Википедия

Рәсәй флагы

.

Рәсәй флагы
Флаг
Нигеҙләү датаһы 11 май 1696
Рәсем
Рәсми атамаһы Флаг России
Юрисдикция таралышы Рәсәй
Нигеҙендә эшләнгән Флаг Нидерландов[d][1]
Алыштырған flag of the Russian Soviet Federative Socialist Republic[d]
Жанр Горизонталь өс буйлы флаг[d] һәм Панславянский флаг[d]
Булдырыусы Пётр I
Соотношение сторон 3:2[d]
Төҫ аҡ, күк[d] һәм Ҡыҙыл төҫ
Һүрәтләнгән объект поле[d]
 Рәсәй флагы Викимилектә

Рәсәй флагы (Рәсәй Федерацияһының Дәүләт флагы) — Рәсәй Федерацияһының, герб һәм гимн менән бер рәттән, рәсми дәүләт символдарының береһе. Өс бер тигеҙ горизонталь һыҙаттан торған дүртмөйөш туҡыма: үргеһе — аҡ, уртаһы — күк һәм түбәнгеһе — ҡыҙыл төҫтә. Флагтың оҙонлоғо киңлегенә ҡарата 2:3 нисбәтендә.

Тәҡдим ителгән флаг төҫтәре үҙгәртергә

 
Рәсәй флагы пропорциялары

Рәсәй Федерацияһының Дәүләт флагы тураһындағы федераль конституцион законы төҫтәрҙең төрҙәрен билдәләмәй.

Р 51130-98 ГОСТ-ҡа ярашлы һәр һыҙаттың төҫө ВЦАМлегпром Атласы (каталогы) йәки Pantone Атласы (каталогы) төҫтәре номерына тап килергә тейеш[2]. Ҡайһы бер Рәсәй дәүләт органдары Рәсә дәүләт флагының туҡымаһына заказ биргән осраҡта pantone-ның түбәндәге төҫтәрҙе күрһәтәләр: аҡ (өҫтәмә төҫмөрһөҙ), күк (286С pantone) (solid coated), ҡыҙыл (485С pantone) (solid coated)[3].

Төҫө Аҡ Күк Ҡыҙыл
Pantone White 286C 485C
RGB 255-255-255 (#ffffff) 0-57-166 (#0039a6)[4] 213-43-30 (#d52b1e)[5]
HTML #FFFFFF #0039A6 #D52B1E

Рәсәй Федерацияһы Дәүләт флагы төҫтәре нормалары эталон буйынса ҡуйыла (Р 50577-93 ГОСТ-ына Г ҡушымтаһы).

Франция Диңгеҙ флотының Гидрографик һәм океанографик хеҙмәте сығарған милли флагтар альбомында Пантон төҫ моделдәрендә артабанғы төҫмөрҙәр килтерелә[6]:

Төҫө Аҡ Күк Ҡыҙыл
Pantone White 293C 485C

Рәсәй флагы тарихы үҙгәртергә

«Дәүләт хәрби байраҡ төҫө боронғо әләмдәрҙә, хоругвь-штандарттарҙа һәм дәүләт грамоталарындағы мисәттәрҙә һәм гербтарҙа күҙәтелә»[7].

