Портал:Башҡортостан ауылдары

«Башҡортостан ауылдары» порталына

рәхим итегеҙ!

Инеш

Башҡортостан ауылдары — Башҡортостан Республикаһында урынлашҡан, ҡала йәки ҡасаба булмаған, кешеләр йәшәгән урын. Бөгөнгө көн ҡанундары буйынса Рәсәй хөкүмәте тарафынан билдәле бер тәртиптә теркәлгән урындар ғына ауылдар (ҡала, ҡасаба) булып иҫәпләнә. Шунлыҡтан кешеләр йәшәгән ҡайһы бер урындар ауыл булып иҫәпләнмәй, ә ниндәйҙер икенсе бер ауылдың өлөшө булып ҡала. Ә география фәне ҡанундары буйынса бер-береһенән алыҫ урынлашҡан кеше йәшәгән урындар бер бөтөн була алмай. Ниндәйҙер ваҡыт арауығында кешеләр йәшәмәгән ауылдар ҙа була.

Лайыҡлы ауыл

Иләс (Турат) ауылы — Башҡортостан Республикаһы Хәйбулла районы, Яңы Ергән ауыл биләмәһенә ҡараған ауыл.

Ауыл тарихы

Иләс ауылы старшина Һағынбай Күҫәков командаһына ҡараған. Тарихтан билдәле булыуынса, 1798 йылдан алып башҡорттар шулай уҡ Үҫәргәндәр ҙә, хәрби казачье сословиеға әүерелә. Улар үҙ сығышы иҫәбенә - үҙенең аты, һуғыш ҡоралы, аҙыҡ-түлеге, кейем-һалымы менән ил сиген һаҡларға тейеш булған. Ил сиге Яйыҡ (Урал) йылғаһы буйлап һуҙылған, ә Яйыҡ иләстәргә бары 25-35 километр самаһы алыҫлыҡта ғына ағып ята. Яйыҡ буйлап крепостар, уларға яҡын тирәлә дистанциялар, пикеттар барлыҡҡа килтергән, пикет - бәләкәй генә һаҡсы отряд, дозор торған урын. Ҡайһы бер дистанциялар, пикеттар урынында ауылдар үҫеп сыҡҡан. Мәҫәлән, Ырымбур өлкәһе сигендәге Новочеркасск-Разоренный ауылын элек башҡорт ҡарттары "Бикәт, Пикәт" тип атап йөрөткәндәр.

Иләс ҡарт XVIII быуат аҙағында (1787 йылда) үҙенең дүрт улы менән... ↪ д а у а м ы......

Яҡшы мәҡәлә

Башҡортостан ауылдары, тарихи Башҡортостан биләмәләрендә урынлашҡан, ҡала йәки ҡасаба булмаған, кешеләр йәшәгән торамалар. Бөгөнгө көн ҡанундары буйынса Рәсәй хөкүмәте тарафынан билдәле бер тәртиптә теркәлгән торамалар ғына ауылдар (ҡала, ҡасаба) булып иҫәпләнә. Шунлыҡтан кешеләр йәшәгән ҡайһы бер урындар ауыл булып иҫәпләнмәй, ә ниндәйҙер бер тораманың өлөшө булып ҡала. Ә география фәне ҡанундары буйынса бер-береһенән алыҫ урынлашҡан торамалар бер бөтөн була алмай. Ниндәйҙер ваҡыт арауығында кешеләр йәшәмәгән тормалар ҙа була. Бындай хәл ауылдан кешеләр китеп бөтһә, ә хөкүмәт ауылды иҫәп исемлегенән алып ташлау тураһында ҡарар ҡабул иткәнсегә тиклем ваҡыт арауығында барлыҡҡа килә. Ауылдарҙың юҡҡа сығыуы башлыса кешеләрҙең икенсе урынға күсеүенә бәйле. Бер ауылдың икенсе торама менән ҡушылып китеү осраҡтары ла бик йыш, ул ваҡытта берәүһенең генә исеме һаҡланып ҡала.

Ауыл һүҙенең юридик аныҡламаһы юҡ. Тел белгестәре аңлатмаһында: Ауыл — ауыл хужалығы менән шөғөлләнеүсе йәшәгән урын, боронғо төрки һүҙе Ағыл менән бәйле.

