Абдулла (исем)

Викидатала элемент юҡ

Абдулла — башҡорт ир-ат исеме, башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла.

Этимологияһы

Абдулла исеме ғәрәп сығышына эйә һәм ул планетаның мосолман халҡы араһында киң таралған. Был исем ике тамырҙан булған: «Абд» — «ҡол» һәм Алла «Алла, ул» «Алла хеҙмәтсеһе» йә «Аллаһы Тәғәлә ҡоло» тип тәржемә ителә. Мосолмандар ҡарашы буйынса был исем малайҙарға иң уңышлыларҙың береһе булып тора.

Билдәле кешеләр

Вәлиев Абдулла Хәбибулла улы (23 февраль 1922 йыл — 24 ғинуар 1944 йыл) — Бөйөк Ватан һуғышында һәләк булған яугир, Советтар Союзы Геройы (1943).

Ваһапов Абдулла Ноғоман улы (2 ғинуар 1926 йыл — 21 март 2022 йыл) — Бөйөк Ватан һуғышы ветераны, совет-япон һуғышында ҡатнашыусы (1945), хужалыҡ эшмәкәре. 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры. Бөрйән районы Почетлы гражданы

Юлмөхәмәтов Абдулла Мөхәмәтйән улы (16 ғинуар 1931 йыл — 20 апрель 2019 йыл) — журналист, партия органдары хеҙмәткәре. 1965—1980 йылдарҙа Бөрйән районы «Таң» гәзите мөхәррире, 1980—1991 йылдарҙа КПСС-тың Бөрйән район комитеты инструкторы, кабинет мөдире

Абдулла Әхмәт (тулы исеме Абдулла Сафиулла улы Әхмәтов; 25 март 1905 йыл — 28 октябрь 1976 йыл) — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан татар яҙыусыһы, драматург һәм публицист. 1938 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. Ҡыҙыл Йондоҙ ордены кавалеры.

Солтанов Абдулла Афзал улы (25 сентябрь 1928 йыл) — үҙешмәкәр башҡорт йырсыһы, ҡурайсы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1986), Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты (1992), Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (1996).

Әҙеһәмов Абдулла Камалетдин улы (10 март 1896 йыл — 3 декабрь 1968 йыл) — Башҡорт милли хәрәкәте, партия һәм дәүләт эшмәкәре, 1918—1923 йылдарҙа Башҡорт Хөкүмәте һәм Башҡорт Автономиялы Совет Республикаһы хөкүмәте ағзаһы.

Дәүләтшин Абдулла Сибәғәтулла улы; Ғабдулла Дәүләт (20 декабрь 1894 йыл — 12 декабрь 1963 йыл) — башҡорт милли һәм революцион хәрәкәте эшмәкәре.

Абдулла Сурағолов (Ғабдулла Сурағол улы Яугилдин; 1773—1845) — хәрби эшмәкәр. 1812 йылғы Ватан һуғышында һәм 1813—1814 йылдарҙағы Рус армияһының сит илгә походтарында 14-се Башҡорт атлы полкының поход старшинаһы, подпоручик.

Ғисмәтуллин Абдулла Төхфәтулла улы (14 март 1883 йыл — 10 июнь 1938 йыл) — ғалим, совет дәүләт эшмәкәре. Башҡортостан халыҡ мәғәрифы комиссары, Башҡорт АССР-ының Үҙәк статистика идаралығы етәксеһе. Сәйәси репрессия ҡорбаны.

Кейекбирҙин Абдулла Ғәлләм улы (рус. Каикбердин Абдулла Галлямович) (1914 йыл — ?) — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы, ҡыҙылармеец. 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры, артиллерист.

Атаһының исеме

Вәлиев Фәрит Абдулла улы (21 июнь 1952 йыл) — ғалим-химик‑органик. Химия фәндәре докторы (1997), профессор (2006). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2001).

Яҡупов Фәрүәт Абдулла улы (20 март 1958 йыл — 1 декабрь 2008 йыл) — Мәскәү өлкәһе Эске эштәр баш идаралығы тиҙ хәрәкәт итеүсе махсус отрядының (СОБР) мөһим эштәр буйынса өлкән оперуполномоченныйы, отставкалағы милиция подполковнигы, Рәсәй Федерацияһы Геройы (1995).

