Википедия

Ямғыр

Ямғыр — болоттарҙан һыу тамсылары рәүешендә яуа торған яуым-төшөм[1][2]. Һыу тамсылары 0,5 — 6-7 мм була. Вағыраҡ тамсылы ямғырҙы быҫҡаҡ ямғыр (ru:Морось) тип йөрөтәләр. Көсөргәнешлелеге буйынса 0,25 мм/сәғ ямғыр ваҡ ямғыр, 100 мм/сәғ тиклем ҡойма ямғыр (ru:Ливень) тип арала.

Ямғыр
Рәсем
Видео
Ҡайҙа өйрәнелә ombrology[d]
 Ямғыр Викимилектә
Ямғыр

Хасил булыу механизмы

үҙгәртергә

Ҡағиҙә булараҡ, ямғыр 0 °C температуранан түбәнерәк булған һалҡын тамсылар һәм боҙло кристалдарҙан торған ҡатнаш болоттарҙа (нигеҙҙә, ҡатлы ямғыр болоттарында һәм ҡалын ҡатламлы болоттарҙа) хасил була. Һыу парының туйыныу һығылмалылығы боҙ кристалдары өҫтөндәгегә ҡарағанда һыу тамсылары өҫтөндә ҙурыраҡ, шуға ла болот, һыу парҙары менән туйынмаған булһа ла, уның кристалдары күберәк була. Кристалдар, бер-береһенә йәбешеп, эреләнә бара, өҫтәүенә һыуынған һыу тамсыларын да үҙенә йәлеп итә, шулай ауырая барып, улар болоттоң түбәнге өлөшөнә, йәғни температураһы 0 °C булған ҡатламына төшөп ирей һәм ямғыр тамсыһына әүерелә. Шулай итеп, болоттарҙағы һыу тамсыларының берләшеүе ямғыр хасил итеүҙә ҡатнашмай тип әйтерлек, ҡатнашһа ла бик аҙ ғына миҡдарҙа.

Әгәр ҡояш нурҙары болоттан яуған тамсылар аша үтһә, билдәле бер шарттарҙа йәйғор барлыҡҡа килә.

Ләйсән ямғыры — яҙ көнө беренсе яуған ямғыр.

Ҡояшлы ямғырҙан һуң йәйғор сыға.

Ямғыр оҙаҡ яумай торһа, ҡоролоҡ башлана.

Хасил булыу шарттары

үҙгәртергә

Ямғыр планеталар атмосфераһында тик билдәле бер температура булған осраҡта ғына барлыҡҡа килә. Ер планетаһында һәм Сатурндың юлдашы Титанда шундай шарттар бар. Атап үтелгән күк есемдәре атмосфераларының түбәнге ҡатламдарындағы температура ниндәй ҙә булһа матдәне ике йәки өс агрегат хәлендә тота ала. Ерҙә — ул һыу, ер атмосфераһының түбәнге ҡатламдары һыуҙың өс ҡатында ла булыуын тәьмин итә ала. Титанда температура шарттары метан ямғырҙарының яуыуын тәьмин итә, сөнки метан шул шарттарҙа шыйыҡлыҡ та, газ да була ала.

Ямғыр болоттарының барлыҡҡа килеүе

үҙгәртергә
 
Конвектив яуым-төшөм:
дымлы һауа уны уратып алған ҡоро һауаға ҡарағанда нығыраҡ йылына һәм үргә табан хәрәкәт итә; һөҙөмтәлә ҡыҫҡа ваҡытлы ҡойма ямғырҙар яуа
 
Орографик яуым-төшөм:
Һауа тәүҙә океан өҫтөндә дымлана, шунан һуң, тау һырттарында һыуынып һәм ямғырҙар яуҙырып, ҡоро ер буйлап үтә

