Бағланова Роза Тәжибай ҡыҙы

Бағланова Роза Тәжибай ҡыҙы
	Бағланова Роза Тәжибай ҡыҙы
Зат	ҡатын-ҡыҙ
Гражданлыҡ	СССР; Ҡаҙағстан
Тыуған көнө	1 ғинуар 1922
Тыуған урыны	Казалинск[d]
Вафат булған көнө	8 февраль 2011 (89 йәш)
Вафат булған урыны	Алматы, Ҡаҙағстан
Үлем төрө	тәбиғи үлем[d]
Үлем сәбәбе	Миокард инфаркты
Ерләнгән урыны	Кеңсай зыяраты[d]
Һөнәр төрө	опера йырсыһы
Сәйәси фирҡә ағзаһы	Советтар Союзы Коммунистар партияһы
Һуғыш/алыш	Бөйөк Ватан һуғышы
Йырсы тауышы	сопрано[d]
Жанр	Опера
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре
	Бағланова Роза Тәжибай ҡыҙы Викимилектә

Бағланова Роза Тажибай ҡыҙы (ҡаҙ. Роза Тәжібайқызы Бағланова; 1 ғинуар 1922, Ҡаҙалы — 8 февраль 2011, Алматы^[3]^[4]) — совет, ҡаҙаҡ опера һәм эстрада йырсыһы (сопрано). СССР-ҙың халыҡ артисы (1967). Ҡырғыҙ Республикаһының халыҡ артисы (1996). Ҡаҙағстандың халыҡ Геройы (1996).

Биографияһы

1922 йылдың 1 ғинуарында Ҡаҙалыла (хәҙерге Ҡаҙағстандың Ҡыҙыл Урҙа өлкәһе) тыуған. Кесе йөҙ Ете ырыу ҡәбиләһенең жағалбайлы нәҫеленән сыҡҡан^[5].

Мәктәптән һуң, 1939—1941 йылдарҙа Ҡыҙылурҙа педагогия институтында уҡый. Атаһы вафат булғандан һуң, ғаиләгә ауыр булғанлыҡтан, Ташкент туҡыу институтына уҡырға инә, сөнки унда дөйөм ятаҡта торлаҡ, бушлай туҡланыу менән тәьмин итәләр һәм туҡыусы булып эшләп алырға мөмкин була. Ташкентта уның йырлауын Ташкент опера театры солисы һәм бер үк ваҡытта филармония директоры М. Ҡари-Яҡупов осраҡлы ишетеп ҡала.

1941 йылдан Сәмәрҡәндта Үзбәк филармонияһының Үзбәк ССР-ы дәүләт ҡатын-ҡыҙҙар йыр һәм бейеү ансамблендә эшләй. 1941 йылдың йәйендә Мәскәү консерваторияһына йүнәлтмә ала, әммә һуғыш башлана һәм ул ансамбль менән фронтҡа китә. Артистар бригадаһы составында Ҡыҙыл армия яугирҙары алдында алғы һыҙыҡта сығыш яһай. Уның фронт концерттары ҙур уңыш менән файҙалана, ул Л. А. Русланова репертуарынан йырҙар һәм таҡмаҡтар, шул иҫәптән «Ах, Һамар-ҡаласыҡ» йырын йырлай. Үҙе хәтерләүенсә, был йырҙы ул тәүге тапҡыр фронт концерттарының береһендә Л. Русланова башҡарыуында ишетә, шунан һуң уны үҙе башҡара башлай. Л. Руслановаға Розаның башҡарыуы бик оҡшай һәм ул ғәмәлдә ҡаҙаҡ йырсыһына был йырҙы бүләк итә, ул уның «визит карточкаһы» булып китә. 1945 йылдың 9 майында Берлинда Еңеү концертында ҡатнаша.

Һуғыштан һуң ҙур сәхнәгә әйләнеп ҡайта, Советтар Союзында популярлыҡ яулаған иң танылған йырсыларҙың береһенә әйләнә. СССР-ҙа киң танылыу яулаған беренсе ҡаҙаҡ йырсыһы була.

1947—1949 йылдарҙа Абай исемендәге ҡаҙаҡ дәүләт академия опера һәм балет театрында, 1949—1960 йылдарҙа Джамбул исемендәге Республика филармонияһында эшләй.

1960 йылда «Ҡаҙаҡконцерт» Ҡаҙаҡ дәүләт концерт берекмәһенең төп сәхнә оҫтаһы була. Уның репертуарында донъя опера сәнғәте әҫәрҙәре, төрлө илдәрҙең халыҡ йырҙары һәм хәҙерге заман композиторҙары йырҙары була^[6]

1961 йылдың 12 апрелендә, Юрий Гагариндың Ер тирәләй осошо ваҡытында, Алма-Атала «Восток-1» карабы менән коммуникация алып барған ҡыҫҡа тулҡынлы «Весна» станцияһы 10 минут дауамында Багланованың йырҙарын трансляциялай (Мәскәү ваҡыты буйынса 9:52 сәғәттән 10:02 сәғәткә тиклем)^[7].