Урыҫ археологы һәм тарихсыһы Дмитрий Самоквасов, урыҫ дәүләт төҫө мәсьәләһе тураһында тикшеренеүҙәр нигеҙендә, монгол ханы хакимлығы ваҡытында урыҫ бөйөк кенәз грамоталары ҡара төҫтә булған, шулай уҡ ҡара төҫтә Мәскәү бөйөк кенәзлегенең хәрби әләме лә булған, шул уҡ ваҡытта баҫҡынсы юғары хакимдарының хан грамота-ярлыҡтары ал төҫтә булған, тип раҫлай. Орда менән мөнәсәбәттәр юҡҡа сыҡҡандан һәм Иван III Васильевич осоронда хакимлыҡ Мәскәү юғары кенәзлегенә күскәндән һуң Мәскәү бөйөк кенәзлегенең ҡара төҫө Мәскәү дәүләтенең ҡыҙыл төҫөнә алмаштырыла[7]. Бөйөк Мәскәү кенәзлеге байрағының төҫө ҡара түгел, ә ҡарағусҡыл ҡыҙыл («чермный») булған тигән фараз бар. «Чермный» һүҙе, йәнәһе, күсереп яҙыусылар тарафынан үҙгәртелгән. Лингвист Владимир Колесов боронғо урыҫ телендәге төҫтәргә ҡарата 1230 йылғы йылъяҙманан ошондай цитата килтерә (сығанаҡҡа һылтанмаһы юҡ)[8]:

явились на оба пол (на обе стороны от) солнца столпы — черлены и желты, зелены, голубы, сини, черны,…

Йәйғор спектры ошо рәүештә тасуирлана : ҡыҙыл — ? — һары — йәшел — зәңгәр — күк — ҡара. Ҡара төҫ бында шәмәхә төҫө урынына килтерелә.

Ҡыҙыл төҫтө боронғо славяндар бер нисә һүҙ менән билдәләгән, улар араһынан төп һүҙҙәр червен һәм багрян. Ысынында улар күберәк, сөнкт уларҙың варианттары булған: червен, черлен, червлен, чермен йәки багр, багор, багрян, багрен. Улар бөтәһе лә ҡыҙыл төҫтө аңлатҡан, алһыу ҙа ул, ҡанлы ла, ерән дә, ал да, ҡып-ҡыҙыл да. Бына багряный ғына чермныйҙан саҡ ҡына ҡарараҡ, ул хәҙер беҙгә билдәле булған спектрҙың икенсе (шәмәхә) яғында урынлашҡан;…

Бында ҡара төҫ ҡыҙыл төҫкә аныҡ рәүештә ҡапма-ҡаршы ҡуйылыуы мөһим, сөнки ҡара төҫтө билдәләү өсөн боронғо славяндар башҡа һүҙҙе белмәгән[8].

XVI—XVII быуаттарҙағы байраҡтар үҙгәртергә

 
Иван Грозныйҙың «Рәхимле Спас» әләме, 1552 (һүрәтләнеш)
 
Иван Грозныйҙың Бөйөк әләме. 1560 (һүрәтләнеш)

1552 йылда урыҫ полктары Ҡаҙанды штурмлауға «Рәхимле Спас» әләме аҫтында баралар. Ҡаҙанды ҡамау тураһындағы йылъяҙмала шулай тип әйтелә: «и велел государь херугви христианские развертити, сиречь знамя, на них образ Господа нашего Иисуса Христа Нерукотворенный, и наверх водружён животворящий крест, иже бе у прародителя его, государя нашего, достохвалного великаго князя Дмитриа на Дону». Иван Грозныйҙың байрағы быуат ярым рус армияһын оҙата килә. Батшабикә Софья Алекссевна осоронда байраҡ Ҡырым походтарында алып йөрөтөлә, Петр I заманында — шведтар менән һуғышта һәм Аҙау походында.

Ҡаҙан походында йөрөтөлгән Иван Грозный байрағының һүрәте йылъяҙма йыйынтығында урынлаштырылған. Был байраҡ аҡ төҫтә, унда — Спас һүрәте һәм уның өҫтөндә һигеҙ осло тәре. Башҡа мәғлүмәттәр буйынса, байраҡтың төҫө ҡыҙыл булған. Әлеге байраҡтың күп тапҡыр реставрацияланған күсермәһе Кремль Ҡоралдар палататаһында һаҡлана.