Ҡуйырыуға яҡын, ләкин температуралары буйынса төрлө булған ике төрлө һауа массаһы буталғанда йәки дымлы һауа һыуығыраҡ ер өҫтөнә килеп тейгән саҡта, шулай уҡ юғарыға күтәрелеүсе һауа ағымында ямғыр болоттары хасил була. Беренсе осраҡта ҡушылманың дымлылығы һәр ваҡыт буталыусы массалар дымлылығынан юғарыраҡ була, ул сағында һауаның ҡуйырыуы ихтимал; шул сәбәпле барлыҡҡа килгән ямғыр талғын ғына яуа, әммә бик оҙаҡ яуһа, яуған һыу миҡдары бик күп булыуы ла бар. Европа илдәрендәге көҙгө оҙайлы ямғырҙарҙы шул категорияға индерергә мөмкин. Икенсе сәбәптән хасил булған ямғырҙар йылдың һыуыҡ осоронда диңгеҙ еле иҫкәндә яр буйында урынлашҡан илдәрҙә йыш яуа. Һауа юғары күтәрелгәндә көслө ямғырҙар яуа, был күренеш һыу парҙары миҡдары үтә күп булған йылы илдәрҙә күҙәтелә. Һауа, атмосфераның юғары, шыйығайтылған ҡатламдарына барып еткәс, киңәйә, ә уның температураһы төшә, һыу парҙарының бер өлөшө ҡуйыра башлай. Дымлы һауа өҫкә күтәрелгәндә тау һырттары буйлап яуған яуым-төшөм, шулай уҡ циклондар формалашҡан өлкәләрҙәге яуым-төшөм шундай типҡа ҡарай.

Яуым-төшөмдөң бүленеше

үҙгәртергә

Ямғырҙарҙың һәм яуым-төшөмдөң Ер йөҙө һәм йыл миҙгелдәре буйынса бүленеүе бик мөһим климатик әһәмиәткә эйә.

Төбәктәр буйынса

үҙгәртергә

Елһеҙ һыҙатта пассаттар килтергән йылы һәм парға бай һауаның өҫкә күтәрелеүе һөҙөмтәһендә океан өҫтәрендә йыл әйләнәһенә ярайһы уҡ күп миҡдарҙа ямғыр яуа. Атлантик океан өҫтөнән елһеҙ һыҙат (экваториаль ямғырҙар өлкәһе) йыл буйы көньяҡ киңлектең 5° һәм төньяҡ киңлектең 12° параллелдәре араһында әле төньяҡҡа, әле көньяҡҡа хәрәкәт итә. Бында йылдың күп өлөшөндә ямғырҙар көндөҙ яуа, ә төнөн күк йөҙө асыла. Яуым-төшөмдөң иң күп яуыуы бында түгел, ә дымлы елдәргә перпендикуляр булып ҡаршы торған тау һырттарында күҙәтелә. Миҫал итеп Бенгаль ҡултығынан төньяҡҡа табан Кхаси тауҙарының көньяҡ һырты Черапунджины атап үтергә була. Бында алты ай буйына (апрелдән сентябргә тиклем) көньяҡ-көнбайыш муссондар иҫә; ул Һинд океанынан килә, үтә юғары температурала, һыу парҙарына үтә бай була, ә дымлы һәм эҫе һаҙлыҡлы тигеҙлектән үткәндә тағы ла күберәк дым туплай. Тау һырттарына бер аҙ күтәрелгәс, ул яуым-төшөм булып яуа башлай. Черапунджила йыл һайын (йәғни алты йылы айҙа), уртаса 11 777 мм ямғыр яуа[3]. Кхаси тауҙарынан тыш тағы ла түбәндәгеләрҙе ямғырлы урындар тип атап үтергә була: Һиндостандың көньяғындағы Малабар яры (ярҙа йыл һайын 3000 мм яуым-төшөм, тау һыртында — 6000-дән ашыу мм яуым-төшөм), Амазонка тигеҙлектәре, Үҙәк Американың бер өлөшө, Зонд һәм Молукку утрауҙары (1500-ҙән ашыу мм).

