Совет Социалистик Республикалар Союзы

Советтар Союзы, Совет Социалистик Республикалар Союзы (рус. Сою́з Сове́тских Социалисти́ческих Респу́блик, СССР, Советский Союз) — 1922—1991 йылдар араһында булған күп милләтле социалистик дәүләт. Илдең территорияһы Көнсығыш Европа, Төньяҡ һәм Урта Азияға тиклем таралған булған һәм тарҡатылған көнөнә донъялағы иң ҙур иле булып һаналған.

Совет Социалистик Республикалар Союзы
рус. Союз Советских Социалистических Республик
Байраҡ	Герб
Нигеҙләү датаһы	30 декабрь 1922
Рәсми атамаһы	Союз Советских Социалистических Республик
Ҡыҫҡаса атамаһы	СССР
Ҡатнашыусы	Война на истощение[d], Бөйөк Ватан һуғышы, Икенсе донъя һуғышының Тымыҡ океан хәрби хәрәкәттәр театры һәм договор о ликвидации ракет средней и меньшей дальности[d]
Кем хөрмәтенә аталған	Советы[d], социализм һәм республика
Этнохороним	szovjet, Soviet, sovietic, sovietică, советский, советская, советские, soviético, soviética, радянський, soviétique, soviéticu, soviética, საბჭოთა, шӯравӣ, советӣ, шӯравиҳо, советиҳо, Σοβιετικός, Σοβιετική, Σοβιετικοί, Sovetuniano, Sovetiano, радянин, радянка, радяни, радянки, Sovjet, Sovjetinja, радянська һәм Sóivéadach
Нигеҙләүсе	РСФСР, Украина Совет Социалистик Республикаһы, Белорус Совет Социалистик Республикаһы һәм Кавказ аръяғы Социалистик Федератив Совет Республикаһы[d]
Рәсми тел	урыҫ теле
Гимн	СССР гимны
Описание девиза	Пролетарии всех стран, соединяйтесь![d]
Девиз тексы	Пролетарии всех стран, соединяйтесь!, Пролетарі всіх країн, єднайтеся!, Пралетарыі ўсіх краін, яднайцеся!, Бутун дунё пролетарлари, бирлашингиз!, Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!, პროლეტარებო ყველა ქვეყნისა, შეერთდით!, Бүтүн өлкәләрин пролетарлары, бирләшин!, Visų šalių proletarai, vienykitės!, Пролетарь дин тоате цэриле, униць-вэ!, Бардык өлкөлөрдүн пролетарлары, бириккиле!, Пролетарҳои ҳамаи мамлакатҳо, як шавед!, Պրոլետարներ բոլոր երկրների, միացե՜ք։, Әхли юртларың пролетарлары, бирлешиң! һәм Kõigi maade proletaarlased, ühinege!
Донъя ҡитғаһы	Европа һәм Азия
Дәүләт	СССР
Административ үҙәк	Мәскәү
Хәҙерге административ берәмек сиктәрендә урынлашҡан	Рәсәй, Украина, Латвия, Литва, Эстония, Беларусь, Молдова, Грузия, Әрмәнстан, Үзбәкстан, Ҡаҙағстан, Тажикстан, Төркмәнстан, Ҡырғыҙстан һәм Әзербайжан
Идара итеү формаһы	совет республикаһы[d], парламент республикаһы[d], однопартийная система[d], федератив дәүләт[d] һәм коммунистическая диктатура[d]
Дәүләт башлығы вазифаһы	Президент СССР[d]
Дәүләт башлығы	Михаил Горбачёв
Хөкүмәт башлығы вазифаһы	премьер-министр СССР[d]
Партия секретары	Сталин Иосиф Виссарионович, Маленков Георгий Максимилианович, Хрущёв Никита Сергеевич, Брежнев Леонид Ильич, Андропов Юрий Владимирович, Константин Устинович Черненко[d] һәм Михаил Горбачёв
Хөкүмәт башлығы	Иван Степанович Силаев[d]
Закондар сығарыу органы	СССР Юғары Советы
Дипломатические отношения	Канада, Америка Ҡушма Штаттары, Чехословакия, Югославия, Румыния, Израиль, Ангола, Германия Демократик Республикаһы, Дания, Гренада, Куба, Святой Престол[d], Лаос, Норвегия, Пакистан, Төркиә, Филиппин, Кот-д’Ивуар, Малайзия, Тонга, Вануату, Япония, Германия, Ҡытай һәм Ҡытай Республикаһы
Ойошма ағзаһы	Варшава Килешеүе Ойошмаһы, ОБСЕ, Үҙ-ара иҡтиади ярҙам Советы, Международная организация гражданской авиации[d], БДО, БMO-ның Именлек Советы һәм Ядерный клуб[d]
Рәсми байрам	День Великой Октябрьской социалистической революции[d]
Сәйәси идеология	коммунизм, Социализм в отдельно взятой стране[d], Государственный капитализм[d] һәм марксизм-ленинизм[d]
Халыҡ һаны	293 047 571 кеше (1989)
Административ рәүештә бүленә	РСФСР, Украина Совет Социалистик Республикаһы, Белорус Совет Социалистик Республикаһы, Әрмән ССР-ы[d], Грузия ССР-ы[d], Әзербайжан Совет Социалистик Республикаһы, Литва Совет Социалистик Республикаһы[d], Латвия ССР-ы[d], Эстон ССР-ы[d], Молдавия Совет Социалистик Республикаһы, Ҡаҙаҡ Совет Социалистик Республикаһы, Ҡырғыҙ Совет Социалистик Республикаһы, Үзбәк ССР-ы[d], Төркмән Совет Социалистик Республикаһы, Тажик Совет Социалистик Республикаһы[d], Карел-Фин ССР-ы һәм Кавказ аръяғы Социалистик Федератив Совет Республикаһы[d]
Валюта	Совет һумы[d]
Сиктәш	Чехословакия, Финляндия, Иран, Төркиә, Монгольская Народная Республика, Ҡытай, Корея Халыҡ-Демокритик Республикаһы, Афғанстан, Япония, Польша, Польша Халыҡ Республикаһы[d], Болгария, Социалистическая Республика Румыния[d], Америка Ҡушма Штаттары, Румыния, Япон империяһы[d], Эстонская Республика[d], Литовская Республика[d], Латвийская Республика[d], Өсөнсө рейх һәм Венгрия
Нигеҙендәге текст	Договор об образовании СССР[d], СССР-ҙың 1924 йылғы Конституцияһы һәм Декларация об образовании СССР[d]
Нигеҙендә эшләнгән	Рәсәй империяһы
Алдағы	РСФСР, Украина Совет Социалистик Республикаһы, Белорус Совет Социалистик Республикаһы, Кавказ аръяғы Социалистик Федератив Совет Республикаһы[d] һәм Польша Республикаһы[d]
Тәртип буйынса һуңыраҡ килеүсе	постсоветское пространство[d] һәм БДБ
Алмаштырылған	Рәсәй, Украина, Беларусь, Молдова, Грузия, Әрмәнстан, Әзербайжан, Ҡаҙағстан, Үзбәкстан, Төркмәнстан, Ҡырғыҙстан, Тажикстан, Эстония, Латвия һәм Литва
Алыштырған	Совет Рәсәйе һәм Латвийская Республика[d]
Ҡулланылған тел	урыҫ теле
Ҡайҙа өйрәнелә	Soviet studies[d]
Ғәмәлдән сыҡҡан дата	26 декабрь 1991
Майҙан	22 402 200 км² (1991)
Юғары кимәлдәге интернет-домен	.su
Төп көйләүсе текст	СССР Конституцияһы, Беловежское соглашение[d] һәм Декларация Совета Республик ВС СССР от 26.12.1991 № 142-Н[d]
Тема географияһы	География СССР[d]
Рәсми дине	атеистическое государство[d], атеизм һәм донъяуи дәүләт[d]
Тема иҡтисады	экономика СССР[d]
Демография темы	Население СССР[d]
Междугородный префикс	8
Бында төшөрөлгән фильмдар категорияһы	Категория:Фильмы, снятые в СССР[d]
Совет Социалистик Республикалар Союзы Викимилектә