Ҡорбанаева Хәлимә Абдулла ҡыҙы (27 декабрь 1900 йыл — 2 апрель 1972 йыл) — педагог. СССР-ҙың 3‑сө саҡырылыш Юғары Советы депутаты. ВКП(б) ағзаһы. РСФСР мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1949). Ленин ордены кавалеры (1949).

Ҡаҙаҡбаев Мөхәмәтйән Абдулла улы (22 декабрь 1924 йыл — 6 июнь 2017 йыл) — халыҡ йырсыһы, йыраусы, сәсән. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. Башҡорт традицион башҡарыу мәктәбенең сағыу вәкилдәренең береһе. Халыҡ-ара һәм төрлө республика конкурстары еңеүсеһе һәм лауреаты. II дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985).

Ишҡолов Ғәтиәт Абдулла улы (15 июль 1916 йыл — 10 декабрь 1944 йыл) — совет-фин һуғышында 1939—1940) ҡатнашҡан һәм Бөйөк Ватан һуғышында батырҙарса һәләк булған яугир, танкист, үҙйөрөшлө артиллерия ҡулайламаһы командиры, өлкән лейтенант. Советтар Союзы Геройы (1945, үлгәндән һуң).

Ҡунаҡбаев Сабирйән Абдулла улы (29 декабрь 1901 йыл — 3 июль 1996 йыл) — ғалим-селекционер, БССР Фәндәр академияһының почётлы академигы (1991), ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (1950). Социалистик Хеҙмәт Геройы (1987). РСФСР‑ҙың атҡаҙанған агрономы (1957), БАССР‑ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре (1963).

Иҙелғужин Кәрим Абдулла улы (2 ноябрь 1895 йыл — 8 декабрь 1937 йыл) — Башҡорт милли хәрәкәте эшмәкәре. Сәйәси золом ҡорбаны.