Урта киңлектәрҙәге бик ямғырлы төбәктәр — Ҡытайҙың күп өлөшө һәм Япония тотош. Яуым-төшөм бик аҙ миҡдарҙа яуған урындар: Сахара, Калахари, Ғәрәбстан, Ирандың күп өлөшө, Арал-Каспий уйһыулығы, Азия ҡалҡыулығының күп өлөшө, эске Австралия, Төньяҡ һәм Көньяҡ Американың көнбайыштағы ҡалҡыулыҡтары, төньяҡ ярымшарҙың юғары киңлектәре, океандарҙағы пассаттар. Бының сәбәптәре төрлө; мәҫәлән, Сахарала һәм Арал-Каспий уйһыулығында йылдың күп өлөшөндә төньяҡтан иҫкән елдәр көньяҡҡа хәрәкәт итеү барышында ҡуйыра бара һәм шуға ла бик ҡоро; бында барометрик минимумдар бик һирәк була, булған осраҡта ла һауа бик ҡоро булыу сәбәпле, мул яуым-төшөм күҙәтелмәй. Азия ҡалҡыулығы елдәр килтергән дымды үҙенә йыйып торған тауҙар менән уратып алынған, эскә ҡоро елдәр генә үтә ала. Пассаттар эҫе илдәргә табан хәрәкәт иткәндә әкренләп йылына, ә океандар аша үткәндә бер аҙ парҙы үҙенә һеңдерә, ләкин етерлек кимәлдә булмағанға күрә, улар барыбер ҡоро булып ҡала. Бында ямғырҙар дауылдар үткәндә генә яуа, өҫтәүенә был мәлдә ҡот осҡос ҡойма ямғырҙар яуа.

 
Донъяның төрлө төбәгендә яуым-төшөмдөң бүленеше

Уртаса киңлектәрҙә яуым-төшөмдөң бүленеше, нигеҙҙә, циклондар һәм антициклондарҙың (барометрик минимумдар һәм максимумдар) хәрәкәт итеү йүнәлешенә һәм ҡабатланыуына бәйле. Бынан тыш тау һырттары ла ҡоролоҡҡа һәм һыу бүленешенә йоғонто яһай. Европала ямғырлы өлкәләрҙе ғәҙәттә циклон төрлө яҡлап уратып алына. Үтә мул яуым-төшөм циклон янында булмай, ә уның сиктәрендә генә күҙәтелә.

Рәсәйҙә

үҙгәртергә

Рәсәйгә яуым-төшөмдө, башлыса, Кесе Азиянан, Урта, Ҡара диңгеҙҙәрҙән, бер аҙ — Төньяҡ Атлантиканан килгән циклондар алып килә. Ил буйынса яуым-төшөм тигеҙ таралмай, иң ҙур контраст Кавказ тауҙарының төрлө тарафында күҙәтелә: яуым-төшөмдөң йыллыҡ миҡдары Ҡара диңгеҙҙең көнсығыш яр буйҙарына һәм Кавказға (2000 мм-нан ашыу) тура килә, ә Каспий диңгеҙенең төньяҡ яр буйҙарында яуым-төшөм бик һирәк була (йылына 200 мм).

Рәсәйҙең төньяҡ-көнбайыш Европа өлөшөндә лә яуым-төшөм мул — атап әйткәндә, Санкт-Петербургта. Ундағы климатҡа Төньяҡ Атлантиканың дымлы һауа массалары йоғонто яһай. Воркута районында яуым-төшөм күп, унда Атлантиканың дымлы һауа массалары Поляр Уралдың көнбайыш битләүҙәрендә һалҡын арктик масса менән ҡушыла. Алтай тауҙарының төньяҡ-көнбайыш битләүҙәрендә һәм Салаир һырты буйлап яуым-төшөм бик күп була.

Рәсәйҙә Алыҫ Көнсығышта Сахалинда һәм Курил утрауҙарында яуым-төшөм мул яуа.

Рәсәйҙең Ҡалмыҡстандан алып Алтай крайының Ҡулынды тигеҙлегенә тиклемге көньяҡ дала зонаһында яуым-төшөм бик аҙ. Был өлкәләр Атлантика һауа массаһының килеүе өсөн асыҡ булһа ла тигеҙлек рельефы яуым-төшөмдө тотоп ҡалыу өсөн шарттар тыуҙыра алмай. Алтай һәм Салаир һыртынан көнсығышҡа табан да яуым-төшөм аҙ, сәбәбе — дымлы һауа массаларының бында тиклем килеп етмәүе.

