Украина

**Украина**
укр. *Україна*
Флаг
	Гимн: «Ще не вмерла України ні слава, ні воля»
Үҙаллылыҡ датаһы	9 (22) ғинуар 1918 йыл — Украина Халыҡ Республикаһы (Рәсәй республикаһынан); 24 август 1991 йыл (СССР-ҙан)
Рәсми телдәр	украин
Баш ҡала	Киев
Эре ҡалалар	Киев, Харьков, Одесса, Днепр, Донецк, Запорожье, Львов, Кривой Рог
Идара итеү төрө	Президент-Парламент республикаһы
Украина Президенты Премьер-министр; Верховная рада рәйесе	Владимир Зеленский
Территория; • Бөтәһе ; • % һыу өҫтө	44; 603 700 км²; 7
Халыҡ; • Һаны (2013); • Халыҡ тығыҙлығы	; 45 539 100 чел. (30); ▼ 75,47 чел./км²
ЭТП (ППС); • Бөтәһе ; • На душу населения	; ▲ 327,937 млрд.Report for Selected Countries and Subjects долл.; ▲ 7 198 долл.
ЭТП (номинал); • Бөтәһе ; • Бер кешегә	; ▲ 162,850 млрд. долл.; ▲ 3 574 долл.
КПҮИ (2011)	▲ 0,729 (юғары) (76 урын)
Этнохороним	украиндар
Валюта	Украина гривнаһы (UAH, код 980)
Интернет-домен	.ua[d]
Код ISO	UA
МОК коды	UKR
Телефон коды	+380
Сәғәт бүлкәте	UTC+2 UTC+3 (Йәйге ваҡыт)

Украи́на (укр. Україна [ukrɑˈjinɑ]) — Көнсығыш Европалағы дәүләт. 2001 йылдағы Бөтә Украина халыҡ иҫәбен алыу йомғаҡтары буйынса, илдәге даими йәшәүселәр һаны 48 240 902 кеше^[12] һәм булған халыҡ 48 457 102 кеше тәшкил иткән^[12]. Украинаның дәүләт статистика хеҙмәте мәғлүмәттәре күрһәтеүенсә, 2017 йылдың 1 февралендә илдә — 42 388 691 даими йәшәүсе һәм 42 558 328 иҫәпкә алынған кеше булған^[13]. Украина Конституцияһына ярашлы^[14] дәүләттең территорияһы — 603 549 км²^[15], шул уҡ ваҡытта ил биләмәләренең бер өлөшө ғәмәлдә Украина властары контроленда түгел. Халыҡ һаны буйынса донъяла 32-се, майҙаны яғынан — 44-се (47-се) урында тора. Тотошлайы менән Европала урынлашҡан дәүләттәр араһында Украина иң ҙуры.

Баш ҡалаһы — Киев. Дәүләт теле — украин; урыҫ теле киң таралған^[5].

Украина — унитар дәүләт һәм парламент-президент республикаһы. 2019 йылдың 20 майенән Президент — Владимир Александрович Зеленский. Ил 27^[16] административ-территориаль берәмеккә бүленгән, уларҙың 24-е — өлкә, 1 — автономиялы республика^[16] һәм 2-һе — дәүләт ҡарамағындағы ҡала (Киев, Севастополь^[16]).

Төньяҡта Белоруссия, көнбайышта — Польша, Словакия һәм Венгрия, көньяҡ-көнбайышта — Румыния һәм Молдавия, көнсығышта һәм төньяҡ-көнсығышта — Рәсәй Федерацияһы менән сиктәш. Көньяҡтан һәм көньяҡ-көнсығыштан ил биләмәләрен Ҡара һәм Азов диңгеҙҙәре менән йыуыла. Румыния менән дәүләт сиге Ҡара диңгеҙ, Рәсәй менән Азов диңгеҙенән үтә.

Диндарҙарҙың күпселек өлөшө православие динен тота.

Һатып алыу мөмкинлегенә тиңләп иҫәпләгәндә 2012 йылда эске тулайым продукты күләме АҠШ доллары менән 338,33 миллиард (кеше иҫәбенә 7 421 доллар) тәшкил иткән^[17]. Шул уҡ йылда номиналь эске тулайым продукт 176,31 миллиард АҠШ доллары (кеше иҫәбенә 3 867 долларо)^[17]. Илдең аҡса берәмеге — Украина гривнаһы (UAH), 2015 йылда уртаса валюта курсы — 1 АҠШ долларына 22 гривна.

