Ҡолғана

Ҡолғана (рус. Кулганино) — Башҡортостан Республикаһының Бөрйән районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 288 кеше. Почта индексы — 453592, ОКАТО коды — 80219840001.

Ауыл
Ҡолғана рус. Кулганино
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Бөрйән
Ауыл Cоветы	Ҡолғана
Координаталар	53°21′48″ с. ш. 57°57′10″ в. д.
Халҡы	↘288 кеше (2010)
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	453592
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 219 840 001
ОКТМО коды	80 619 440 101
Ҡолғана

Ҡолғана
Дәүләт	Рәсәй
Административ үҙәге	Ҡолғана ауыл советы
Административ-территориаль берәмек	Ҡолғана ауыл советы
Халыҡ һаны	281 кеше (2002), 327 кеше (2009), 288 кеше (2010)
Почта индексы	453592

Географик урыны

Ауыл Үҙән йылғаһы буйында урынлашҡан. Алыҫлығы:

• Район үҙәгенә тиклем (Иҫке Собханғол): 74 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Белорет): 127 км.

Тарихы

Ауылға 19 быуат башында Верхнеурал өйәҙенең Тамъян улусы Ярлыҡап ауылы (хәҙерге Әбйәлил районы) башҡорттары үҙ ерҙәрендә нигеҙ һала. Тәүге төпләнеүсе тархан Ҡолғана Түлебаев исеме менән аталған. 1866 йылда 30 йортта 207 кеше йәшәгән. Малсылыҡ, урман кәсептәре, һунарсылыҡ, игенселек менән шөғөлләнгәндәр

1834 йылда ауылда 151 кеше, 1859 йылда — 207 кеше, 1917 йылда - 516 кеше йәшәгән. 1812 йылғы Ватан һуғышында Ҡолғана ауылынан Ишкенә Ҡоҙаҡҡолов та ҡатнаша. Ул ике миҙал кавалеры, 14-се башҡорт полкы составында 1812—1814 йылдың 19 мартында Парижды алыуҙа үҙ өлөшөн индерә. 1930 йылдың авгусында Бөрйән районын ойошторғанда Ҡолғана ауылы ошо районға инә. Ауылда колхоз, ағас әҙерләү контораһы ойошторола. 1946 йылдың 26 мартында Ҡолғананы Ҡаҙмаш ауыл Советына ҡаратып, Әбйәлил районына буйһондоралар. Ҡолғана халҡының кәртәһенә терәлеп торған ерҙәр, урмандар тулыһынса Бөрйән районы ҡарамағында ҡала. 1984 йылдың 29 декабрендәге Башҡорт АССР-ы Юғары Советы Указы буйынса Ҡолғана ауылы ҡайтанан Бөрйән районына күсерелә. Бөйөк Ватан һуғышында ғына Ҡолғана ауылынан Ватанды һаҡлауҙа 55 кеше ҡатнаша. 1998 йылдың 29 сентябрь айында закондар сығарыу Палатаһы тарафынан Ҡолғана ауыл Советы ойоштороу тураһында Закон сығарыла. 10 октябрь Вәкилдәр палатаһы тарафынан хуплана һәм Ҡолғана ауыл Советы ойошторола.

Ауыл бөгөн

Ауыл Ҡолғана ауыл Советы үҙәге. 1900 йылда мәсет теркәлгән. Башҡорттар йәшәй (2002). Ауылда төп мәктәп (Әбделмәмбәт урта мәктәбе филиалы), балалар баҡсаһы, фельдшер-акушерлыҡ пункты, мәҙәниәт йорто (“Тамъян гәүһәрҙәре” башҡорт халыҡ фольклор ансамбле), китапхана бар.

