Түбәнге Әрмет
Түбәнге Әрмет (рус. Нижнеарметово) — Башҡортостандың Ишембай районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 590 кеше[1]. [[Әрмет ауыл Советының административ үҙәге.
Почта индексы — 453238, ОКАТО коды — 80231805001.
| Ауыл | |
| Түбәнге Әрмет | |
| Ил | |
|---|---|
| Федерация субъекты | |
| Муниципаль район | |
| Координаталар | |
| Сәғәт бүлкәте | |
| Һанлы танытмалар | |
| Автомобиль коды |
02, 102 |
| ОКАТО коды | |
| ОКТМО коды | |
| ГКГН номеры | |
.svg)
.svg)
Тарихы үҙгәртергә
Тарихи Әрмет — башҡорт ауылы. 1772 йылдың 21 июлендә унда йәшәүселәр үҙҙәренең аҫаба ерҙәрен ерһеҙ башҡорттарға, мишәрҙәргә һәм татарҙарға, барлығы 60 ихатаға, рөхсәт итә. Бында индергән өсөн 500 һум аҡса алғандар. Бөгөнгө көндә керҙәштәрҙең исемдәренең күбеһе фамилия булараҡ билдәле. XVIII быуаттың 70-се йылдарында Әрмет исемле өс ауыл булған: Түбәнге Әрмет, Иҫке Әрмет, Үрге Әрмет. 1839 йылда улус ауылдары исемлегендә улар дүртәү була: Стәрлетамаҡтан 40 километрҙа урынлашҡан яңы ауыл Урта Әрмет барлыҡҡа килә. Уны 1834 йылдағы VIII ревизия күрһәтмәй. Шулай итеп, ул был даталар араһында барлыҡҡа килгән. 1920 йылда халыҡ иҫәбен алыуҙа 5 ауыл бар: Әрметрәхим (Губейкино, Моськино), Үрге Әрмет, Түбәнге Әрмет, Иҫке Әрмет, Урта Әрмет. Түбәнге Әрмет ауылы элегерәк Рәхимибрай исемен йөрөткән (исеменең тәүге теркәлеүе — 1795 йыл), 1774 йылда улус старшиналарының береһе булған Әрмет ауылы аҫабаһы Мөхәмәтрахим Ибраев хөрмәтенә аталған. Уның улдары 1816 йылда ауылда йәшәгәндәр: 39 йәшлек Мөхәмәт (уның балалары Әбдрәхим, Әбдрахман), 28 йәшлек Әбделмәнмөхәмәт (улы Әлмөхәмәт), 30 йәшлек Ғәбделваһап, 25 йәшлек Абдулла Рәхимовтар. 9-сы тирмә халҡы йәйләүҙәргә сыҡмаған, ауылдағы өйҙәрендә йәшәгән. 1842 йылда ауылдың тик 123 аҫаба-башҡорттары ғына 224 бот көҙгө һәм 1072 бот яҙғы иген сәскәндәр.
V ревизия мәғлүмәттәре буйынса, унда башҡорттар һәм типтәрҙәр йәшәгәндәр: 26 йортта 151 кеше йәшәгән, 20 ихатаны 122 типтәр биләгән, шуларҙың 71-е Пугачев ихтилалында ҡатнашҡан. 1834 йылда 52 ихатала 147 аҫаба-башҡорт һәм ерһеҙ башҡорттар һәм татарҙар араһынан 169 керҙәш йәшәй. X ревизия мәғлүмәттәре буйынса, 150 ихатала 400 аҫаба-башҡорт һәм 356 керҙәш күрһәтелгән. Ике мәсет эшләгән (1839 й.). 1920 йылға типтәрҙәр өҫтөнлөк итә, шуға күрә ауыл типтәрҙәр ауылы тип атала: 1102 кеше һәм 227 йорт[2].
2009 йылда «Ихлас» мәсете асыла. 1839 йылда ике мәсет булыуы билдәле.
Ауыл бөгөн үҙгәртергә
Ауылда урта мәктәп, балалар баҡсаһы, фельдшер‑акушерлыҡ пункты, мәҙәниәт йорто, китапхана, почта бүлексәһе, ведомство янғын һүндереү бүлеге, И. Ғ. Ғиззәтуллин музейы, мәсет бар[3].
Халыҡ һаны үҙгәртергә
Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)
| Иҫәп алыу йылы һәм көнө | Бөтә халыҡ | Ир-егеттәр | Ҡатын-ҡыҙҙар | Ир-егеттәр өлөшө (%) | Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%) |
| 1897 йыл 9 февраль ( 26 ғинуар) | |||||
| 1920 йыл 26 август | 1102 | ||||
| 1926 йыл 17 декабрь | |||||
| 1939 йыл 17 ғинуар | 1731 | ||||
| 1959 йыл 15 ғинуар | 1128 | ||||
| 1970 йыл 15 ғинуар | |||||
| 1979 йыл 17 ғинуар | |||||
| 1989 йыл 12 ғинуар | 783 | ||||
| 2002 йыл 9 октябрь | 754 | ||||
| 2010 йыл 14 октябрь | 590 |
Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.