Совет Социалистик Республикалар Союзы төҙөлөү тураһындағы килешеүгә ярашлы 1922 йылдың декабренән бирле союздаш республика булған Украина ССР-ы 1991 йылдың 24 авгусында бойондороҡһоҙлоҡ иғлан итә. Бөгөн Украина — УССР-ҙы дауам итеүсе дәүләт, башҡа союздаш республикалар менән берлектә халыҡ-ара килешеүҙәр буйынса СССР-ҙың хоҡуҡ вариҫтарының^[18], шулай уҡ БМО, БДБ, ГУАМ, ОЧЭС һәм башҡа халыҡ-ара ойошмаларҙы ойоштороусы илдәрҙең береһе. 1991 йылдан һуң һәм 1994—1996 йылдарға тиклем Украина АҠШ менән Рәсәйҙән ҡала күләме буйынса донъяла өсөнсө урындағы стратегик ядро ҡоралына эйә була^[19].

Физик-географик характеристика

Географик урыны

Украинаның физик картаһы Украины (картала 2014 йылда РФ составына ингән Ҡырым биләмәләре лә күрһәтелгән^[16])

Украина Европаның көньяҡ-көнсығыш өлөшөндә, Көнсығыш Европа тигеҙлеге эсендә урынлашҡан^[20]. Дәүләттең бөгөнгө конституцион ҡоролошона ярашлы, уның территорияһы 603 628 км², был Европа биләмәләренең 5,7 процентын һәм Ер шары майҙанының 0,44 процентын тәшкил итә. Тотошлайы менән Европала урынлашҡан илдәр араһында ҙурлығы яғынан беренсе урында тора^{[К 1]}).

Ҡырым ярымутрауы һәм Донецк менән Луганск өлкәләренең айырым райондары өҫтөнән фактик контролде Украина 2014 йылдан юғалта. Ҡырымдың бөтә территорияһын тиерлек ғәмәлдә Рәсәй, ә Донецк һәм Луганск өлкәләренең айырым райондарын үҙаллылыҡ иғлан иткән Донецк һәм Луганск халыҡ республикалары контролдә тота.

Иҫкәрмәләр

↑ 1992: останній президент УНР передає Кравчуку клейноди (укр.)
↑ «Дәүләт теле сәйәсәте нигеҙҙәре тураһында» Закондың 22-се статьяһын ҡарағыҙ
↑ Рус, румын (молдаван), венгр, ҡырым-татар, болгар һәм гагауз телдәре ҡайһы бер административ берәмектәр территорияһында төбәк телдәре статусына эйә; шулай уҡ ҡайһы бер функциялар инглиз теленә беркетелгән^[2]
↑ Конституция Украины — статья 10.
↑ ^5,0 ^5,1 До 10 августа 2012 года согласно Закону Украины «О языках в Украинской ССР» языком межнационального общения на всей территории страны являлся русский язык (ст.4), знание которого требовалось от должностных лиц наряду со знанием украинского (ст.6)
↑ Украина тарриторияһы
↑ Державний комітет статистики України: Демографічна ситуація в Україні у січні 2013 року(недоступная ссылка)
↑ [1]. 2011 Human development Report.
↑ ^9,0 ^9,1 https://finance.ua/saving/30-rokiv-nezalezhnosti-ukrainy
↑ Country Calling Codes — Telephone Area Codes For Ukraine
↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/europe
↑ ^12,0 ^12,1 Всеукраинская перепись населения-2001
↑ Чисельність населення (за оцінкою) на 1 лютого 2017 року та середня чисельність у січні 2017 року1 (укр.)
↑ Включая Автономную Республику Крым и Севастополь, де-факто находящиеся под контролем России (см. присоединение Крыма к Российской Федерации); без них — 576 604 км². Присоединение Крыма к Российской Федерации не признаётся международным сообществом.
↑ Статистичний збірник «Регіони України» 2012. Частина І (укр.) с. 21.
↑ ^16,0 ^16,1 ^16,2 ^16,3 Данный объект расположен на территории Крымского полуострова, бо́льшая часть которого является объектом территориальных разногласий между Россией, контролирующей спорную территорию, и Украиной. Согласно федеративному устройству России, на спорной территории Крыма располагаются субъекты Российской Федерации — Республика Крым и город федерального значения Севастополь. Согласно административному делению Украины, на спорной территории Крыма располагаются регионы Украины — Автономная Республика Крым и город со специальным статусом Севастополь.
↑ ^17,0 ^17,1 Gross domestic product based on purchasing-power-parity (PPP) valuation of country GDP (ингл.). Всемирный банк (The World Bank) (1 июль 2015). — ВВП по ППС. Дата обращения: 4 июль 2015.
↑ Закон України Про правонаступництво України, ст. 7 — «Україна є правонаступником прав і обов’язків за міжнародними договорами Союзу РСР, які не суперечать Конституції України та інтересам республіки»
↑ «Состоятельные украинцы приедут в Лондон с деньгами, которые они прятали на дне пруда». Британия ждет нашествия богатых украинцев
↑ Національний атлас України. Географічний нарис.

Әҙәбиәт

Украина // Большая советская энциклопедия. — М., 1972. — Т. 10. — С. 539—556.
Грушевский Михаил. Иллюстрированная история Украины. — К., 1995.