Шулай уҡ Иван Грозныйҙың «Бөйөк әләм» тип исемләнгән байрағы киң билдәле. Туҡымаһы трапеция формаһында, һабы янында зәңгәр-һыу төҫтә һыбайлы архангел (христиан динендә юғары дәрәжәләге фәрештә) Михаил төшөрөлгән. «Шәкәр» төҫөндәге һөҙәк яғында Мәсих һүрәтләнгән.

1612 йылда Түбәнге Новгородтан Мәскәүгә табан йүнәлгән ополчение Дмитрий Пожарский байрағы менән бара. Ул сағыу ал төҫтә була, байраҡтың бер яғында Спастың һүрәте, икенсе яғында — архангел Михаилдың һүрәте. Кенәз Пожарскийҙың байрағы сиркәүгә урынлаштырыла һәм иконалар менән рәттән хөрмәт ителә. Наполеон яуы осоронда Пожарский байрағынан теүәл күсермәһе эшләнә һәм Түбәнге Новгород ополчениеһына тапшырыла.

Дини сюжеттар башҡа батша байраҡтарында ла һүрәтләнә.

1669 һәм 1696 йылдарҙағы Герб байрағы үҙгәртергә

 
1696 йылғы Герб байрағы

1669 йылда батша Алексей Михайлович тарафынан саҡырылған поляк рәссамдары Станислав Лопуцкий Иван Мировский Коломна батша һарайы өсөн батша гербтарын төшөрәләр.[9].

Пётр I-нең Герб байрағы 1696 йылда булдырыла. Ул ҡыҙыл төҫтәге тафтанан эшләнә, ситтәре аҡ төҫ менән ҡаймаланған, уртаһында — диңгеҙ өҫтөндә талпынған алтын бөркөт, бөркөттөң түшендә — Ҡотҡарыусы, эргәһендә — Изге Рух һәм изге апостолдар Петр һәм Павел[10].

«Бөркөт» карабы флагы тураһындағы гипотезалар үҙгәртергә

XVII быуаттың икенсе яртыһына тиклем Рәсәй флагтары тураһында, «Фредерик» карабы һүрәтенән тыш, бер ниндәй мәғлүмәт юҡ. «Фредерик» карабында 1636 йылда урыҫ илсеһе Алексей Савин Романчуков Голштин илселеге менән берлектә Иранға юллана[11].

Флаг варианттарының барлыҡҡа килеүен батша Алексей Михайлович осоронан ғына күҙәтеп була, нәҡ шул ваҡытта, 1668 йылда, «Бөркөт» исемле беренсе урыҫ карабы төҙөлә. 1997 йылдың йәйендә карап төҙөүҙә ҡатнашҡан голланд сауҙагәре Иоганн ван Сведен батшаға флагтар эшләү өсөн туҡымалар һорап хат яҙа[12][13] (башҡа сығанаҡтар буйынса, карап капитаны Давыд Бутлер[14]

Ошо хәл айҡанлы батша Алексей Михайлович өсөн флагтар тураһында тикшеренеү үткәрелә һәм миҫал өсөн шул ваҡыттағы диңгеҙ державалары Англия, Шотландия, Дания, Швеция һәм Нидерланд) флагтарының һүрәттәре килтерелә[15].

  •  
    Англия һәм Шотландия диңгеҙ флагы шәхси унияла (1606—1707), Бөйөк Британия флагы (1707—1801)
  •  
    Нидерланд флагы (1648 йылдан)
  •  
    Швеция Флагы
  •  
    Дания Флагы
 
Конраад Деккер. Әстерхан ҡалаһы һәм «Бөркөт» фрегаты менән флотилия күренеше. XVII быуат.
 
«Фредерик» карабы Түбәнге Новгород тирәһендә 1636 йылда. Адам Олеарияның «Московияға сәйәхәттең һәм Московия аша Персияға әм кире яҡҡа сәйәхәттең тасуирламаһы» китабынан графюра.

