Ғәйшә бинт Әбү Бәкер

Ғәйшә (Әишә, Әйшә) бинт Әбү Бәкр (ғәр. عائشة بنت أَبي بكر‎; яҡынса 614, Мәккә — 678, Мәҙинә, Өмәүиҙәр хәлифәлеге) — Мөхәммәт Пәйғәмбәрҙең (Аллаһының фатихаһы һәм сәләме булһын уға) ғиффәтле килеш алған берҙән-бер ҡатыны, сәхәбә Әбү Бәкерҙең ҡыҙы.

Сығышы

Ҡыҙҙың атаһы Әбү-Бәкр әс-Сиддиҡ ир-егеттәр араһынан тәүге булып Ислам ҡабул итеп, күренекле сәхәбәләр иҫәбенә ингән, ҡорайыш ырыуынан. Пәйғәмбәребеҙ ﷺ кисергән иң ауыр ваҡиғаларҙа һәр саҡ янында булып, һуңғы юлына киткәндә лә уның ҡулынан Ислам әләмен күтәреп алып ҡалған шәхес.

Мөхәммәт ﷺ менән никахланыуы

Әишә бинт Әбү Бәкер әс-Сиддиҡ, йәғни Сиддиҡ ҡушаматлы Әбү Бәкер ҡыҙы Әишә — Рәсүлдең (Аллаһының фатихаһы һәм сәләме булһын уға) өсөнсө хәләл ефете. Әммә ул Хәҙисә Инәбеҙ үлгәндән һуң беренсе итеп һоратылған ҡыҙ бала, ә никахланыу ул балиғ булғанға тиклем кисектерелеп торған. Пәйғәмбәребеҙҙең (Аллаһының фатихаһы һәм сәләме булһын уға) ғиффәтле килеш алған беренсе ҡатыны.

Ғәйшәнең (Аллаһ унан риза булһын) никахҡа ингәндәге йәшен төрлө сығанаҡтарҙа төрлөсә атайҙар, үтә йәш булған, тип тә әйткеләйҙәр, һәм шуны ғәйеп күреүселәр ҙә етерлек. Был мәсьәләлә беҙ бөгөнгө көн ҡарашынан сығып түгел, ә ул саҡтағы мөхитте, ысынбарлыҡты иҫәпкә алып фекер йөрөтөргә тейешбеҙ. Кеше ғүмере уртаса утыҙ йылдан уҙмаған бер ваҡытта донъяға бала килтереп, уны аяҡҡа баҫтырып, башлы-күҙле итеп өлгөрөргә кәрәк булған заманда иңгән бит Ислам. Шуның өсөн дә ир баланы ла, ҡыҙ баланы ла икенсел енси үҙенсәлектәре күренә башлау менән өйләндерергә ашыҡҡандар ҙа инде боронғолар. Хатта Шекспир заманында әле Европала был тәбиғи булған.

Йәмәғәт эштәрендә лә, көнкүрештә лә, бигерәк тә ҡатын-ҡыҙ менән мөнәсәбәттә, һәр һүҙен, ҡылығын, теге йәки был осраҡтарҙа ниндәй хөкөм сығарғанлығын тасуирлаған меңдәрсә хәҙистәр яҙып алынған, һәм тап улар Пәйғәмбәр (Аллаһының фатихаһы һәм сәләме булһын уға) Сөннәтен тәшкил итә лә инде. Уларҙың күп өлөшө — Ғәйшә (Аллаһ унан риза булһын) хәтирәләре. Исламға йәне-тәне менән бирелгән, Рәсүлебеҙҙе (Аллаһының фатихаһы һәм сәләме булһын уға) оло мөхәббәт менән яратҡан, зирәк аҡыллы, һәм уның һәр аҙымын хәтеренә бикләп барған ошо ҡатынға бәйле аяттар ҙа иңгән Изге Китапҡа. Пәйғәмбәре (Аллаһының фатихаһы һәм сәләме булһын уға) баҡый донъяға күскәндән һуң да мөмкин тиклем оҙаҡ йылдар тап уның сөннәтен яҡшы белеп, бик гүзәл шәкелдә аңлатырлыҡ кеше булған. Ислам юриспруденцияһындағы иң көслө 7 ғөләмә иҫәбенә ингән шәхес.