Алыҫ Көнсығышта яуым-төшөмдөң аҙлығы ҡоро ерҙең Тихого океандан көнбайышҡа табан урынлашыуына бәйле, һәм һауа массаларын дөйөм Атмосфера циркуляцияһы ярҙамында бер урындан икенсе урынға күсереү мөмкин түгел. Бында яуым-төшөм муссондар менән генә килә.

Төньяҡ Боҙло океан ярҙарында һәм утрауҙарында ла яуым-төшөм миҡдары бик аҙ, сөнки бында һауа массаһында һалҡын һыу пары бик аҙ.

Йыл миҙгеленә ҡарап

үҙгәртергә

Ерҙәге яуым-төшөм, тотош алғанда, йыл әйләнәһенә тигеҙ итеп бүленмәгән. Муссондар өлкәләре лә (Көньяҡ Азия, Көнсығыш Азия, Африка һәм Австралия) шулай урынлашҡан. Унда һыуыҡ айҙарҙа ҡоро елдәр иҫә, һәм яуым-төшөм бөтөнләй булмай, йәки бер аҙ ғына яуа; ә бына йылы айҙар киреһенсә ямғырлы була. Уртаса киңлектең көньяғындағы (субтропик илдәр) шундайҙарға ҡарай, уларҙа йәйен ҡоро, ә ҡыш, йәй һәм көҙ көндәре ямырлы була. Был һауаның төньяҡтан пассаттарҙың поляр сиктәрендә урынлашҡан юғары атмосфера баҫымы өлкәләренән көньяҡҡа табан хәрәкәт итеүенә бәйле. Көньяҡта был һыҙат Месопотамия, Иран, Кавказ аръяғының көнсығышы һәм Үҙәк Азииның уйһыуыраҡ урындарын үҙ эсенә ала.

Уртаса киңлектәрҙә йыл миҙгеленә ҡарап яуым-төшөмдөң бүленеше бөтөнләй һиҙелмәй. Иң күп яуым-төшөм Европаға тура килә: Норвегияла — сентябрь—декабрҙә, Шотландияла һәма Фарер утрауҙарында — декабре—ғинуарҙа, Швецияла — августа,Даниила — август—сентябрҙә, Нидерландта һәм төньяҡ Германияла — августа, урта һәм көньяҡ Германияла — июнь—августа, Бельгияла — сентябрҙә, көнбайыш һәм төньяҡ Францияла — октябрь-ноябрҙә, көньяҡ Францияла һәм Италияның күп өлөшөндә — октябрҙә, урта һәм көнсығыш Европала — йәй, төньяҡ Швейцарияла — августа, Австрияла, Венгрияла һәм Чехияла — июндә, в западной и южной частях Пиреней ярымутрауында — ҡыш, эске яҫы таулыҡта — көҙ һәм яҙ, Балкан ярымутрауында — ҡыш һәм көҙ.

Дөйөм алғанда Рәсәйҙә уртаса климатҡа хас булғанса яуым-төшөм йәйгеһен күп була: иң ямғырлы ай — июнь. Әммә Алыҫ Көнсығышта, муссон климамына бәйле, яуым-төшөм көҙ айҙарына тура килә, ә Кавказдың Ҡара диңгеҙ буйында — ҡыш һәм яҙға.

Ямғыр тамсылары

үҙгәртергә
 
Ямғыр тамсыларының типтары A — тамсыларҙың булмаған тибы (тамыр алдынан тамсының формаһы); B — 2 миллиметрҙан бәләкәйерәк ҙурлыҡтағы тамсылар (түңәрәк тип әйтерлек); C — 2 миллиметрҙан ҙурыраҡ тамсылар (һауаға ышҡылыу сәбәпле бер аҙ йәйеңке); D — 5 миллиметрҙан бәләкәйерәк тамсылар (ышҡылыу тамсының формаһын нығыраҡ үҙгәртә); E — 5 миллиметрҙан ҙурыраҡ тамсыларҙың бер нисәгә бүленеү процесы.

