Аллаһ

Аллаһ (ғәр. الله‎) — Исламда юғары илаһи зат.

Ҡөрьәндә Аллаһ бер һәм берҙән-бер илаһи көс, донъяны яралтыусы һәм Ҡиәмәт көнөнән һуң Ахыры заманда хөкөм итеүсе тип әйтелә. Мөхәммәт ﷺ иһә ер йөҙөндә уның һуңғы Пәйғәмбәре (Нәби) һәм илсеһе (Рәсүл). Бына ошоно танып әйтелгән шаһитлыҡ итеү Исламда шәһәҙәт тип атала. Шәһәҙәт әйтеп, кеше мосолманлыҡ ҡабул итә.

Аллаһы Тәғәлә донъяны, мәхлүҡәтте (йән эйәләрен), тәбиғәтте, бәндәләрҙе яралтыусы, бар итеүсе.

Аллаһы Тәғәлә ер йөҙөндәге бәндәләрҙе бергә йыйып, үлеләрҙе терелтеп хөкөм итер, йә тамуҡта-йәһәннәмдә, йә иһә ожмах-йәннәткә юллар. Кешеләргә Аллаһ үҙенең барлығын ғүмәлдәре менән күрһәтә һәм белдерә. Донъялағы һәр бер әйбер — Аллаһ мөғжизәһе.

Ҡөрьән дә — Аллаһ мөғжизәләренең береһе. Аллаһ тураһындағы тәғлимәт — Ислам диненең асылы. Аллаһы Тәғәләнең берҙән-берлеге тураһындағы тәғлимәт (тәүхид) Исламдың төп ҡануны.

Истанбул, ая-Суфия мәсетендә Аллаһ шәмаилы

.

Ҡөрьәндә күп мәғлүмәт бар Аллаһ Тәғәлә хаҡында, уҡығыҙ Ҡөрьән!

Этимологияһы

Ғәрәп теле фәнендә Аллаһ һүҙе әл-Илаһ тигәндән килеп сыҡҡан тип һанайҙӘр, йәғни яңғыҙлыҡ исем артикле әл менән илаһ (إلٰهٌ ilah) ҡушылыуҙан барлыҡҡа килгән. Ул йәһүд телендәге Элоһим, арамейса Элаһ, сүриәсә Алаһ һәм аккадса Эл тигән һүҙҙәр менән тамырҙаш.

Шул уҡ ваҡытта мосолман ғөләмәләренең ҡайһы берҙәре «Аллаһ» — яңғыҙлыҡ исем, бер ниндәй семантик тамыры юҡ тип һанай (ғәйре мүштәҡ).

«Аллаһ» һүҙе мосолмандарҙың барлыҡ дини китаптарында, политеизмды кире ҡағыуҙың бер дәлиле булараҡ, һәр саҡ берлектә ҡулланыла.

Аллаһ бер, Мөхәммәт ﷺ уның Рәсүле тип шәһәҙәт әйтеп, Ислам ҡабул итәләр.

