Амман

Амман (ғәрәп.عمان) — Иорданияның баш ҡалаһы. Боронғо заманда ул — Раббат-Аммон, эллинистик-рим дәүерендә Филадельфия тип йөрөтөлә. VII—IX быуаттарҙа Ғәрәп Хәлифәтенә инә. 1516 йылдан алып Беренсе  донъя һуғышы тамамланғансы Ғосман империяһы составында була.

Ҡала Амман ғәр. عمان‎ Флаг Ил ИорданияИордания Мухафаза АмманАмман (мухафаза) Координаталар 31°57′00″ с. ш. 35°55′00″ в. д. Внутреннее деление 27 дистрикт Мэр Акель Бильтаджи Беренсе тапҡыр б. э. т. XIII быуат Элекке исемдәре Раббат-Аммон, Филадельфия Майҙан 1680 км² Үҙәк бейеклеге 882 м Климат төрө тропик Рәсми тел [[ғәрәп теле]] Халыҡ 1 349 260 кеше (2013) Тығыҙлыҡ 803.1 кеше/км² Агломерация 2 528 500 кеше (2013 йыл) Милли состав ғәрәптәр һ.б. Конфессия составы мосолман-сөннилеләр һ.б. Этнохороним амма́нец, амма́нцы Сәғәт бүлкәте UTC+2, йәй UTC+3 Телефон коды +962(6) Почта индекстары 11110-17198 Рәсми сайт ammancity.gov.jo  (ғәр.) Амман

Тарих

Беҙҙең эраға тиклем XIII быуатта Амман (ул саҡта Раббат-Аммон) Аммон батшалығының баш ҡалаһы була. Аҙаҡ был биләмә Боронғо Ассирия дәүләте менән яулана, һуңынан — фарсылар, унан гректар баҫып ала. Мысырҙың хакимы Птолемей II уны Филадельфия тип үҙгәртә. Ҡала беҙҙең эраның 106 йылына тиклем набатей батшалығының бер өлөшө була, унан Рим ҡарамағына күсеп Десятиградҡа ҡушыла.

Беҙҙең эраның 326 йылында империяның төп дине булып христианлыҡ инә һәм Византия дәүере башында Филадельфия епархия урыны була. Ошо осорҙоң бер сиркәүе ҡала ҡәлғәһендә һаҡланып ҡалған.

Ғассанидтар дәүерендә Филадельфияны Амман тип үҙгәртәләр. Ҡала бер нисә ер тетрәүҙән, тәбиғәт әфәттәренән һуң ныҡ емерелә һәм 1887 йылға тиклем уға артыҡ ҙур иғтибар булмай. Оттоман солтан тимер юл төҙөткәндән һуң, бында барыһы ла үҙгәрә башлай. Асман ҡалаһы хажға барыусыларҙың, шулай уҡ сауҙа юлын еңеләйтеп, Дамаск менән Мәҙинә араларын яҡынайта.

География һәм климат

Амман ҡалаһы Үле диңгеҙҙән 35 км төньяҡ-көнсығышҡараҡ, Урта диңгеҙҙән 110 км һәм Иерусалимдан 65 км көнсығышҡараҡ урынлашҡан.

Ҡала Иордания флагында ете ҡырлы йондоҙ итеп һүрәтләнгән ете убала тора.

Аммандың климаты Урта диңгеҙ климатына яҡын булһа ла, унан ныҡ ҡына айырыла. Был уның диңгеҙ кимәленән ныҡ юғары (733 м) урынлашыуына бәйле. Яуым-төшөмдәр тик ҡыш миҙгелендә генә була. Ҡаланы йыш ҡына ҡуйы томандар баҫа.

Иҫтәлекле урындар

Музейҙар

• Иордания археология музейы
• Иордан халыҡ йолалары музейы
• Иордан фольклор музейы
• Иордания Университетының археология музейы
  
• Иордания Университетының антропология музейы
  
• Нумизматика музейы / Иорданияның Үҙәк банкы
  
• Автомобиль музейы

Харабалар

• Джебель каляа (Ҡәлғә тауы)
• 6 000 тамашасылыҡ амфитеатр

Иҡтисад

Амман мөһим сәнәғәт үҙәге булып тора. Ҡалала аҙыҡ-түлек, цемент, нефть эшкәртеү, текстиль һәм тәмәке сәнәғәте предприятиелары урынлашҡан. Халыҡ-ара аэропорт бар.

Амманда Arab Bankының төп офисы урынлашҡан.

Спорт

2009 йылда бында кросс буйынса донъя чемпионаты уҙа.

Туғандаш ҡалалар

• Алжир, Алжир (1998)
• Анкара, Төркиә (1992)
• Астана, Ҡаҙағстан (1999)
• Бағдад, Ираҡ (1989)
• Баҡы, Әзербайжан (1989)
• Бейрут, Ливан (2000)
• Бишкәк, Ҡырғыҙстан (2006)
• Бухарест, Румыния (1999)
• Джидда, Сәғүд Ғәрәбстаны (1988)
• Доха, Катар (1995)
• Ереван, Әрмәнстан (2015)
• Женева, Швейцария (2005)
• Исламабад, Пакистан (1989)
• Ҡаһирә, Мысыр (1988)
• Калабрия, Италия (2005)
• Майами, АҠШ (1995)
• Маскат, Оман (1986)
• Милан, Италия (2005)
• Мәскәү, Рәсәй (2005)
• Нальчик, Рәсәй (1994)
• Нуакшот, Мавритания (1999)
• Пекин, Ҡытай (1990)
• Претория, КАР (2002)
• Рабат, Марокко (1988)
• Сан-Паулу, Бразилия (1997)
• Сана, Йемен (1989)
• Сараево, Босния һәм Герцеговина (2005)
• София, Болгария (2000)
• Истанбул, Төркиә (1997)
• Тегусигальпа, Гондурас (2002)
• Тунис, Тунис (1999)
• Хартум, Судан (1993)
• Центральное губернаторство (инг.)баш., Бахрейн (2006)
• Чикаго, АҠШ (2004)

Һылтанмалар

• Amman in Encyclopædia Britannica Online  (инг.)(инг.)