Батша Алексей Михаловичтың флагтарға ҡағылышы булған ике указының береһе 1669 йылдың 24 апрелендә яҙылған һәм унда карапҡа Бөркөт исеме бирелеүе һәм унда байраҡтар ҡуйыу тураһында әйтелә[16][17]. Әлеге ике указдарҙан башҡа «Бөркөт» карабы флагтары тураһында мәғлүмәттәр һаҡланмаған. Әлеге указда флагтарҙы эшләү өсөн ҡыҙыл, аҡ һәм күк төҫтәге туҡыма ебәрелеүе һәм әҙерләнгән флагтарҙың уртаһында бөркөт һүрәте кәрәклеге тураһында бәйән ителә.

  • «Бөркөт» карабы флагтарының күҙалланған күренеше:
  •  
  •  
  •  
  •  

Төрлө фараздарҙы һәм һаҡланып ҡалған документтарҙы тикшергәндән һуң Н. А. Соболева һаҡлыҡ менән «Бөркөт» карабында ике башлы бөркөтлө флаг күтәрелеүен күҙаллай[18].

  •  
    Мәскәү батшаһы флагы фотографияһы (1693). Үҙәк хәрби-диңгеҙ музейы
  •  
    Мәскәү батшаһы флагы, хәҙерге һүрәтләнеше

1674—1676 йылда уҡ аҡ-күк-ҡыҙыл байраҡ ғәмәлдә булыу ихтималлығын вексиллолог П И. Белавенец да билдәләй: "Нарвала юғалтылған алтын ике башлы бөркөт менән аҡ-күк-ҡыҙыл байраҡ ҡыҙыҡһыныу тыуҙыра (бындай байраҡтарҙы эшләү тураһында Ҡоралдар палатаһы архивында күрһәтмә бар, улар Алексей Михайлович осоронда Петр Алексеевичҡа уйнау өсөн эшләнелгән «)[19].

Мәскәү батшаһы флагы (1693) үҙгәртергә

1693 йылдың 6 (16) авгусында[20], Петр I 12 пушкалы „Изге Петр“ яхтаһында хәрби караптар менән Аҡ диңгеҙгә тәүге тапҡыр сыҡҡанда[21] «Мәскәү батшаһы флагы» тип исемләнгән байраҡ күтәрелә, ул флагдуктан тегелә[22], туҡыма күләме — 4,6 × 4,9 м, өс горизонталь аҡ, күк һәм ҡыҙыл төҫтәге буйҙан тора, уртаһында — алтын ике башлы бөркөт һүрәте. Әлеге Рәсәй флагтарының иң боронғо нөсхәләре Үҙәк хәрби-диңгеҙ музейында һаҡлана (Санкт-Петербург, инвентар номеры −10556).

Рус батшалығы флагтары үҙгәртергә

1693 йылда Франц Тиммерман Архангельскиҙа сауҙа караптарын төҙөүҙө һәм Европа меннән төҙөлгән караптарҙа сауҙа ойоштороуҙа өҫтөнлөк ала. Уға бирелгән грамотала карап гербы тураһында ентекле күрһәтмәләр бирелә:

На всяком судне на кормах герб вообразить Его Царского Величества Российского царствия, подобием распростёртого крылами двоеглавого орла с тремя над ним венцами, а на персях у того орла воина на коне, с копьём, в сбрую воинскую устроенного, в челюсти змеиные прободающего, а в ногах у того ж орла, в правой скиптр, а в левой яблоко с крестом, да и на знаменах и на прапорах на тех кораблях, на щоглах и на носу и на корме, нашить ему, Францу, такие ж его Царского Величества гербы, что на корме, по тафте белой, на обе стороны, в середине чёрною тафтою, или иною материею того ж цвета.

Ошондай уҡ грамота 1696 йылда Двина өйәҙе Вавчуга ауылында караптар төҙөүсе Осип һәм Федор Бажениндарға ла бирелә, улар ҙа диңгеҙгә герб төшөрөлгән аҡ флагтар менән сығырға тейеш була, тик бында йылан һүрәте телгә алынмай[23].