Ғәрәп телендә шәһәҙәт

Аллаһы тәғәләнең күркәм исемдәре

Исем	Мәғәнәһе
Аллаһ	Аллаһ
Әр-Рәхман	Шәфҡәтле
Әр-Рахим	Рәхимле
Әл-Мәлик	Батшаларҙың Батшаһы, Хөкөмдәр
Әл-Ҡуддүс	Изге, Кәмселекһеҙ
Әс-Сәләм	Йыһанды яратыусы
Әл-Мүъмин	Ышаныслы, һәр төрлө бәләләрҙән Һаҡлаусы
Әл-Мүһәймин	Һаҡлаусы, йән эйәләренең яҙмышын билдәләүсе
Әл-Ғәзиз	Бөйөк, Ҡөҙрәтле, еңелмәҫ
Әл-Жәббәр	Ҡөҙрәтле, Буйһондороусы
Әл-Мүтәкәббир	Ғорур, Олуғтарҙың Олуғы, Бөйөктәрҙең Бөйөгө
Әл-Халиҡ	Үҙе яратҡан йән эйәләренең яҙмышын Билдәләүсе
Әл-Бәри	Үҙ ҡөҙрәте менән Булдырыусы
әл-Мүсаууир	Яралтыусы, Бар итеүсе
Әл-Ғәффәр	Кисереүсе, берҙән-бер Ярлыҡаусы
Әл-Кәһһәр	Барыһынан өҫтөн
Әл-Ваһһаб	Бүләк итеүсе
Әр-Раззаҡ	Туйындырыусы
Әл-Фәттах	Асыусы
Әл-Ғалим	Ғалимдарҙың Ғалимы
Әл-Ҡәбид	Кәметеүсе
Әл-Бәсит	Ҙурайтыусы
Әл-Хафиҙ	Түбәнәйтеүсе
Әр-Рафи	Күтәреүсе, Ҙурлаусы
Әл-Мүғиҙ	Көсәйтеүсе
Әл-Мүҙилл	Көсһөҙләндереүсе
Әс-Сәмиғү	Барыһын да Ишетеүсе
Әл-Бәсир	Барыһын ла Күреүсе
Әл-Хәкәм	Хөкөмдар
Әл-Ғәҙел	Ғәҙелдәрҙән Ғәҙел
Әл-Латиф	Үтә күреүсе, Алдан Белеүсе
Әл-Хәбир	Хәбәрҙар
Әл-Хәлим	Тыныс
Әл-Ғәҙим	Бөйөктәрҙең Бөйөгө
Әл-Ғәфур	Ғәфү итеүсе
Аш-Шәкүр	Шөкөр итеүсе
Әл-Ғәлий	Олуғтарҙың Олуғы
Әл-Кәбир	Бөйөк
Әл-Хафиҙ	Үҙе яралтҡандарҙың Һаҡсыһы
Әл-Мүҡит	Ярҙам итеүсе, ҡурсыусы
Әл-Хәсиб	Һәр нәмәне Иҫәпкә алыусы
Әл-Жәлил	Хаҡ олуғлыҡ Эйәһе
Әл-Кәрим	Оло йомартлык Эйәһе
Әр-Раҡиб	Күҙәтеүсе
Әл-Мүжиб	Изге теләктәрҙе Ҡабул ҡылыусы
Әл-Үәсиғ	Киңлек Эйәһе
Әл-Хаким	Зирәктәрҙең Зирәге
Әл-Үәдуд	Үҙ ҡолдарын яратыусы
Әл-Мәжид	Шөһрәтле
Әл-Бәис	Тергеҙеүсе
Аш-Шаһид	Шаһит
Әл-Хаҡ	Хаҡиҡи
Әл-Вәкил	Үҙенә Һыйындырыусы
Әл-Ҡауий	Көслөләрҙең Көслөһө, еңеүсе
Әл-Мәтин	Ҡөҙрәтле, Ул башҡаларҙың ярҙамына мохтаж түгел
Әл-Хәмид	Маҡтауҙарға лайыҡ, Данлыҡлы
Әл-Мүхсый	Хисап ҡылыусы, һәр нәмәнән Хәбәрҙар
Әл-Мүбдий	Башлаусы, Яралтыусы.
Әл-Мүғыйд	Ҡайтарыусы
Әл-Мухйи	Терелтеүсе
Әл-Мүмийт	Үлтереүсе, үлем менән Сикләүсе
Әл-Хәйи	Мәңге тере, Йәшәйешенең башы ла, аҙағы ла юҡ
Әл-Ҡәйүм	Хаҡиҡый, Бойондороҡһоҙ, мохтажлыҡ Кисермәүсе
Әл-Үәжид	Бай, Ул бар иткән һәр нәмә хаҡиҡый һәм камил
Әл-Мәжид	Мәрхәмәтле, Уның бөйөклөгө лә гүзәл
Әл-Үәхид	Берҙән-бер
Әс-Сәмәд	Тотороҡло, Мәңгелек,Уның бер нәмәгә лә ихтыяжы юҡ
Әл-Ҡадир	Ҡөҙрәтлеләрҙең Ҡөҙрәтлеһе
Әл-Мүҡтәдир	Ҡөҙрәтле, Үҙ ҡолдарына Мәрхәмәтле
Әл-Мүҡәддим	Алға сығарыусы
Әл-Мүаххир	Булырға тейешле ваҡиғаларҙы ахырға ҡалдырыусы
Әл-Әүүәл	Барыһынан Әүәлге
Әл-Әхир	Ахырғы, Ул — мәңгелек, Уның йәшәйешенең сиге юҡ
Аз-Ҙаһир	Асыҡтан-асыҡ, Бар нәмәнән өҫтөн
Әл-Бәтин	Йәшерен, асыҡ һәм йәшерен нәмәләрҙе Белеүсе
Әл-Үәли	Хәким, бар йән эйәләре менән Идара итеүсе
Әл-Мүтәғәли	Бөйөктәрҙең Бөйөгө
Әл-Бәрр	Мәрхәмәтле, мәрхәмәт һәм шәфҡәт Күрһәтеүсе
Ат-Тәүүәб	Тәүбәне ҡабул ҡылыусы, Ярлыҡаусы, Тәүбә иттереүсе
Әл-Мүнтаҡим	Гонаһлыларға яза Билгеләүсе
Әл-Ғәфүу	Ғәфү Итеүсе
Әр-Рәуф	Мәрхәмәтле, тәүбәләрҙе Ҡабул ҡылыусы
Мәлик Әл-Мүлк	Күктәр һәм ер Батшаһы, Теләгәнен ҡылыусы
Ҙүл-жәләәли үәл-икраам	Бөйөклөк, камиллыҡ, хөрмәт Эйәһе
Әл-Мүҡсит	ِҒәҙел, камил тәртиптәр Урынлаштырыусы
Әл-Жәмиғ	Йыйыусы,Туплаусы
Әл-Ғәний	Байлыҡ Эйәһе, Уның бер нәмәгә лә мохтажлығы юҡ
Әл-Мәниғ	Ҡаршы сығыусы, тотҡарлаусы тимәктер
Әд-Дарр	Һынауҙар ебәреүсе, Мәрхәмәт итеүсе, бәрәкәт Килтереүсе
Ән-Нәфиғ	Шәфҡәт Күрһәтеүсе
Ән-Нур	Нур индереүсе, Яҡтыртыуы
Әл-Һәҙи	Тура юлға күндереүсе
Әл-Бәдиғ	Зирәк, Уға тиңдәр юҡ
Әл-Баҡый	Ул — Мәңгелек
Әл-Уариҫ	Бар йыһан Уның ҡулында, Ул — уның Уариҫы
Әр-Рәшид	Тура юлға күндереүсе
Әс-Сабур	Сабыр, Уның түҙемлелеге һәм сабырлығы сикһеҙ