Ауылдарҙы «Ҙур» йәки «Бәләкәй» тип билдәләүсе сиктәр ҙә аныҡ түгел. Һәр ғалим, тикшереүсе үҙ күҙлегенән сығып фаразлай. Урыҫтарҙағы һымаҡ ауылдарҙың төрҙәре юҡ. Башҡортса бөтә төрҙәр ҙә «Ауыл» тип атала.

Әлбиттә һәр бер ауылдың үҙ тарихы, барлыҡҡа килеү ваҡыты бар. Шулай ҙа башҡорт ауылдары X -- XV быуаттарҙа ултыраҡ тормошҡа күсеү сәбәпле барлыҡҡа килгән тип аңлаталар. Күсеп килеүсе урыҫтар, татарҙар, сыуаштар, марыйҙар һәм башҡа халыҡтар төҙөгән ауылдар XVII, XVIII, XIX быуаттарға ҡарай. XX быуатта барлыҡҡа килгән ауылдарҙы МТС-тар, совхоздар төҙөүгә бәйләргә була. Тарих фәне ҡанундары буйынса ауылға нигеҙ һалыу йылын күрһәткән ниндәйҙер яҙма сығанаҡ булырға тейеш. Әгәр ундай сығанаҡ булмаһа, хөкүмәт тарафынан тәүге теркәү йылын күрһәтәләр. Күсеп килеүселәр төҙөгән ауылдарҙың тыуған йылын билдәләү ауырлыҡтар тыуҙырмай, сөнки күскенселәр башҡорттар менән ер буйынса килешеү төҙөгәндәр. Совет заманандығы ауылдар буйынса хөкүмәт ҡарарҙары бар. Ә башҡорт ауылдарына нигеҙ һалыу йылын билдәләү бик ауыр һәм теүәл йылы билдәле ауылдар бик аҙ. Шуның өсөн, башлыса ауылдарҙың тәүге теркәү йылын күрһәтәләр. Хөкүмәт тарафынан бындай тәүге теркәү 1795 йылғы 5-се ревизия иҫәп алыу ваҡытында булған. . . .дауамы

Лайыҡлы рәсем

Хәйбулла районы Бағусҡар ауылы мәсете

Башбиҙәк

Беләһегеҙме?

• 2013 йыл башына Башҡортостанда 4534 ауыл бар, шул иҫәптән ҡала биләмәһендә булған ауылдар һаны 39 берәмек. Өфөгә 24, Бөрөгә 2, Дүртөйлөгә 1, Күмертауға 4, Нефтекамаға 7, Сибайға 1 ауыл инә.
• Башҡортостан Республикаһындағы иң йәш ауыл — Белорет районы Сермән ауыл советына ҡараған Иҙел ауылы. Ул 2011 йылдың 20 июнендә Башҡортостан Республикаһының 406-з законы менән булдырыла һәм Рәсәй Федерацияһы хөкүмәтенең 469-сы ҡарары менән 2012 йылдың 10 майында теркәлә.
• 2004 һәм 2005 йылда ҡасабаларға ауыл статусын биреүҙе иҫәпкә алып, Башҡортостандың Әлшәй районының район үҙәге Раевка кеше һаны буйынса иң ҙур ауыл. 2010 йылғы халыҡ иҫәбен алыу буйынса унда 19557 кеше йәшәй.
• Башҡортостандың иң көньяғында Ейәнсура районының Ҡужанаҡ ауылы урынлашҡан.

Яңы мәҡәләләр

Был ауылдар тураһында мәҡәләләр әлегә юҡ.