 
Иерусалим тәреһе менән байраҡ. 1693 йыл
 
Сторк Абрахам. 1697 йылдың 1 сентябрендәге Петр I хөрмәтенә Эй йылғаһындағы алыш. Яҡынса 1700 йыл

Д. М. Поссельт «Адмирал русского флота Франц Яковлевич Лефорт или начало русского флота» исемле китабында 1693 йылдағы Петр I-нең Аҡ диңгеҙҙә йөрөүен ошолай тасуирлай:

…карап мачтаһында „төрлө флагтар“ булыуына ҡарамаҫтан… улар араһында берәүһе, ҙурырағы, урыҫ герблы була, ә икенсеһе, тегелгән гербтар менән, Иерусалимдан, һәм Пётр ошо флагтарҙы бот менән бергә Архангельск архиепископына бүләк итте; әммә, һис шикһеҙ, уға икеһенең береһе лә оҡшамай ине һәм 1694 йылда асыҡ диңгеҙҙә йөрөү өсөн уларҙы һайлай алмаҫ ине.

1694 йылдың 13 (23) июнендә аҡ-күк-ҡыҙыл флаг аҫтында Амстердам рейдында Рәсәй тарафынан һатып алынған 44-пушкалы фрегат торған, уны Роттердамда төҙөгәндәр, һуңғараҡ Архангельскҙа уны Пётр I „Изге күрәҙәселек“ тип атай[24]. 1695 йылда Амстердамда было издано сочинение Карл Алярдтың әҫәре нәшер ителә „Новое голландское корабельное строение“[25], унда ул ваҡыттағы диңгеҙ державаларының карап флагтары күрһәтелгән, шул иҫәптән өс Мәскәү флагы. По повелению Пётр I-нең ҡушыуы буйынса 1705 йылда голланд баҫмаһында сыҡҡан әҫәр урыҫ теленә тәржемә ителә һәм Мәскәүҙә 1709 йылда. Флагтар ошолай тасуирлана[26]:

ФЛАГЪ Его ЦАРСКОГО ВЕЛІЧЕСТВА МОСКОВСКОГО, раsдѣленъ на трое, верхняя полоса бѣлая, средняя сіняя, ніжняя красная. На сінеi полосѣ sолотоi съ царскою каруною вѣнчанъ двоеглавоi орелъ, iмѣющеi въ сердцѣ красное клеімо, съ серебрянымъ святымъ Георгіемъ беsъ sмія.

Второi Флагъ отъ ЕГО ЦАРСКОГО ВЕЛІЧЕСТВА МОСКОВСКОГО, на трое раздѣленъ, въ верху полоса бѣлая, по средѣ сіняя, въ нisу красная, тотъ флагъ сінiмъ святаго Андрея крестомъ прорѣзанъ.

Еще МОСКОВСКОI ФЛАГЪ, опредѣленъ сінiмъ крестомъ, Первоi i Четвертоi квартіеръ бѣлоi, второi i третеi красноi.

Ошоға оҡшаш флаг „Кроншлот төҙөлөүенә“ тигән миҙалда төшөрөлгән — Кронштадтта 1704 йылда Кроншлот фортын төҙөү иҫтәлегенә.

 
Филипп Генрих Мюллер. „Кроншлот төҙөлөүенә“. 1704
 
А. Шхонебек гравюраһы. Азов ҡәлғәһен яулап алыу. 1696 йыл
 
Абрахам Сторк (Шторкк). Петр I хөрмәтенә Эй йылғаһы буйында 1697 йылдың 1 (11) сентябрендәге алыш. 1697—1700. Амстердам музейы[27]