Аллаһы Тәғәләнең күркәм исемдәре

Ислам традицияһында Аллаһы Тәғәләнең атрибут исемдәре бар тип һанала. Бөтә был исемдәр Аллаһы тәғәләнең Үҙе яралтҡан донъяла белдерелгән сифаттарын һүрәтләй.

Аллаһының гүзәл исемдәре бар. Шулар менән Уға доға ҡылығыҙ, Уның исемдәрен боҙоусыларҙы ҡалдырығыҙ. Улар эшләгән эштәренең язаһын алыр! Әл-Әғрәф 7:180

Мөхәммәт Пәйғәмбәр ﷺ бер хәҙисендә: «Аллаһы Тәғәләнең 99 күркәм исем сифаттары бар, шул исемдәрҙе әйтеп доға ҡылығыҙ, ул исемдәр араһында шундай исем йәшерелгән, әгәр бәндә уны зекер итеп доға ҡылһа, теләге һис шикһеҙ ҡабул булыр», — тип әйтелә. Был исемдәр Исми Әғҙам доғаһында килтерелә

Ислам дине

Аллаһы Тәғәләнең барлығын, берлеген танып, Мөхәммәт Пәйғәмбәрҙе ﷺ уның Рәсүле ﷺ тип таныусылар - мосолмандар. Улар Ислам диненең дөрөҫлөгөнә инана.

Ислам (ғәрәпсә الإسلام — Аллаһы тәғәләгә инаныу, тоғролоҡ. Ул донъя диндәре һанында; донъялағы киң таралған ибраһими диндәрҙең береһе; Мөхәммәт Пәйғәмбәр тарафынан нигеҙләнгән дин; Ислам дине Мөхәммәт Пәйғәмбәргә (570—632) иңгән Ҡөрьән китабы аша ҡанунлаштырылған . Аллаһы Тәғәләнең, Пәйғәмбәре Мөхәммәт ﷺ аша кешеләргә ебәргән һуңғы илаһи дине. Аллаһы тәғәлә Мөхәммәт Пәйғәмбәр ﷺ аша кешеләргә Ҡөрьәнде иңдергән.