Бәләкәй һыу тамсылары эрерәктәре менән ҡушылған, йәки һыу тамсылары боҙ кристалына ҡушылып туңған осраҡта (ул Бержерон—Финдайзен процесы булараҡ билдәле) тамсылар ергә тамырға әҙер. Әммә һауаның ҡаршылығы ғәҙәттә тамсыларҙың болотта йыйылып тороуын тәьмин итә. Һауа турбулентлығы ваҡытында һыу тамсылары бер-береһе менән бәрелешә, һәм ҙур тамсылар хасил була. Эре һыу тамсылары түбәнерәк төшә бара һәм бер-береһенә ҡушылыу дауам итә, шулай итеп, тамсылар һауа ҡаршылығын йырып сығыу һәм ямғыр булып яуыу хәленә етә. Температура юғарыраҡ булған болоттарҙа тамсылар, һыуҙың туңыу нөктәһенә еткәс, берләшә башлай[4]. Температура һыуҙың туңыу нөктәһенән түбәнәйгән, боҙ кристалдары тейешле массаға еткән болоттарҙа тамсылар ергә яуа башлай. Ҡағиҙә булараҡ, түбәнгә яуыу өсөн боҙ кристалдарының ҙур массала булыуын шарт. Был процесс температураға бәйле, сөнки һыуытылған һыу тамсылары һыуҙың туңыу нөктәһенән түбәнәйгән осраҡта ғына болоттарҙа туплана ала. Бынан тыш болоттоң һәм ерҙең температураларында ҙур айырма булыу сәбәпле, был боҙ кристалдарының ямғыр булып яуғанда иреүе ихтимал[5].

Ямғыр тамсылары диаметрының уртаса үлсәме 0,1 миллиметрҙан 6-7 миллиметрға тиклем, ҡағиҙә булараҡ, шулнан артһа, улар тарҡала. Вағыраҡ тамсыларп болот тамсылары тип атала, һәм улар сферик формала була. Үлсәмдәре арта барыу менән һәм ҡаршы килгән һауа ағымының баҫымы аҫтында тамсының формаһы йәйеңке булып китә. Ямғырҙың ҙур тамсыларының түбәнге өлөшө йәйеңкерәк була. Бик эре тамсылар парашют формаһын ала[6]. Был юлы халыҡ араһында киң таралған фекер раҫланмай: ямғыр тамсыларының формаһы күҙ йәше тамсыһына оҡшамаған[7]. 2004 йылда Бразилияла һәм Маршалл утрауҙарында Ергә иң эре ямғыр тамсылары яуыу теркәлә — ҡайһы берҙәренең диаметры 10 миллиметрға етә. Уларҙың шул тиклем ҙур булыуы конденсаттың төтөндөң һауала эре киҫәксәләрендә хасил булыуы, йәки һауала уғата күп тамсыларҙың бәрелешеүе менән аңлатыла[8].

 
Викиөҙөмтәлә
Дождевая капля бите бар

Ҡағиҙә булараҡ, ямғырҙың интенсивлығы һәм оҙайлығы бер-береһенә ҡапма-ҡаршы пропорционал, йәғни юғары интенсивлыҡтағы ямғыр, моғайын, ҡыҫҡа ваҡытлы булыр, ә бына әкрен генә баҫылып яуған ямғырҙың оҙаҡҡа һуҙылыуы ихтимал[9][10]. Ирегән борсаҡтан хасил булған ямғыр тамсылары, ҡағиҙә булараҡ, башҡа тамсыларҙан ҙурыраҡ[11]. Диаметры 0,5 мм булған ямғыр тамсыларының диңгеҙ кимәлендә һәм ел иҫмәгән саҡта яуыу тиҙлеге 2 м/с, тәшкил итә, шул уҡ ваҡытта диаметры 5 мм булған тамсыларҙың тиҙлеге 9 м/секундан юғарыраҡ булыуы ла ихтимал. Ямғыр тамсыларының һыу өҫтөнә төшкәндә сыҡҡан өндө һыу өҫтөндә хасил булған һауа ҡыуыҡтары барлыҡҡа килтерә[12][13].

Кислоталы ямғырҙар

үҙгәртергә

Ғәҙәти ямғырҙың кислоталылығы pH — 5,6. Ә бына кислоталы ямғырҙа ул күрһәткес түбәнерәк була. Әгәр һыуҙың кислоталылығы pH 5,5 булһа, һыу ятҡылығындағы файҙалы бактериялар үлә, был күрһәткес pH 4,5-кә етһә, балыҡтар тотошо менән, ер хайуандарының һәм Бөжәктәрҙең күбеһе юҡҡа сыға.