1696 йылда Дон тамағына Рәсәй ишкәкле ҡораллы караптар флотилияһы ғосман Аҙау ҡәлғәһен тәьмин итеүҙән туҡтатыу өсөн сыға. Рәссам А. Шхонебектың гравюраһында Аҙау ҡәлғәһен яулап алыу һүрәтләнә. Флотилия караптары флагштоктрында — тура мөйөшлө флагтар, уларҙың геральдик штрихлауы флагтарҙың бер өлөшө тура ҡыҙыл тәреле күк ерлектә булыуын күрһәтә, ҡалғандары —аҡ ерлектәге тура ҡыҙыл тәреле флагтар. Ҡайһы бер тикшеренеүселәр, әлеге ваҡиғаларға шаһит булмаған А. Шхонебектың гравюраһы тарихи дөрөҫлөккә тап килмәй, тип һанай[28].

1697 йылда Петр I Бөйөк илселеккә биргән инструкцияла ошолай яҙыла: „Гарусу на знамёна, на вымпелы, на флюгели, белого, синего, красного аршин 1000 или 900, всякого цвета поровну“[29]. Аҡ-күк-ҡыҙыл төҫтәге флагтар Абраһам Сторктың картиналарында ла һүрәтләнгән.

 
Петр I эшләгән флаг һүрәттәре. 1699 йыл

1699 йылдың октябрь айында Пётр I [[Истанбул]дағы урыҫ илсеһе Емельян Украинцевҡа инструкциялар менән бергә өс буйлы аҡ-күк-ҡыҙыл флагтың эскизын төшөргән[30]. Ә 1699 йылдың 10 декабрендә Австрия илсеһе Плейер Изге Рим империяһы императоры Леопольд I-гә яғҙан хатында Аҙау флотилияһы караптарында күргән ҡоралдың һәм флагтарҙың исемлеген биргән :

  1. Беренсе һәм иң ҙур St. Peter яхтаһында, руль өҫтөндә, Ҙур флаг, мачтала Ҙур вымпел һәм башҡа урындарҙа аҡ-күк-ҡыҙыл төҫтәге өс бәләкәй флаг; төрлө төҫтә менән буталған 2 ҡыҙыл — аҡ полк байраҡтары, 12 еҙ пушка.
  2. Икенсе S. Boris яхтаһында шул уҡ төҫтәге 1 ҙурыраҡ һәм 3 бәләкәйерәк флагтар, 10 сөгөн пушка…
 
1700 йылда шведтар Нарва тирәһендә тартып алған Петр I-нең ҡоро ер штандартыI[31] йәки полк байрағы[32]. Риддарсхольм кирхаһында һаҡлана.

Рәсәй хәрби-диңгеҙ флагтары үҙгәртергә

Юғарыла күрһәтелгән аҡ-күк-ҡыҙыл флагтан тыш Петр I үҙ ҡулы менән төшөргән тағы ла бер флаг билдәле — зәңгәр ҡыя Андрей тәреһе менән, был һүрәт 1699 йылда эшләнгән тип фаразлана һәм флагта Андрей тәреһенең беренсе һүрәтләнеше тип һанала. Бынан алда, 1699 йылдың мартында, Петр I Изге Апостол Андрей Первозванныйҙың орденын булдыра.

XVIII быуат башында века Пётр I тағы ла бер флаг булдыра: кейзер-флаг йәки Цесарь флагы, шулай итеп ул ҡайһы берҙә 1720 йылғы Диңгеҙ уставында исемләнә[37]. 1700 йылдың 8 сентябрендәге капитан Андрей Грот командаһы аҫтында Аҙауҙа үткәрелгән галиот мөлкәте исемлегендә иҫәптә тора

ҙур ҡыҙыл буйлы байраҡ, буйҙары арҡыс-торҡос күк һәм аҡ

  •  
    Шәхси униялағы Англия һәм Шотландияныңдинңгеҙ флагы (1606—1707), Бөйөк Британия флагы (1707—1801)
  •  
    Кейзер-флаг, Рәсәй флоты гюйсы (1720—1924), 1992 йылдан — гюйс һәм Рәсәйҙең крепостной флагы