- 1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.
- 1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны
Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.
- 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.
- Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.
- 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.
- Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.
- 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)
- Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.
- 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.
- Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.
- 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.
- Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.
- 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
- 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
- Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7
- 1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.
Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу (2002) мәғлүмәте буйынса ауылда башҡорттар йәшәй (100 %)[4].
Географик урыны үҙгәртергә
Ауыл Кесе Әрмет йылғаһының ярында урынлашҡан.
Алыҫлығы:[5]
- Район үҙәгенә тиклем (Ишембай): 46 км
- Яҡындағы тимер юл станцияһы (Стәрлетамаҡ): 45 км.
Урамдары үҙгәртергә
Урам исеме[6]:
Ауылдың арҙаҡлы шәхестәре үҙгәртергә
- Ибраһим Ғиззәтуллин (15 сентябрь 1918 — 13 май 1992) — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан танылған башҡорт яҙыусыһы һәм шағиры, һуғыш инвалиды, 1965 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. III дәрәжә Дан (1943), I дәрәжә Ватан һуғышы (1985) һәм Халыҡтар дуҫлығы (1985) ордендары, хәрби миҙалдар менән наградланған, Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1988), Ғәлимов Сәләм исемендәге йәштәр дәүләт премияһы лауреаты (1968). Республикала ғына түгел, элекке Советтар Союзында ла «Башҡорт Корчагины» исеме аҫтында киң билдәлелек алған ир-уҙаман.
- Назарғәлиев Мөхтәр Бәхтиғәни улы (10 апрель 1930, СССР, РСФСР, Башҡорт АССР-ның Маҡар (хәҙер Ишембай районы) Түбәнге Әрмет ауылы — 27 май 1990) — совет нефть эҙләүсеһе, Ләнтор нефть ятҡылығын асҡан һәм Ләнтор ҡалаһына нигеҙ һалған шәхес.
- Зөбәйҙуллин Хисбулла Ғүмәр улы (28 октябрь 1929 йыл — 31 декабрь 2001 йыл) — башҡорт бейеүсеһе, балетмейстер, педагог. Башҡорт АССР-ының халыҡ артисы (1969). Ишембай районы Түбәнге Әрмет ауылында тыуған.
- Ноғоманов Дәйләғи Сирай улы (6 октябрь 1922 йыл — 12 октябрь 1944 йыл) — Бөйөк Ватан һуғышында батырҙарса һәләк булған яугир. Айырым инженер-танк полкының траллаусы танкылар взводы командиры, өлкән лейтенант. Советтар Союзы Геройы (1945, үлгәндән һуң). Стәрлетамаҡ кантоны Әрмет ауылында тыуған.
- Сафин Зәки Закир улы (рус. Сафин Заки Закирович 1922, башҡа мәғлүмәттәр буйынса, 1920 — октябрь 1994) — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры, гвардия ҡыҙылармеецы, рядовой. Ишембай районы Түбәнге Әрмет ауылында тыуа.
- Гәрәев Әмир Сәлимгәрәй улы (18 февраль 1928 йыл — 2 ноябрь 2008 йыл) — башҡорт яҙыусыһы, журналист. 1976 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы, «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры (1986). Ишембай районының Түбәнге Әрмет ауылында тыуған.
- Вәхитова Жәриә Әхмәтвәли ҡыҙы (1935), педагог. 1959 йылдан Ишембай һәм Стәрлебаш районы мәктәптәре, 1983—1989 йылдарҙа Стәрлетамаҡ районы Рощинский урта мәктәбенең рус теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы. РСФСР мәктәбенең-ҙың (1987) һәм Башҡорт АССР-ы мәктәбенең (1971) атҡаҙанған уҡытыусыһы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Ишембай районы Түбәнге Әрмет ауылынан.
Видеофильмдарҙа үҙгәртергә
Һылтанмалар үҙгәртергә
- Почтовые индексы Ишимбайского района 2020 йыл 5 февраль архивланған.
- Начальная страница Ишимбайского района портала «Генеалогия и Архивы»
- Закон о границах, статусе и административных центрах муниципальных образований в Республике Башкортостан N 126-з от 17 декабря 2004 года
- Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан 2011 йыл 4 сентябрь архивланған.
- Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 122. — ISBN 978-5-295-04683-4.
- «Налог Белешмәһе» системаһында Түбәнге Әрмет ауылы
- Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан — Excel форматында ҡушымта(недоступная ссылка)
- Түбәнге Әрмет // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
Иҫкәрмәләр үҙгәртергә
- ↑ Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
- ↑ Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 122. — ISBN 978-5-295-04683-4.
- ↑ Түбәнге Әрмет // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- ↑ Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан — Excel форматында ҡушымта(недоступная ссылка) (рус.)
- ↑ Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник / Сост. Р. Ф. Хабиров. — Уфа: Белая Река, 2007. — 416 с. — 10 000 экз. — ISBN 978-5-87691-038-7.
- ↑ «Налог Белешмәһе» системаһында Түбәнге Әрмет ауылы