Тарих

Советтар Союзының нигеҙе 1917 йылдың 25 октябрендә Бөйөк Октябрь Социалистик революцияһы менән һалына. Уның биләмәләре элекке Рәсәй империяһы территорияһын (Финляндия, Польша һәм 1940 йылдарға тиклем Прибалтика, Молдова, Тыванан башҡа) алып торған. СССР-ҙың сәйәси территориаль нигеҙе иң тәүҙә үк берҙәм булып һалынмай. 1917 йылдың октябренән Рәсәй Совет Федератив Республикаһы иғлан ителһә лә, уның составынан Украина (1917 йылдың октябре), Беларус Халыҡ Республикаһы (1918 йылдың марты), Финляндия (1917 йылдың декабре) һәм башҡа территориялар айырылып сығырға маташа. Шул уҡ ваҡытта бөтә илдең территорияһында парралель хөкүмәттәр төҙөлә, һәр бер хөкүмәттең үҙенең ҡораллы көстәре килеп булдырыла. Шул ыңғайына 1917—1923 йылдар Рәсәй тарихында Граждандар һуғышы һымаҡ билдәләнгән. Граждандар һуғышы тамаланыу алдынан элекке Рәсәй империяһында реинтеграция процесстары башлана, сөнки Украина, Беларусь, Кавказ аръяғы Федератив республикаларында власҡа Коммунистар партияһы килә. Шул процесстар тамамланғас, 1922 йылдың 30 декабрендә СССР төҙөлөүе тураһындағы договор ҡабул ителә. Ул договорҙа 4 республиканың (БССР, УССР, КАСФСР, РСФСР) вәҡилдәренән ҡултамғалары алына. РСФСР исеменән АССР вәҡилдәре лә ҡултамғаларын ҡуйған.

1928—1941 йылдарҙа СССР-ҙа яңы иҡтисади ҡоролош төҙөлә. 1928—1932 йылдарҙа индустриялаштырыу һәм коллективлаштырыу үткәрелә. Шул ул саҡта 1937-1953 йылдарҙа төрлө социаль ҡатлам вәкилдәре репрессияларға дусар ителә

Һылтанмалар

• Калашников Ю. В. Совет Социалистик Республикалар Союзы // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.