«Юность мира» совет-венгр документаль фильмында (1949) төшә.

Сит илдәрҙә (Польша, ГДР, Венгрия, Австрия, Чехословакия, Ҡытай, Корея, Һиндостан, Бирма, Канада, Швеция, Бельгия һәм башҡалар) гастролдәрҙә була.

Роза Бағланова тотош дәүерҙең милли символы: А. Вертинский, Г. Уланова, М. Плисецкая, И. Ильинский, А. Райкин, бөйөк С. Рихтер һәм Д. Шафран менән бер сәхнәлә тора. Донъяның күп кенә дәүләт эшмәкәрҙәре: И. Сталин, Н. Хрущев, Л. Брежнев, Ким Ир Сен, Мао Цзэдун менән шәхсән таныш була. Джавахарлал Неру һәм Индира Гандиҙа ике тапҡыр ҡунаҡта була. Ҡаҙаҡ халыҡ музыкаһын һәм Ҡаҙағстан композиторҙары ижадын үҫтереүгә һәм популярлаштырыуға ҙур өлөш индерә. «Бәләкәй казашка», Советтар Союзы мәҙәниәт эшмәкәрҙәре уны шулай тип йөрөтә.

2007 йылда, «Атамура» нәшриәтендә уның «Айналайын халқымнан еркелеткен» («Халҡыма миңә ҡарата наҙҙары өсөн рәхмәтлемен») автобиографик китабы сыға.

2011 йылдың 8 февралендә Алматыла киң инфаркттан һуң вафат була. Көн элгәре, 7 февралдә ул дәүләт башлығы Нурсолтан Назарбаев тарафынан Мәҙәниәткә, мәғарифҡа һәм социаль программаларға ярҙам фондының президент стипендияһы менән бүләкләнә^[8]. Кенсай зыяратында ерләнгән^[9].

Танылыуы

Йырсының исеме донъя ҡатын-ҡыҙҙары тураһында «Кто есть кто» инглиз-америка энциклопедияһының беренсе сығарылышына индерелгән.
Ш. Айманов исемендәге «Ҡаҙаҡфильм» студияһы йырсы тураһында «Беҙҙең Роза» документаль фильмын төшөрә, ул артистың ҙур ижади юлы тураһында һөйләй.
Йырсыға бөтә Союзға билдәлелекте «Самара-городок» рус халыҡ йыры килтерә.
2011 йылда артист тураһында «Ах, Һамар-ҡаласыҡ» документаль фильмы сыға (MG Production кинокомпанияһы, режиссеры А. Ҡыстаубаев).

Маҡтаулы исемдәре һәм наградалары

Ҡаҙағстандың Халыҡ Геройы (Халык Ҡаһарманы) (1996)
Ҡаҙаҡ ССР-ының халыҡ артисы (1955)^[10]
СССР-ҙың халыҡ артисы (1967)
Ҡырғыҙстандың халыҡ артисы (1996) — ҡаҙаҡ һәм ҡырғыҙ халыҡтары араһында туғанлыҡ мөнәсәбәттәрен нығытыуҙа ҙур ҡаҙаныштары һәм милли мәҙәниәттәрҙе үҙ ара үҫтереүгә һәм байытыуға ҙур өлөш индергәне өсөн^[11]
Ленин ордены (1959)
Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены
Халыҡтар Дуҫлығы ордены (1981)
Отан ордены (1996)
«Хәрби хеҙмәттәре өсөн» миҙалы (1943 йылда Киевта маршал И. С. Конев тапшыра)
«Хеҙмәт батырлығы өсөн» миҙалы
«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы (1945, Варшавала маршал К. К. Рокоссовский тапшыра [1] 2020 йыл 30 ноябрь архивланған.)
«Шапагат» миҙалы («Мәрхәмәт») (1995)
«Астана» миҙалы
«Ҡаҙағстан Республикаһының бойондороҡһоҙлоғона 10 йыл» миҙалы
«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында еңеүгә 60 йыл» миҙалы (Ҡаҙағстан)
«Сиҙәмгә 50 йыл» миҙалы
«Астанаға 10 йыл» миҙалы
«Сиҙәм ерҙәрҙе үҙләштергән өсөн» миҙалы
Мәскәүҙә II Бөтә Союз эстрада артистары конкурсы дипломанты (1946)
Будапешта II Халыҡ-ара йәштәр һәм студенттар фестивале лауреаты (халыҡ йырҙарын башҡарған өсөн махсус приз, 1946)
«Данекер» Халыҡ-ара премияһы (2000)
«Тарлан» Бойондороҡһоҙ дөйөм милли премия (Музыка бүлегендә индергән өлөшө өсөн, Ҡаҙағстан меценаттары клубы, 2004)
Йыл һайын бирелә торған милли йәмәғәт премияһы «Алтын Журек» — «Сәнғәт һәм мәрхәмәт» номинацияһында (Алматы, 2007)
Мәҙәниәт, мәғариф Һәм социаль программаларға ярҙам фондының президент стипендияһы (2011)
Бөтә донъя мосолман ҡатын-ҡыҙҙары йәмғиәтенең почетлы президенты.
Бер нисә ҡаланың почетлы гражданы.
Ҡыҙыл Урҙа өлкәһенең почетлы гражданы (2007).