Төрлө кислоталар, шул иҫәптән иң көслө азот һәм көкөрт кислоталарынан барлыҡҡа килгән көкөрт оксидтарын һәм азотты һауаға сығарған сәнәғәт предприятиелары булған күп кенә төбәктәр өсөн кислоталы ямғырҙар ҙур проблема булып тора.

Ямғыр төрҙәре һәм атамалары

үҙгәртергә
  • Бәшмәк ямғыры — бәшмәк өлгөргән мәлдә ҡояш нурҙары аҫтында түбәндә йөҙгән болоттарҙан яуған ваҡ, тупырлаҡ ямғыр.
  • Һуҡыр ямғыр — ҡояш нурҙары аҫтында яуған ямғыр; Рәсәйҙә был ямғыр ваҡытында : «Батша ҡыҙы илай» тиҙәр[14], Японила: «Төлкө кеүек хәйләкәр ҡатын иренең йортона бара» тиҙәр[15].
  • Йәшенле ямғыр.
  • Борсаҡлы ямғыр.
  • Ҡар ҡатыш ямғыр.
  • Ҡойондороусы ямғыр.
  • Ҡойма ямғыр.
  • Быҫҡаҡлап яуған ямғыр.
  • Һыҙатлы ямғыр.
  • Ҡыя ямғыр[16].
  • Ваҡ ямғыр, «иләктән иләнгәнгә» оҡшаған.
  • Оҙайлы ямғыр.
  • Күҙәнәкле ямғыр[14].
  • Муссон ямғыры.

Шулай уҡ таш, ҡанлы, ҡара, һары, һөт, һоло, арыш бөртөктәренән, япраҡ, сәскә, хатта бөжәктәр, балыҡтарҙан һәм тәлмәрйендәрҙән дә ямғырҙар була.

Мәҙәниәттә һәм хужалыҡта ямғыр

үҙгәртергә
 
«Йәшендән ҡасыусы балалар» (К. Е. Маковский, 1872)
 
"Ябакэе"ла ямғыр (Хасигути Гоё, 1918)

Кешеләрҙең ямғырға ҡарата мөнәсәбәте донъяла төрлөсә. Европа кеүек уртаса климатлы төбәктәрҙә ямғыр моңһоулата: «Ҡалала ямғыр илаған кеүек ул минең минең йөрәгемдә лә илай» — тип яҙа Поль Верлен, ә бына ҡояш шатлыҡ булып күҙ алдына баҫа[17].

Ҡоролоҡло райондарҙа — мәҫәлән, Африканың, Һиндостандың[18], Алыҫ Көнсығыштың ҡайһы бер өлөштәрендә (был хаҡта Библияла яҙылған) — ямғыр Аллаһтан килгән фатиха тип иҫәпләнә[19], сөнки хәҙерге заманда яуым-төшөм эсә торған һәм һуғарыуҙа ҡулланылған һыу ямғыр яуыуға бәйле, шуға ла иҡтисади әһәмиәткә эйә. Ботсванала, сетсвана телендә, «ямғыр» һүҙе — «пула» тип атала — был ҡоролоҡло илдә яуым-төшөмдөң ни тиклем әһәмиәткә эйә булыуын белдереү өсөн милли валюта ла шул һүҙ менән атап йөрөтөлә[20].

Күп мәҙәниәттәрҙә ямғырҙан һаҡланыу өсөн кейемдәр һәм ысулдар уйлап табылған (курткалар, ямғырҙан һаҡлағыс бөркәнсектәр, зонттар), дренаж системалары (улаҡтар, һыу ағыҙғыстар, канауҙар, каналдар). Яуым-төшөм йыл әйләнәһенә йәки миҙгел-миҙгел күп булған урындарҙа йорттар ямғыр һыуҙары үтмәҫлек итеп төҙөлә[21].