Һылтанмалар

	Украина Викиһүҙлектә
	Украина Викиөҙөмтәлә
	Украина Викимилектә
	Украина Викияңылыҡтарҙа
	Украина Викигид

География

Экономика

Развитие экономики Украины 2017 йыл 7 май архивланған.

Экология

Экологические сайты Украины
Экологические новости Украины 2017 йыл 28 апрель архивланған.

Политика

Медицина

Министерства охраны здоровья Украины
Клинические испытания на Украине 2019 йыл 28 ғинуар архивланған. Информация о клинических исследованиях на Украине

История

История денежного обращения на Украине
Первые бумажные деньги Украины на сайте Одесского музея нумизматики
История украинской культуры
Сборник материалов по истории, культуре и национальной философии Украины 2011 йыл 19 ноябрь архивланған.
Портал «Украинский центр» 2012 йыл 11 июнь архивланған.
История государственной принадлежности территорий в XI—XX вв.
Книга памяти Украины 2016 йыл 4 май архивланған. — электронная база данных о военнослужащих советской армии — уроженцах Украины, погибших во Второй мировой войне.
Украина // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)

Достопримечательности

Культура

Культурно-просветительный проект «Украинцы в мире» 2012 йыл 13 март архивланған.

Туризм

Связь

Почтовые индексы городов Украины 2017 йыл 28 февраль архивланған.

	Был ил тураһында тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ.

Өҙөмтә хатаһы: "К" төркөмөнөң ғәмәлдәге <ref> тамғалары өсөн кәрәкле <references group="К"/> тамғаһы табылманы

[1] 1992: останній президент УНР передає Кравчуку клейноди (укр.)

[2] «Дәүләт теле сәйәсәте нигеҙҙәре тураһында» Закондың 22-се статьяһын ҡарағыҙ

[3] Рус, румын (молдаван), венгр, ҡырым-татар, болгар һәм гагауз телдәре ҡайһы бер административ берәмектәр территорияһында төбәк телдәре статусына эйә; шулай уҡ ҡайһы бер функциялар инглиз теленә беркетелгән^[2]

[4] Конституция Украины — статья 10.

[zm89-5] 5,0 ^5,1 До 10 августа 2012 года согласно Закону Украины «О языках в Украинской ССР» языком межнационального общения на всей территории страны являлся русский язык (ст.4), знание которого требовалось от должностных лиц наряду со знанием украинского (ст.6)

[6] Украина тарриторияһы

[Демографічна_ситуація_в_Україні_у_січні_2013_року-7] Державний комітет статистики України: Демографічна ситуація в Україні у січні 2013 року(недоступная ссылка)

[8] [1]. 2011 Human development Report.

[_aa63b95aa4dfa405-9] 9,0 ^9,1 https://finance.ua/saving/30-rokiv-nezalezhnosti-ukrainy

[10] Country Calling Codes — Telephone Area Codes For Ukraine

[_3a9cd5b86e2c217d-11] ttps://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/europe

[ВУПН-12] 12,0 ^12,1 Всеукраинская перепись населения-2001

[13] Чисельність населення (за оцінкою) на 1 лютого 2017 року та середня чисельність у січні 2017 року1 (укр.)

[14] Включая Автономную Республику Крым и Севастополь, де-факто находящиеся под контролем России (см. присоединение Крыма к Российской Федерации); без них — 576 604 км². Присоединение Крыма к Российской Федерации не признаётся международным сообществом.

[15] Статистичний збірник «Регіони України» 2012. Частина І (укр.) с. 21.

[СТ-16] 16,0 ^16,1 ^16,2 ^16,3 Данный объект расположен на территории Крымского полуострова, бо́льшая часть которого является объектом территориальных разногласий между Россией, контролирующей спорную территорию, и Украиной. Согласно федеративному устройству России, на спорной территории Крыма располагаются субъекты Российской Федерации — Республика Крым и город федерального значения Севастополь. Согласно административному делению Украины, на спорной территории Крыма располагаются регионы Украины — Автономная Республика Крым и город со специальным статусом Севастополь.

[ЭТП-17] 17,0 ^17,1 Gross domestic product based on purchasing-power-parity (PPP) valuation of country GDP (ингл.). Всемирный банк (The World Bank) (1 июль 2015). — ВВП по ППС. Дата обращения: 4 июль 2015.

[18] Закон України Про правонаступництво України, ст. 7 — «Україна є правонаступником прав і обов’язків за міжнародними договорами Союзу РСР, які не суперечать Конституції України та інтересам республіки»

[19] «Состоятельные украинцы приедут в Лондон с деньгами, которые они прятали на дне пруда». Британия ждет нашествия богатых украинцев

[20] Національний атлас України. Географічний нарис.

[12]

[13]

[14]

[15]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[К 1]

[2]