Фамилиялар

• Абдуллин Сөләймән Әйүп улы (15 август 1928 йыл — 11 март 2002 йыл) — башҡорт йырсыһы, халыҡ йырҙарын башҡарыусы, 1948—1974 йылдарҙа Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһы солисы һәм концерт бригадаһы етәксеһе. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған артисы (1986).
• Абдуллин Риф Мөҙәрис улы (1 ғинуар 1948 йыл) — рәссам, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1999—2002 йылдарҙа М. В. Нестеров исемендәге Башҡорт дәүләт художество музейы директоры. Рәсәй Федерацияһының (2016) һәм Башҡортостан Республикаһының (1998) атҡаҙанған рәссамы. Мифтахетдин Аҡмулла исемендәге премия лауреаты (1994).
• Абдуллин Азат Хаммат улы (26 июнь 1931 йыл) — Башҡортостан Республикаһының халыҡ яҙыусыһы (2014), драматург, прозаик һәм публицист. 1968 йылдан СССР Яҙыусылар союзы, 1975 йылдан — КПСС ағзаһы. Сергей Чекмарёв исемендәге премия лауреаты (1983), «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры (1984).
• Абдуллин Тимерйән Ғабдрахман улы (16 декабрь 1926 йыл — 12 август 2022 йыл) — микробиология һәм эпидемиология өлкәһендә СССР хәрби медигы һәм ғалимы, медицина фәндәре докторы, профессор, медицина хеҙмәтенең генерал-майоры. СССР Оборона министрлығының микробиология ғилми-тикшеренеү институты начальнигы (1984—1991). СССР Дәүләт премияһы лауреаты (1982).
• Абдуллин Ибраһим Әхмәт улы (20 сентябрь 1920 йыл — 9 июль 2005 йыл) — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан башҡорт яҙыусыһы, драматург. 1947 йылдан — КПСС, 1949 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. Рәсәйҙең атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1995), БАССР-ҙың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1978), Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты (1996). 1‑се дәрәжә Ватан һуғышы (1985), Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1980) һәм Ҡыҙыл Йондоҙ (1966) ордендары кавалеры.
• Абдуллин Мазһар Ғиләжетдин улы (29 декабрь 1912 йыл — 25 август 1942 йыл) — Бөйөк Ватан һуғышында батырҙарса һәләк булған башҡорт совет яҙыусыһы.
• Абдуллин Миннивасиҡ Ғатаулла улы (14 февраль 1946 йыл) — ветеран-спортсы, еңел атлет, ғалим-педагог. 1991 йылдан Башҡорт дәүләт педагогия институты һәм М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты уҡытыусыһы, 2001 йылдан — физик культура кафедраһы мөдире. Педагогия фәндәре кандидаты, доцент. СССР-ҙың спорт мастеры (1977). Ике тапҡыр СССР, алты тапҡыр РСФСР чемпионы.
• Абдуллин Байрас Фоат улы (1 март 1951 йыл — 8 май 2004 йыл) — хәрби дирижёр, тромбонсы, композитор, педагог. Эске хеҙмәт подполковнигы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1994).
• Абдуллин Мөхәмәтғәли Усман улы (рус. Абдуллин Мухаметгали Усманович) (1922—1987) — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры, шайморатовсы. 62-се гвардия кавалерия полкы разведчигы, полк батареяһының ат йөрөтөүсеһе, 1-се эскадрондың посыльныйы. Гвардия кесе сержанты. Ҡыҙыл Йондоҙ ордены, II дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры.
• Насир Абдуллин — хәрби эшмәкәр. Есаул. 14-се Башҡорт полкы составында 1812 йылғы Ватан һуғышында һәм 1813—1814 йылдарҙағы Рус армияһының сит илгә походтарында ҡатнашыусы.
• Абдуллин Илгиз Ғәли улы (14 июль 1940 йыл — 18 июль 2008 йыл) — СССР һәм Рәсәй ғалимы һәм инженеры, техник фәндәре докторы (1989), профессор (1990). Металл конструкцияларҙың коррозия-механик ныҡлығы буйынса 230-ҙан ашыу фәнни хеҙмәт авторы, шул иҫәптән монографиялары, 14 уйлап табыу патенты бар.
• Абдуллин Миңне (рус. Абдуллин Минни) (1905—1942) — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы 313-сө кавалерия полкы ҡыҙылармеецы, кавалерисы.
• Абдуллин Миңлеғәли Абдулла улы' (1906 —) — 348-се Ҡыҙыл Байраҡ һәм 2-се дәрәжә Кутузов орденлы Бобруйск уҡсылар дивизияһының 1174-се уҡсылар полкы яугиры. Ефрейтор.
• Абдуллин Миңлеғәле Мөхәмәтғәле улы (23.6.1955) — спортсы. Саңғы ярышы буйынса Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (2000). Гастелло Н. Ф. исемендәге спорт клубы тәрбиәләнеүсеһе. Һаңғырауҙар араһында Бөтә донъя ҡышҡы уйындарының (1983) 2 тапҡыр чемпионы (30 км ярышта һәм эстафетала) һәм бронза призёры (15 км). Европа чемпионаты (2000) чемпионы (эстафетала), көмөш призёры (15 км).
• Һары Абдуллин (рус. Сара Абдуллин; тыуған һәм үлгән йылдары билдәһеҙ) — Е. И. Пугачев етәкселегендәге 1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиән һуғышында ҡатнашыусы, Е. И. Пугачевтың полковнигы.
• Абдуллина Фирүзә Дәүләтша ҡыҙы (24 февраль 1961 йыл) — уҡытыусы, шағир. 2017 йылдан Рәсәй Федерацияһы һәм Башҡортостан Республикаһының Яҙыусылар союздары ағзаһы. Байтурин Дәүләтша Мөхәмәтйән улының ҡыҙы.
• Абдуллина Лариса Хашим ҡыҙы (28 июль 1975 йыл) — башҡорт журналисы, шағир һәм тәржемәсе. 2020 йылдың июненән «Аҡбуҙат» журналының баш мөхәррире. Башҡортостандың һәм Рәсәйҙең Яҙыусылар (2007) һәм Журналистар (2002) союздары ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2016), Башҡортостан Хөкүмәтенең Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премияһы (2019), Шәйехзада Бабич исемендәге дәүләт республика йәштәр премияһы (2008), киң мәғлүмәт саралары өлкәһендә ТӨРКСОЙ премияһы (2018) һәм Дәүләкән районының Әхиәр Хәкимов исемендәге премияһы (2019) лауреаты.Салауат Юлаев ордены кавалеры (2023).
• Абдуллина Лира Солтан ҡыҙы (26 ғинуар 1936 йыл — 15 июнь 1987 йыл) — Башҡортостанда тыуып, СССР-ҙың төрлө ҡалаларында йәшәгән һәм рус телендә ижад иткән журналист һәм шағир, йыр текстары авторы.
• Абдуллина Миңһылыу Фәйзрахман ҡыҙы (5 июль 1952 йыл) — педагогик хеҙмәт ветераны, Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (1997), тыуған яҡты өйрәнеүсе, Башҡорт Википедияһы ирекмәне (2016 йылдан).
• Абдуллина Гөлфирә Риф ҡыҙы (4 ғинуар 1975 йыл) — тел белгесе, профессор (2016), филология фәндәре докторы (2010).
• Абдуллина Нурия Насибулла ҡыҙы (15 март 1957 йыл) — журналист, йырсы, композитор. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре.
• Абдуллина Олеся Вәли ҡыҙы (1.10.1989, Ишембай) — латыш, бығаса Рәсәй спортсыһы (урыҫ һәм халыҡ-ара шашка). Блиц буйынса донъя чемпионатының бронза призеры (Берлин, декабрь, 2009), ҡатын-ҡыҙҙар араһында халыҡ-ара шашка буйынса блиц буйынса Европа чемпионатының бронза призеры (Стокгольм, Швеция, 28-29.08.2009). Йәштәр араһында донъя чемпионы (2008, Пекин), ҡыҙҙар араһында халыҡ-ара шашка буйынса донъя чемпионы (2007, Франция), ҡыҙҙар араһында Беренсе Бөтә донъя интеллектуаль спорт уйындары еңеүсеһе, ҡыҙҙар араһында 4 тапҡыр Европа чемпионы.
• Абдуллина Рәйлә Ниғәмәтйән ҡыҙы (19 февраль 1930 йыл — 27 февраль 2002 йыл) — СССР һәм Рәсәйҙең ғалим- фармакологы. Медицина фәндәре докторы (1976), профессор (1978). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1989).
• Абдуллина Фәрзәнә Фәйзи ҡыҙы (6 декабрь 1926 йыл) — педагог‑методист, мәктәп дәреслектәре авторы. РСФСР мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1982), СССР‑ҙың мәғариф отличнигы (1977), РСФСР‑ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1964).