Күптәр ямғыр яуған мәлдә һәм ямғырҙан һуң бик һәйбәт еҫ таралыуын билдәләй. Еҫтең сығанағы — үҫемлек майҙары. Был еҫте тупраҡ үҙенә һеңдерә һәм ямғыр яуған ваҡытта ул һауаға тарала[22]. Йәшенле ямғырҙан һуң һауаға озон тарала[23].

Борондан уҡ ямғыр һыуының ауыл хужалығына файҙа килтереүе һәм үләндәрҙең үҫеүенә тәьҫир итеүе билдәле, шуға күрә ер эшкәртеүсе, шулай уҡ мал үрсетеү менән шөғөлләнгән халыҡтарҙың йәшәү кимәле ямғыр яуыуға бәйле булған. Ҡайһы бер халыҡтарҙа һәм башҡорттарҙа ямғыр саҡырыу йолаһы бар.

Астрономияла ямғырҙар

үҙгәртергә
Төп мәҡәлә: Метеоритный дождь

Ер атмосфераһына килеп ингәндә метеорҙар ағымы йондоҙҙар ямғыры, йәки йондоҙ аталыуы тип аталған күренеште барлыҡҡа килтерә. Падение Метеориттарҙың Ергә килеп төшөүе метеорит ямғыры (тимер, таш, утлы ямғыр) тип атала. Борон метеор һәм метеорит ямғырҙарын айырмағандар, шуға күрә ике күренеш тә утлы ямғыр тип аталған.

Башҡа күк есемдәрендәге ямғырҙар

үҙгәртергә

Ямғырҙар Ерҙә генә яумай, ул башҡа планеталарҙа була. Яуым-төшөмдөң составы һәм характеры планета атмосфераһындағы физик шарттарға һәм уның составына бәйле.

Галерея

үҙгәртергә

Шулай уҡ ҡара

үҙгәртергә
  Дождь Викиһүҙлектә
  Дождь Викикитапханала
  Дождь Викимилектә
  Дождь Викияңылыҡтарҙа