• ru:Кировка (Башкортостан) Кировка — Нуриман районы Ҡыҙыл Шишмә ауыл советында теркәлгән яңы ауыл.
• ru:Пушкино (Нуримановский район) Пушкин — Нуриман районы Ҡыҙыл Шишмә ауыл советында теркәлгән яңы ауыл.
• ru:Аргамак (деревня) Арғымаҡ — Дүртөйлө ҡалаһы ҡарамағындағы ауыл.
• ru:Маячный (Башкортостан) Маячный — Күмертау ҡалаһы ҡарамағындағы ауыл.
• ru:Ира (Башкортостан) Ира — Күмертау ҡалаһы ҡарамағындағы ауыл.
• ru:Старая Уралка Иҫке Урал — Күмертау ҡалаһы ҡарамағындағы ауыл.
• ru:Алексеевка (городской округ город Кумертау) Алексеевка — Күмертау ҡалаһы ҡарамағындағы ауыл.
• ru:Чишма (городской округ город Нефтекамск) Шишмә — Нефтекама ҡалаһы ҡарамағындағы ауыл.
• ru:Энергетик (Башкортостан) Энергетик — Нефтекама ҡалаһы ҡарамағындағы ауыл.
• ru:Амзя (Нефтекамск) Әмзә — Нефтекама ҡалаһы ҡарамағындағы ауыл.
• ru:Хмелевка (Башкортостан) Хмелевка — Нефтекама ҡалаһы ҡарамағындағы ауыл.
• ru:Ташкиново (Башкортостан) Ташкин — Нефтекама ҡалаһы ҡарамағындағы ауыл.
• ru:Марино (городской округ город Нефтекамск) Марин — Нефтекама ҡалаһы ҡарамағындағы ауыл.
• ru:Крым-Сараево (село) Ҡырым-Һарай — Нефтекама ҡалаһы ҡарамағындағы ауыл.
• ru:Никольский (Бирский район) Никольск — Бөрө ҡалаһы ҡарамағындағы ауыл.
• ru:Пономарёвка (Башкортостан) Пономоревка — Бөрө ҡалаһы ҡарамағындағы ауыл.
• Ҡыҙылъяр (Белорет районы)

Башҡортостан ауылдары исемлеге (райондар буйынса)

Һандар — муниципаль районда бөтәһе ауыл советы/ауыл, ҡала йәки ҡала төрөндәге ҡасаба

Архангел 12/71 Асҡын 15/74 Ауырғазы 21/137 Баймаҡ 22/91, 1 ҡ. Баҡалы 17/96 Балтас 15/79 Бәләбәй 15/88, 1ҡ. һәм 1 ҡтҡ. Балаҡатай 13/46 Белорет 19/98, 1 ҡ. Бишбүләк 13/85 Бөрө 14/75,1ҡ Благовар 15/87 Благовещен 15/100, 1ҡ. Бүздәк 12/81

Борай 13/95 Бөрйән 12/34 Ғафури 16/95 Дәүләкән 16/91, 1 ҡ. Дыуан 13/47 Дүртөйлө 14/86, 1 ҡ. Ейәнсура 15/78 Иглин 19/128 Илеш 22/87 Ишембай 13/86, 1 ҡ. Йәрмәкәй 13/51 Йылайыр 13/57 Краснокама 14/68 Күгәрсен 20/113

Кушнаренко 12/69 Көйөргәҙе 12/84 Ҡалтасы 11/79 Ҡариҙел 17/99 Ҡырмыҫҡалы 16/122 Ҡыйғы 9/39 Мәләүез 16/94, 1 ҡ. Мәсетле 12/49 Мишкә 14/77 Миәкә 15/96 Нуриман 12/49 Өфө 19/89 Саҡмағош 13/78 Салауат 16/60

Стәрлебаш 15/69 Стәрлетамаҡ 20/111 Тәтешле 13/75 Туймазы 18/113, 1 ҡ. Учалы 18/87, 1 ҡ. Фёдоровка 14/68 Хәйбулла 14/57 Шишмә 15/103, 1 ҡтҡ. Шаран 13/104 Әбйәлил 15/91 Әлшәй 20/104 Яңауыл18/103, 1 ҡ.