Аллаһы Тәғәлә Ҡөрьән Кәримдә

Исламдың дин ғилеме Аҡыдаға ярашлы, Ҡөрьән — Аллаһы Тәғәләнең Мөхәммәт Пәйғәмбәргә ﷺ Ябраил фәрештә аша туранан-тура мөрәжәғәт итеүе. Ҡөрьән Ислам диненең нигеҙен тәшкил итә. Һәм мосолмандар уны — Аллаһы Тәғәлә һүҙе тип ҡабул итә. Иман —иғтиҡад тейешле ғәмәлдәр, кешеләр өсөн кәрәкле өгөт-нәсихәттәр Ҡөрьән-Шәрифтә әйтелә.. Мөхәммәт Пәйғәмбәргә ﷺ иңгән «Аллаһының изге һүҙе» Ҡөрьән китабының нигеҙен тәшкил итә. Был китап 114 сүрәнән, һәр сүрә төрлө күләмле аяттарҙан тора.

Был һүҙҙең ғәрәп телендә яҙылышы: 1. әлиф 2. хәмзә вәсил 3. ләм 4.ләм 5. шәддә 6. юлдан өҫкө әлиф 7. һа (ғәрәп алфавитында 26-сы хәреф)

Бисмилләһир-рахманир-рахим 1. Әйт: «Ул — бер яңғыҙ булыусы Аллаһ, 2. Аллаһ -мәңгелек, 3. Ул тыуҙырманы һәм тыуҙырылманы, 4. һәм бер кем дә Уға тиңдәш булманы!» Әл-Ихлас 112:1—4

.

Ислам дине — ул Аллаһы Тәғәләгә генә табыныу һәм Уға тиңдәш - ширк тотмау. Аллаһы Тәғәләгә тиңдәш тотмау, тимәк, Унан башҡа бер кемде лә илаһ тип танымау тигәнде аңлата. Мосолман кешеһе тик Аллаһы тәғәләгә генә ғибәҙәт ҡылырға тейеш. Ғибәҙәт ҡылыу, тимәк, Аллаһы Тәғәләнең ҡушҡан әмерҙәренә буйһоноп, Ул тыйған нәмәләрҙән тыйылыу һәм Аллаһы Тәғәлә ҡушҡандарын үтәү тигәнде аңлата.. Аллаһ тигән һүҙҙең шундай бер үҙенсәлеге бар: Аллаһ менән берәү ҙә Уны уртаҡлаша алмай, Аллаһы тәғәләнән башҡаға был исемдең бер кемгә лә бирелеүе мөмкин түгел. Шуның өсөн дә Ҡөрьән Кәрим Уның исеме менән башлана. Мосолман бары тик Уға ғына ғибәҙәт ҡылырға һәм Унан ғына ярҙам һорарға, Уның ғына ризалығын алыр өсөн тырышырға тейеш.

Аллаһы тәғәләнең бер исеме Әл-Ҡәһәр Был һүҙ "ҡәһәр һуҡһын, ҡәһәр төшкөрө" кеүек ғибәрәләр рәүешендә телебеҙгә инеп ҡалған. Юҡ итеүсе, һәләк итеүсе тигәнде аңлата. Аллаһ теләгән ваҡытта яралтҡандарын шул уҡ ваҡытта юҡ итә лә ала. Теләһә, тәүбә итмәгән гонаһтарҙы ла юҡ итә ала. Тарихтың төрлө дәүерҙәрендә йәшәгән төрлө-төрлө милләттәр тураһында ла мәғлүмәттәр бар. Әгәр Аллаһ был сифатын йыш ҡулланһа, ер йөҙөндә бик аҙ кеше ҡалыр ине. Ләкин Ул Рахим исеме менән мәрхәмәт итә. Аллаһ Ғәҙел, Уның хөкөмө ғәҙел. Кешеләр ҙә ғәҙеллек менән хөкөм итерҙәр, ләкин төрлө сәбәптәр арҡаһында һәр ваҡыт ғәҙеллекте тәьмин итә алмаҫтар. Аллаһы Тәғәлә иһә һәр ваҡыт ғәҙел, тоғро хөкөм итә.

Һәр кеше ҡылғанына ҡарап йә ожмах йәннәт менән бүләкләнер, йә гонаһтары өсөн тамуҡҡа (йәһәннәмгә) эләгер. Аллаһы Тәғәлә Рәхимле, гонаһлыларға, залимдарға, юлдан яҙыусыларға яза бирергә ашыҡмаҫ, гонаһтарын төҙәтергә ваҡыт бирер .

Аллаһы Тәғәлә яралтҡан мөғжизәләрҙең береһе - ул Ҡөрьән Кәрим.

Аллаһ Тәғәләнең атрибуттар бар. Мәҫәлән, Ҡөрьәндәң һәм хәҙистәрҙән килде Аллаһтың ике Ҡул бар (48 сүрәһе, 10 аят).