Иҫкәрмәләр

үҙгәртергә
  1. ↑ Дождь. Энциклопедия «Кругосвет», Яндекс 2009 йыл 14 август архивланған.
  2. ↑ Дождь. Большая Советская Энциклопедия, Яндекс(недоступная ссылка)
  3. ↑ Климатограмма. Черапунджи (нем.)
  4. ↑ Glossary of Meteorology. Warm Rain Process (ингл.). American Meteorological Society (июнь 2000). Архивировано 4 август 2012 года.
  5. ↑ Paul Sirvatka. Cloud Physics: Collision/Coalescence; The Bergeron Process (ингл.). College of DuPage (2003). Архивировано 4 август 2012 года.
  6. ↑ Alistair B. Fraser. Bad Meteorology: Raindrops are shaped like teardrops. (ингл.). Pennsylvania State University (15 ғинуар 2003). Архивировано 4 август 2012 года.
  7. ↑ United States Geological Survey. Are raindrops tear shaped? (ингл.). United States Department of the Interior (2009). Архивировано 4 август 2012 года. 2013 йыл 14 ноябрь архивланған.
  8. ↑ Paul Rincon. Monster raindrops delight experts  (инг.), British Broadcasting Company (16 July 2004).
  9. ↑ Oguntoyinbo J.S., Akintola F.O. Rainstorm characteristics affecting availability for agriculture (инг.) // Hamburg Symposium, 1983, Hydrology of Humid Tropical Regions : сборник. — 1983. — Т. 140. — С. 63—74.
  10. ↑ Robert A. Houze Jr Stratiform Precipitation in Regions of Convection: A Meteorological Paradox? (инг.) // Bulletin of the American Meteorological Society (инг.)баш. : journal. — 1997. — Т. 78. — № 10. — С. 2179—2196. — ISSN 1520-0477. — DOI:[[DOI:10.1175/1520-0477(1997)078<2179:SPIROC>2.0.CO;2|10.1175/1520-0477(1997)078<2179:SPIROC>2.0.CO;2]] — Bibcode: 1997BAMS...78.2179H
  11. ↑ Norman W. Junker. An ingredients based methodology for forecasting precipitation associated with MCS’s (ингл.). Hydrometeorological Prediction Center (2008). Архивировано 4 август 2012 года. 2012 йыл 7 октябрь архивланған.
  12. ↑ Andrea Prosperetti and Hasan N. Oguz The impact of drops on liquid surfaces and the underwater noise of rain (инг.) // Annual Review of Fluid Mechanics (инг.)баш. : journal. — Annual Reviews, 1993. — Т. 25. — С. 577—602. — DOI:10.1146/annurev.fl.25.010193.003045 — Bibcode: 1993AnRFM..25..577P
  13. ↑ Ryan C. Rankin. Bubble Resonance (ингл.). The Physics of Bubbles, Antibubbles, and all That (June 2005). Дата обращения: 9 декабрь 2006. Архивировано 4 август 2012 года. 2019 йыл 21 ноябрь архивланған.
  14. ↑ 14,0 14,1 Паустовский К. Г. Золотая роза. Язык и природа 2012 йыл 3 июнь архивланған.
  15. ↑ лорд Митфорд, Алджернон Легенды о самураях: традиции Старой Японии. — М.: Центрполиграф, 2010. — С. 220. — ISBN 978-5-227-02180-9
  16. ↑ Словарь русских синонимов и сходных по смыслу выражений. / Под. ред. Н. Абрамова. — М.: Русские словари, 1999.
  17. ↑ A. G. Barnston The effect of weather on mood, productivity, and frequency of emotional crisis in a temperate continental climate (инг.) // International Journal of Biometeorology (инг.)баш. : journal. — 1986. — Т. 32. — № 4. — С. 134—143. — DOI:10.1007/BF01044907 — Bibcode: 1988IJBm...32..134B
  18. ↑ IANS. Sudden spell of rain lifts mood in Delhi (ингл.). Thaindian news (23 март 2009). Архивировано 4 август 2012 года. 2012 йыл 16 октябрь архивланған.
  19. ↑ William Pack. Rain lifts moods of farmers (ингл.). San Antonio Express-News (11 сентябрь 2009). Архивировано 4 август 2012 года.
  20. ↑ Robyn Cox. Glossary of Setswana and Other Words (ингл.) (2007). Архивировано 4 август 2012 года. 2012 йыл 1 август архивланған.
  21. ↑ Allen Burton and Robert Pitt. Stormwater Effects Handbook: A Toolbox for Watershed Managers, Scientists, and Engineers (инг.). — CRC Press, LLC, 2002. — P. 4.
  22. ↑ Bear, I.J.; R.G. Thomas Nature of argillaceous odour (инг.) // Nature : journal. — 1964. — Т. 201. — № 4923. — С. 993—995. — DOI:10.1038/201993a0 — Bibcode: 1964Natur.201..993B
  23. ↑ Учёные объяснили, почему людям нравится запах дождя.
  24. ↑ Paul Rincon. Planet Venus: Earth's 'evil twin'  (инг.), BBC News (7 November 2005). 25 ғинуар 2010 тикшерелгән.
  25. ↑ На Марсе шли дожди, Мембрана.ру. Дата обращения: 6 июль 2011. Архивировано из оригинала 7 ноябрь 2011 года. 2011 йыл 7 ноябрь архивланған.
  26. ↑ Дожди на Титане, компьютерра.ру. Дата обращения: 6 июль 2011. Архивировано из оригинала 22 март 2009 года.
  27. ↑ Paul Mahaffy. Highlights of the Galileo Probe Mass Spectrometer Investigation (ингл.). NASA Goddard Space Flight Center, Atmospheric Experiments Laboratory. Дата обращения: 6 июнь 2007. Архивировано 23 июнь 2012 года.
  28. ↑ Katharina Lodders Jupiter Formed with More Tar than Ice (инг.) // The Astrophysical Journal : journal. — IOP Publishing, 2004. — Т. 611. — № 1. — С. 587—597. — DOI:10.1086/421970 — Bibcode: 2004ApJ...611..587L
  29. ↑ Harvard University and Smithsonian Institution New World of Iron Rain (инг.) // Astrobiology Magazine (инг.)баш. : magazine. — 2003.

Ҡарағыҙ

үҙгәртергә

Һылтанмалар

үҙгәртергә
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Ямғыр&oldid=1230336» битенән алынған