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август	516
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	277
1959 йыл 15 ғинуар	215
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	226
2002 йыл 9 октябрь	281
2010 йыл 14 октябрь	288	135	153	46,9	53,1

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Урамдары

Урам исеме:

• Ҡыҙыл-яр урамы (рус. улица Кизиль-яр)
• Йәштәр урамы (рус. улица Молодежная)
• Яман-йылға урамы (рус. улица Яман-ельга)
• Шәғәли Шаҡман урамы (рус. улица Шагали Шакмана)
• Салауат Юлаев урамы (рус. улица Салавата Юлаева)
• Шәкирйән Мөхәмәтйәнов урамы (рус. улица Шакирьяна Мухамедьянова)
• Муса Мортазин урамы (рус. улица Мусы Мотазина)
• Үҙән урамы (рус. улица Узян)

Билдәле шәхестәре

• Сафин Хәлил Мәсғүт улы (1.07.1963), ғалим-инженер‑гидротехник, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы академигы (2016), ауыл хужалығы фәндәре докторы (2003), профессор (2006).
• Йәһүҙә Сөләймән улы Ибраһимов Бөйөк Ватан һуғышында рота һәм үҙйөрөшлө артиллерия командиры була, күрһәткән батырлыҡтары өсөн капитан званиеһы, һәм II дәрәжә Ватан һуғышы, Ҡыҙыл Йондоҙ ордендары һәм миҙалдар менән бүләкләнгән.
• Рәхмәтуллин Зәйнетдин Рәхмәтулла улы - ике Ҡыҙыл Йондоҙ, Ватан һуғышы ордендары һәм миҙалдар менән бүләкләнә.
• Нуритдинов Хужәхмәт Нуритдин улы (1902 йыл Башҡортостан Бөрйән районы Ҡолғана ауылы - 1943 йыл) — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры, рядовой, ҡыҙылармеец.
• Ғәләүетдинов Әбүталип Сәйетборхан улы (1909 йыл – 18 июль 1988 йыл), 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры, рядовой], ҡыҙылармеец, 1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены, 3-сө дәрәжә Дан ордены, ике «Батырлыҡ өсөн», «Германияны еңгән өсөн» миҙалдары кавалеры.
• Вәлиева Гөлнара Рәшит ҡыҙы( 17.11.1990, Башҡортостан Республикаһы Бөрйән районы Ҡолғана ауылы) — Башкорт дәүләт опера һәм балет театрының солисы (2016 йылдан). Халыҡ-ара һәм бөтә Рәсәй конкурстары лауреаты.
• Ғәләүетдинов Сәрүәр Әбүталип улы (25 сентябрь 1950 йыл) — уҡытыусы, шағир. 2005 йылдан Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар союзы ағзаһы.
• Сафин Фәнил Мәсғүт улы (1961), ғалим-юрист, дәүләт эшмәкәре. 1996—2000 һәм 2008—2010 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһының юстиция министры, 2000—2008 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһының Арбитраж суды Рәйесе; Көнсығыш иҡтисади-юридик гуманитар академияһы уҡытыусыһы. Юридик фәндәр кандидаты, доцент. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған юрисы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Бөрйән районы Ҡолғана ауылынан.
• Шәғәлин Йәмил Мөҙәрис улы (1972 йыл) — спортсы, гер спорты мастеры

Ауыл эргәһендәге ер-һыу

Мейес асығы 30-сы йылдарҙа Ҡолғана ауылынан Һарғая ауылына барған юл буйындағы бер асыҡта таштан мейес сығарып, Ҡыраҡанан ат менән ташып, ҡайын, ҡарағай утындарын мейестә яҡҡандар. Эре-эре күмерҙәрҙе, ат йөгөнә тулғас, суйын иретеү заводына ебәргәндәр. Күмерҙе Әбйәлил районының Хәлил ауылы баҙарына алып барып һатҡандар. Ялан яғының кешеләре күмерҙе мейес тоҡандырыуға, самауыр ҡайнатыуға һатып алғандар. Мейес яҡҡан урынды бөгөн ерле халыҡ Мейес асығы тип йөрөтә.

• Атамалар тарих һөйләй

Әҙәбиәт

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4. (рус.)

Һылтанмалар

• Ҡолғана // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• Деревня Кулганино, Республика Башкортостан. Сайт «Командировка.ру» (рус.)  (Тикшерелеү көнө: 29 июнь 2019)
• Ҡолғана ауылы тарихы(недоступная ссылка)
• Ҡолғана ауылы тарихы
• Вконтакте сайтында Тыуган ауылым-Колгана!!!