Бик бай кеше балаһы булып, иркәлектә үҫһә лә, йәш ҡатын Пәйғәмбәребеҙ (Аллаһының фатихаһы һәм сәләме булһын уға) яҙмышына төшкән һынауҙарҙы, ауырлыҡтарҙы сабыр күтәрешә. Сәфәрҙәрендә, яуҙарҙа һәр саҡ янында була, яралыларҙы тәрбиәләшә. Туғыҙ йылдан ашыу ул Рәсүлебеҙҙең (Аллаһының фатихаһы һәм сәләме булһын уға) иң яҡын кешеһе генә түгел, иң тырыш, иң зирәк уҡыусыһы ла була. Ғәйшә Инәбеҙ хатта ябай ғына эштәрҙә лә һәр аҙымын Ислам тәғлимәтенә ярашлы яһарға тырышҡанлыҡтан, иренә бик күп һорауҙар бирә һәм хатта ҡайһы берәүҙәре буйынса Пәйғәмбәребеҙ (Аллаһының фатихаһы һәм сәләме булһын уға) Аллаһы Тәғәләгә мөрәжәғәт итеп, үәхи ала. Ниндәйҙер сәфәр ваҡытында Ғәйшә Инәбеҙ (Аллаһ унан риза булһын) муйынсаһын юғалтып, эҙләп йөрөгән арала сәхәргә ваҡыт етә яҙа. Эргәләге һыу тәһәрәт алырға етмәй. Тап ана шул хәлдән һуң яҡында һыу булмаған осраҡта намаҙ ваҡыты сығып барғанда тәйәммүм алырға, йәғни, ҡом йәки тупраҡ менән тәһәрәтләнергә рөхсәт бирелә.

Хәҙерге көндә бар мосолман ҡатындары Ҡөрьән Кәримдә үҙҙәрен ғәйбәттән, яла яғыуҙан, хөсөттән яҡлаған аят булыуы менән дә Ғәйшә Инәбеҙгә бурыслы. «Ән-Нур» сүрәһенең 11-се аяты ул. («Ән-Нур», 19-сы аят). Шулай уҡ зина ҡылыу тураһында хәбәр таратыусы 4 шаһит күрһәтергә тейеш икәнлеге ҡанун көсөнә инә. Шунан кәм булғанда, ғәйбәтсе үҙе ҡаты яза аласаҡ.

Ғәйшәнең (Аллаһ унан риза булһын) ғәйепһеҙ икәнлеге беленгәндән һуң Пәйғәмбәребеҙ (Аллаһының фатихаһы һәм сәләме булһын уға) ғәйбәт таратыусы Мистәхҡә матди һәм мәғәнәүи ярҙам күрһәтмәҫкә ант итә. Әммә Аллаһы Хаҡ Тәғәләнән уға быны тыйып, яңы аяттар килә: «…меҫкен-мохтаждарға, Аллаһ юлында һижрәт ҡылыусыларға (Мистәх фәҡир һәм мөһәжирҙәрҙән булған) аҡсалата ярҙам итмәҫкә ант итмәһен. Фазиләт эйәләре уларҙың гонаһтарын ғәфү итһендәр. Уларҙан үс алыуҙан тыйылһындар. Үҙегеҙ Аллаһы Тәғәләнең ғәфү итеүен һөйгән кеүек, үҙегеҙ ҙә башҡаларҙың гонаһтарын кисерегеҙ» («Ән-Нур», 22-се аят).

18 генә йәшендә тол ҡалып, мөьмин-мосолмандар Инәһе ғүмерен Ислам тәғлимәтен таратыуға, ҡеүәтләндереүгә бағышлай. Тол ҡалған Пәйғәмбәр (Аллаһының фатихаһы һәм сәләме булһын уға) ҡатындарына башҡа кешегә тормошҡа сығыу тыйылыуы хаҡында аят килгәнлектән, улар һәммәһе лә ошо ҡанунға буйһона. Араларында иң йәше Ғәйшә Инәбеҙ була… Уның мәктәбендә күптәр белем ала, ҡатын-ҡыҙҙар бик күп хәҙистәрҙе отоп алып, халыҡ араһында тарата. Ҡатын-ҡыҙ булһын, ир-ат булһын, сетерекле осраҡтарҙа кәңәш һорап, уға мөрәжәғәт итә. Иң күренекле сәхәбәләр ҡатмарлы мәсьәләләрҙе сискәндә тап унан берҙән-бер дөрөҫ яуап алғаны мәғлүм. Ислам ҡануниәте өлкәһендә иһә 7 иң ҙур ғөләмәнең береһе булған. Шуның өсөн дә ҡатын-ҡыҙ зиһенен, зирәклеген кәмләү һис урынһыҙ.

Ислам динендәге хеҙмәте

Шәриғәтте нығытыуҙа Ғәйшә Инәбеҙ (Аллаһ унан риза булһын) һалған өлөш баһалап бөткөһөҙ, 2210 ышаныслы хәҙис ҡалдырып, ул төп 5 хәҙиссе (мүҡсирүн) иҫәбенә ингән.

Шундай хәҙистәрҙең береһе:

Мөхәммәт (салаЛлаһу ғәләйһи үә сәлләм) бер саҡ уны үҙ янына саҡырып алған да:

— И Ғәйшәм! Дүрт нәмәне эшләмәйсә йоҡларға ятма: 1 — Ҡөрьәнде тотош уҡып сыҡмай тороп; 2 — минең ризалығымды һәм миңә тиклемге һәммә Пәйғәмбәрҙәрҙең ризалығын алмай тороп; 3 — иман килтереүселәрҙең ҡәнәғәтлегенә ирешмәй тороп; 4 — хаж ҡылмай тороп.

