһе» (1966) ордендары кавалеры. РСФСР‑ҙың атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1983).

Урамдары

• Яр урамы (рус.  Береговая (улица)
• Үҙәк урам (рус.  Центральная (улица)
• Ветерандар урамы (рус.  Ветеранов (улица)
• Мәктәп урамы — (рус.  Школьная (улица)
• Таулы урамы — (рус.  Нагорная (улица)

Тирә-яҡ мөхит

Ер-һыу атамалары

Тауҙар:

Йылғалар:

• Йүрүҙән

Шишмәләр:

Ялан-бесәнлектәр:

Таусыҡтар, түбәләр:

Башҡа урын-ер атамалары:

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Мырҙалар

Әҙәбиәт

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана. Кн. 9. Уфа: Китап, 2001, 112—113 с. — 304 с. — ISBN 5—295—02843—7 (рус.)

Һылтанмалар

• Бишәүҙәр // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4.
• Карта д. Бешевлярово. Улицы
• Фото. Бишәүҙәр ауылы - д. Бешевлярово