Хәтер

2022 йылдың 15 апрелендә Алматыла 100 йыллыҡ юбилейын байрам итеү сиктәрендә Роза Бағлановаға һәйкәл асыла. Бейеклеге 4,8 метрлыҡ бронза һәйкәл Медеу районында ҡуйылған. Ул Жамбыл исемендәге ҡаҙаҡ дәүләт филармонияһы бинаһы алдында урынлашҡан^[12].

Иҫкәрмәләр

↑ Багланова Роза Тажибаевна // Большая советская энциклопедия (урыҫ): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
↑ http://gazeta.ru/news/lenta/2011/02/08/n_1695098.shtml
↑ Скончалась выдающаяся казахстанская певица Роза Багланова (билдәһеҙ). Дата обращения: 8 февраль 2011. Архивировано 3 июнь 2011 года.
↑ В Алма-Ате скончалась исполнительница хита «Ах, Самара-городок» Роза Багланова (билдәһеҙ). Дата обращения: 8 февраль 2011. Архивировано 12 август 2014 года.
↑ Жағалбайлы руы Кіші жүзге қайдан келген? (билдәһеҙ) Дата обращения: 21 ноябрь 2018. Архивировано 7 сентябрь 2019 года.
↑ Каталог советских пластинок (билдәһеҙ). Дата обращения: 7 февраль 2021. Архивировано 20 июль 2018 года.
↑ РКК "Энергия" - История (билдәһеҙ). www.energia.ru. Дата обращения: 28 апрель 2021. Архивировано 28 апрель 2021 года. 2021 йыл 28 апрель архивланған.
↑ Роза Тажибаевна Багланова (билдәһеҙ). Дата обращения: 10 февраль 2011. Архивировано 11 февраль 2011 года.
↑ Место захоронения (билдәһеҙ). Дата обращения: 4 июнь 2022. Архивировано 15 декабрь 2021 года. 2021 йыл 15 декабрь архивланған.
↑ Театральная Энциклопедия. драма опера балет оперетта цирк эстрада драматург режиссёр
↑ Указ Президента Кыргызской Республики от 15 марта 1996 года УП № 101 «О присвоении почётного звания „Народный артист Кыргызской Республики“ Баглановой Р. Т.» (билдәһеҙ) Дата обращения: 28 март 2020. Архивировано 9 июль 2021 года.
↑ Памятник Розе Баглановой открыли в Алматы (билдәһеҙ). tengrinews.kz (15 апрель 2022). Дата обращения: 3 июнь 2022. Архивировано 16 апрель 2022 года.

Һылтанмалар

Багланова Роза Тажибаевна — статья из Большой советской энциклопедии.
Лучшие люди Казахстана — Багланова Роза Тажибаевна

[_ad4684f9f177dcce-1] Багланова Роза Тажибаевна // Большая советская энциклопедия (урыҫ): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.

[_a5a338bd502ce7d5-2] ttp://gazeta.ru/news/lenta/2011/02/08/n_1695098.shtml

[3] Скончалась выдающаяся казахстанская певица Роза Багланова (билдәһеҙ). Дата обращения: 8 февраль 2011. Архивировано 3 июнь 2011 года.

[4] В Алма-Ате скончалась исполнительница хита «Ах, Самара-городок» Роза Багланова (билдәһеҙ). Дата обращения: 8 февраль 2011. Архивировано 12 август 2014 года.

[5] Жағалбайлы руы Кіші жүзге қайдан келген? (билдәһеҙ) Дата обращения: 21 ноябрь 2018. Архивировано 7 сентябрь 2019 года.

[6] Каталог советских пластинок (билдәһеҙ). Дата обращения: 7 февраль 2021. Архивировано 20 июль 2018 года.

[7] РКК "Энергия" - История (билдәһеҙ). www.energia.ru. Дата обращения: 28 апрель 2021. Архивировано 28 апрель 2021 года. 2021 йыл 28 апрель архивланған.

[8] Роза Тажибаевна Багланова (билдәһеҙ). Дата обращения: 10 февраль 2011. Архивировано 11 февраль 2011 года.

[9] Место захоронения (билдәһеҙ). Дата обращения: 4 июнь 2022. Архивировано 15 декабрь 2021 года. 2021 йыл 15 декабрь архивланған.

[10] Театральная Энциклопедия. драма опера балет оперетта цирк эстрада драматург режиссёр

[11] Указ Президента Кыргызской Республики от 15 марта 1996 года УП № 101 «О присвоении почётного звания „Народный артист Кыргызской Республики“ Баглановой Р. Т.» (билдәһеҙ) Дата обращения: 28 март 2020. Архивировано 9 июль 2021 года.

[12] Памятник Розе Баглановой открыли в Алматы (билдәһеҙ). tengrinews.kz (15 апрель 2022). Дата обращения: 3 июнь 2022. Архивировано 16 апрель 2022 года.

[3]

[4]

[1]

[2]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]