Дин дәресенән

Беҙҙең күҙ алдыбыҙҙа торған кеше ҡулы менән яһалған һәр нәмәнең үҙ оҫтаһы - авторы бар.

Шуның шикелле, ер, ерҙәге үләндәр, урмандар, тауҙар, диңгеҙҙәр, йылғалар, күлдәр, шишмәләр, күк, күктәге ҡояш, ай вә йондоҙҙар ҙа үҙлектәренән генә булмағандар.

Ерҙәге инсандар, хайуандар, ҡош-ҡорттар ҙа үҙ-үҙҙәренән генә барлыҡҡа килмәгәндәр. Уларҙы ла яһаусы, икенсе төрлө әйтһәк, яралтыусы бар. Ул — Аллаһы тәғәләлер.

Аллаһы тәғәлә бер: Уға оҡшаш, Уға тиң һис бер нәмә, һис бер кем юҡ. Ул һәр нәмәнән олуғ, һәр нәмәнән өҫтөн. Ул һәр ваҡыт булған, һәр ваҡыт бар, һәр ваҡыт буласаҡ. Уға һис бер ваҡыт бөтөү юҡ.

Ул һәр нәмәне белә, һәр нәмәне күрә. Ул бығаса булған нәмәләрҙе лә, булып торган нәмәләрҙе лә, буласаҡ нәмәләрҙе лә белә. Уға йәшерен һис бер нәмә юҡ. Бәндәләрҙең күңелдәрендәге серҙәргә хәтле уға йәшерен түгел, билдәле.

Аллаһы тәғәләнең һәр нәмәгә көсө етә. Ул ни теләһә, шул була. Уның ҡөҙрәтенән килмәгән бер нәмә лә юҡ. Уның ҡөҙрәтенең ни дәрәжәлә киң булыуын белеү өсөн ошо донъяны иҫкә төшөрөү ҙә етә. Ул бит уны юҡтан бар ҡылған. Уның бөтөүен теләһә, ул шунда уҡ бөтәсәк тә.

Аллаһы тәғәлә бәндәләренә ғәйәт дәрәжәлә мәрхәмәтле. Уның рәхмәтенең иге-сиге юҡ.

Уның рәхмәтенең ни дәрәжәлә киң булыуын белеү өсөн ошо беҙгә биргән ниғмәттәрен иҫкә төшөрөү ҙә етә. Ер йөҙөндәге бөтә нәмәне ул беҙҙең файҙабыҙ өсөн яратҡан, шуларҙан файҙаланырға беҙгә ирек ҡуйған.

Аллаһы тәғәләнең рәхмәте бик киң булған кеүек, хөкөмө лә бик тоғро, бик ғәҙел: ул үҙенең ниғмәттәренә шөкөрана ҡылып, тәғәт вә ғибәҙәт ҡылған, дин вә шәриғәт ҡушҡанса йөрөгән кешеләргә киләсәктә лә, әхирәт көнөндә лә сикһеҙ ниғмәттәр бирәсәк.

Ләкин ниғмәттәренә шөкөрана ҡылмаған, дин вә шәриғәт ҡушҡанса йөрөмәгән кешеләргә әхирәттә ғазап та бирәсәк. Ул тоғро хөкөмө, ғәҙеллеге собәпле шулай итә.

Шулай булғас, Аллаһы тәғәләнең донъяла беҙгә биргән ниғмәттәренә шөкөрана ҡылып, дин һәм шәриғәт ҡушҡанса йөрөп, әхирәттә лә рәхәтлеккә, йәннәт нигмәттәренә ирешергә тырышырға тейеш. Аллаһы тәғәләнең беҙгә биргән олуғ ниғмәттәрен онотоп, уға шөкөрана ҡылмайынса, дин вә шәриғәт ҡушҡанса йөрөмәйенсә, әхирәт көндә бәхетһеҙлеккә осрауҙан, йәһәннәм ғазабына дусар булыуҙан һаҡланырға кәрәк

Әҙәбиәт

• Ислам нигеҙҙәре. /Төҙөүсе, инеш һүҙ авторы Ф. Р. Хоҙайғолов. — Өфө : Китап, 2016. — 144 бит. ISBN 978-5-295-06400-5
• Бикбулат С. Дин дәрестәре: Ғәрәп яҙмаһындағы татарса текстан тәрж. — Өфө: Китап, 1996. — 80 бит. JSBN 5-295-01833-4
• Был биттең сығанағы: [2]