— Атам-әсәм менән ант итәм, шул ҡыҫҡа ғына арала быны эшләп өлгөрә алмаясаҡмын, — ти ҡатын.

— Шунан да еңеле юҡ, — тип көлөмһөрәй Рәсүлебеҙ. — Өс тапҡыр «Әл-Ихлас» һәм бер тапҡыр «Әл-Фәтихә» сүрәһен уҡып, һин тотош Ҡөрьәнде уҡып сыҡҡандай булырһың. Салауат әйтеүең менән минең һәм миңә тиклемге Пәйғәмбәрҙәрҙең ризалығын алырһың. Иман килтереүселәрҙең һәммәһенең гонаһтарын ярлыҡауын Алланан һорап, уларҙың ҡәнәғәтлегенә ирешерһең. «Сүбханаллаһи үәл-хәмдүлилләһи үә лә иләһә иллалаһу үәхдәһү лә шәрикә ләһү, ләһүл-мүлкү үә ләһүл-хәмдү үә һүүә ғәлә күлли шәйин ҡадир» кәлимәһен әйтеп, хаж ҡылғандай булырһың.

Ғәйшә Инәбеҙ Пәйғәмбәр ҡатындарына ҡуйылған ҡаты талаптарҙы һәр бер нескәлегенә иғтибар итеп ҙур тырышлыҡ, нескәлек менән үтәп кенә ҡалмай, башҡаларға ла үрнәк була, кешеләрҙе инандырырылыҡ итеп һөйләй ҙә белә. «Дингә ҡағылышлы яңы ниҙелер ишетһә, төбөнә төшөп төпсөрләмәй, тулыһынса аңлар хәлгә етмәй тороп, туҡтамаҫ ине, — тип хәтерләйҙәр уның хаҡында замандаштары. — Белем тулы затлы һауыт кеүек ине ул».

Әл-Әхнәф бин Ҡайс, исемле сәхәбә: «Әбү Бәкерҙең, Ғүмәрҙең, Усмандың һәм башҡа хәлифәләрҙең ни тиклем матур вәғәз һөйләгәндәрен ишеткәнем бар ине. Әммә уларҙың береһе лә йөрәгеңә үтеп инерлек, илһамландырғыс һәм сағыу итеп сығыш яһауҙа Ғәйшәгә еткерә алмай ине», — тип әйтеп ҡалдырған. Муса ибн Талха ла ошоно раҫлаған. Ғәйшә р. ғ. — шәриғәтте, Ислам ҡануниәтен нығытыуға, ғәмәлгә ашырыуға иң күп өлөш индергән ғалимә. Ул 64 йәшендә, үҙе артынан баһалап бөткөһөҙ рухи мираҫ ҡалдырып, баҡый донъяға күсә.

Ғәйшә (Аллаһ унан риза булһын) исемендәге мәсет

…Мәккә ҡалаһы янындағы иң яҡын микат (ихрам — хаж кейемдәре кейенеп, хажға әҙерләнеү урыны) — Ғәйшә (раҙыйаЛлаһу ғәнһә) мәсете. Нурлы был ғибәҙәтхана Пәйғәмбәр Мөхәммәт ғәләйһи үә сәлләмдең ситдиҡи (ғәр. — тура һүҙле, ғәҙел, тоғро) хәләл ефете Ғәйшә р. ғ. исемен йөрөтә. Иҫтәлеге мәңгеләштерелгән был аҫыл заттың исеме Ислам тарихына алтын хәрефтәр менән яҙылған.

Башҡорт халҡында Ғәйшә (Аллаһ унан риза булһын) иҫтәлеге

Башҡорт халҡында Пәйғәмбәребеҙҙең (Аллаһының фатихаһы һәм сәләме булһын уға) һөйөклө ҡатыны, Ислам донъяһының иң күренекле ғалимдарының береһе Ғәйшә р.ғ. исеме менән бәйле йолалар ҙа йәшәп килгән. Уның исеме Пәйғәмбәребеҙҙе ҡыҙы Фатима менән ҡушып әйтелә торған булған. Мәҫәлән, ауырыуҙы дауалаған, һылаған ваҡытта, ниндәйҙер эшкә тотонғанда "Минең ҡулым түгел, Ғәйшә-Фатима ҡулы" тип әйтеү бөгөнгәсә һаҡланған.

Һылтанмалар

• Вәлиева М. Ғ., Үтәбай-Кәрими Р. Мөхәммәт // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• Тәсһилүл бәйән фи тәфсирил Ҡөрьән // Ҡөрьән тәфсиренең еңеләйтелгән аңлатмаһы. 4 томда. — Ҡазан: 2004.
• Ситдиҡова Гүзәл. Динебеҙҙә ҡатын-ҡыҙ // Башҡортостан ҡыҙы. — 2008, № 7—12.
• Дини ғилем. Телеграмдағы дини канал. [1]