Ауылдар, ҡалалар

Абдулла (Ғафури районы) (рус. Абдуллино) — Башҡортостандың Ғафури районындағы ауыл.

Абдулла (ҡала) (рус. Абдулино) — Рәсәй Федерацияһының Ырымбур өлкәһендә урынлашҡан ҡалаһы. Абдулла ҡала округының административ үҙәге.

Абдулла (Ауырғазы районы) (рус. Абдуллино) — Башҡортостандың Ауырғазы районындағы ауыл.

Абдулла (Мәсетле районы) (рус. Абдуллино) — Башҡортостан Республикаһының Мәсетле районындағы ауыл. Абдулла ауыл Советы үҙәге.

Топонимикала

Абдулла тауы — Рәсәйҙең Көньяҡ Уралдағы тау.

Сығанаҡтар

• Башҡорт исемдәре / Таңһылыу Күсимова, Cветлана Бикҡолова. — Өфө: Китап, 2005. – 224 бит.
• Күсимова Таңһылыу. Исемдәр донъяһында. Башҡорт исемдәре һүҙлеге, башҡорт һәм рус телдәрендә. — Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1991. — 192 бит.
• Сулейманова Р. А. Башкирско-русский словарь-справочник личных имен и фамилий. — Уфа, 2013. — 364 с. ISBN 978-5-91608-111-4.
• Тупеев С. Х. Башкирский именник. Справочник личных имен с написанием вариантов на русском и башкирском языках. — Уфа, 2004.
• Хисамитдинова Ф.Ғ., Султанова Р. И. Русско-башкирский словарь — справочник личных имен, отчеств, фамилий. — Уфа, 2004.
• Хисамитдинова Ф.Ғ., Төпәев С. Х. Төрки сығанаҡлы һәм төрки элементлы башҡорт исемдәре. — Өфө, 2006.

Яңы сығанаҡ өҫтәү өсөн «Ҡалып:Исемдәр донъяһында» сәхифәһен үҙгәртегеҙ