Яҡшы мәҡәләләр

Килдеғол Ләмәҙтамаҡ Оло Аҡа

Оло Ыҡтамаҡ Яҡуп (Көйөргәҙе районы) Ләмәҙ (Дыуан районы)

Кинйәабыҙ (Көйөргәҙе районы) Ҡушый (ауыл) Мәхмүт (Белорет районы)

Аҙаш ауылдар

Викикитапхалала Башҡортостан ауылдары

Солтанай (Ҡалтасы районы) Султый (Краснокама районы) Яңы Ҡайынлыҡ (Краснокама районы) Ҡарман (Яңауыл районы) Сауыҙбаш (Краснокама районы Күгәрсен (Ҡалтасы районы)

Белешмәләр

Башҡорт телендә

• «Ашҡаҙар» радиоһында «Тыуған төйәк» тапшырыуы архивы (баш.)
• «Юлдаш» радиоһында «Тамырҙарым бында» тапшырыуы архивы  (баш.)
• Башҡортостан Республикаһының топонимдар һүҙлеге  (баш.) һәм  (рус.) (аңлатмаһы)

Урыҫ телендә

• Генеалогия һәм архивтар порталы  (рус.)
• Башҡортостан Республикаһының архив эштәре буйынса идаралығында махсус бүлек (тулы түгел)  (рус.)
• Башҡортостан Республикаһының ОКАТО таблицаһы  (рус.) һәм өлөшләтә  (баш.) (башҡортсаһын тулыландырға була)

Нисек ярҙам итә алам

• Тәү сиратта тыуған ауылығыҙ тураһында мәҡәләне уҡып ҡарағыҙ. Билдәле сығанаҡтарға таянып, үҙегеҙ белгән мәғлүмәтте өҫтәгеҙ.
• Ауылдарҙың ниндәй ауыл советына ҡарағанын яҙып ҡуйығыҙ. Өлгө: Париж — Ҡыйғы районы.
• Ауылдың бөгөнгө торошон һәм тарихын яҙығыҙ. Баҫма сығанаҡтарға иҫкәрмә ҡуйығыҙ.
• Ауыл атамаһының килеп сығыуын аңлатып яҙығыҙ. Баҫма сығанаҡтарға иҫкәрмә ҡуйығыҙ.
• «Сығанаҡтар» бүлегенә ауыл тураһында баҫылған китаптар, гәзит-журнал мәҡәләләренең исемен яҙығыҙ. Интернет селтәрендә булғандарына һылтанма яһағыҙ. Башҡорт Энциклопедияһындағы мәҡәләгә һылтанма ҡуйығыҙ.
• Ауыл менән бәйле билдәле шәхестәрҙең исемлеген төҙөгөҙ. Башҡорт Викпедияһында булған мәҡәләләргә һылтанма яһағыҙ. Булмағандарын яҙығыҙ, йәки урыҫ/татар бүлегенән тәржемә итегеҙ.
• Ауылдарҙың Почта индекстары һәм ОКАТО коды яҙылыуын тикшереп сығығыҙ. Булмағандарына Башҡортостандың ОКАТО таблицаһынан һәм Почтамт һәм почта бүлексәләре исемлегенән ҡарап яҙығыҙ.
• Ауылдарҙың рәсми урам исемдәрен был сайттан алып яҙығыҙ. Рәсми булмаған исемдәрен ауыл аҡһаҡалдарынан һорап белешегеҙ һәм уларҙың исем-шәрифтәрен иҫкә алып яҙығыҙ. Өлгө: Һабанаҡ — Мәсетле районы.
• Әлеге ваҡытта Башҡортостан ауылдарында халыҡ һаны тураһында мәғлүмәтте тулыландырыу буйынса күләмле эш бара.

1. Һәр ауылда бына шундай таблицаны Халыҡ һаны бүлегенә урынлаштырырға кәрәк. Иғтибарлы булығыҙ, таблицаһы алыштырылған ауылдар бар. Өлгө Шишмә-Ураҡай — Асҡын районы.
2. 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәт
3. 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәт

Ярҙам өсөн:

1. Excel-таблицаны вики-форматҡа әйләндереүсе Конвертер
2. Халыҡ һанын тулыландырыу буйынса эш барышы тураһында мәғлүмәт.

• Ярҙам итергә теләһәгеҙ, эшләнәһе эштәр теҙмәһен ҡарағыҙ.
• Һорау һәм тәҡдимдәрегеҙ менән Рөстәм Нурывҡа мөрәжәғәт итегеҙ.