Рәсәй сауҙа флагы үҙгәртергә

 
1709 йылда телгә алынған сауҙа караптарының флагы[38], утверждённый Морским уставом 13 (24) ғинуар 1720 года

Елагин[23], Шерерға һылтанып[39], шулай уҡ Хьюм[40] беренсе Рәсәй сауҙа диңгеҙ флагы күк-аҡ-ҡыҙыл триколор булған, тип һанайҙар. Шулай уҡ Хьюм байраҡтың аҡ ерлегендә күк төҫтәге бәләкәй Андрей тәреһе булған варианты тураһында хәбәр итә. Петр I-нең даталары билдәләнмәгән ҡағыҙҙарында тарихсы С. И. Елагин тарафынан 1720 йылғы Диңгеҙ уставы булдырыу ваҡытына тура килгән киләһе тасуирлама табылған[23]:

Сауҙа флагы үрҙә тасуирланған өс колорҙан булдырылған, йәғни, аҡ, күк, ҡыҙыл.

1700 йылдың 13 ғинуарында Петр I раҫлаған Диңгеҙ уставының 6-сы артиклендә ошолайтып әйтелгән:

6. Рәсәй сауҙа караптарының ниндәй флагы бар. — Рәсәй сауҙа караптарының флагы буйлы өс колерлы булырға тейеш: аҡ, күк, ҡыҙыл.

 
Рәсәй империяһы Диңгеҙ уставының 1142-се статьяһы (1885 йылғы) ҡара-аҡ флаг һүрәтләнеше менән

1885 йылда аҡ-күк-ҡыҙыл флаг император Александр III тарафынан коммерция караптары флагы булараҡ раҫлана:

1142. Коммерция караптарының флагы өс горизонталь буйҙан тора, өҫтән аҫҡа аҡ, күк, ҡыҙыл.

 
Рәсәй-Америка компанияһы флагы (1806 йыл)

Дипломатик вәкиллектәре флагтары үҙгәртергә

Батша штандарты үҙгәртергә

XVIII быуат башында Петр I тағы ла бер байраҡты раҫлай — һары ерлектә Аҡ, Каспий ҙәм Аҙау диңгеҙҙәре карталарын тотҡан ике башлы ҡара бөркөт һүрәте[41]. 1703 йылдың 1 (12) майында Ниеншац швед ҡәлғәһе яуланғас, Петр I Фин ҡултығын да батша штандартына индереү кәрәклеге тураһында әйтә. Шулай итеп, дүртенсе диңгеҙ картаһы өҫтәлә[42].

Петр I, штандартты тасуирлағанда, 1699—1700 йылдарҙан билдәле булған кейзер-флагын күҙ уңыңда тотоуы бар, тигән фараздар ҙа бар (әлеге флагта зәңгәр Андрей тәреһе төшөрөлгән)[43].

Рәсәй империяһының дәүләт байрағы үҙгәртергә

1742 йылда тәхеткә Елизавета Петровнаның тәхеткә ултырыу уңайы менән элекке дәүләт регалиялары иҫәбенә (таж, скипетр, держава) яңы символдар өҫтәлә: дәүләт байрағы, ҡылыс һәм мисәт[44]. Бының өсөн яңы Рәсәй империяһы дәүләт байрағы булдырыла: һары төҫтәге туҡыманың ике яғында ла ҡара төҫтәге ике башлы бөркөт һүрәте төшөрөлгән, бөркөттө 31 герблы ҡалҡан уратып алған (император титулярлығындағы батшалыҡтар, кенәзлектәр һәм ерҙәр). Ике башлы бөркөттөң ул ваҡытта әле ҡанаттарында территориаль гербтар булмай. Дәүләт флагының авторы — рәссам Иван Яковлевич Вишняков.

Икенсе дәүләт байрағы геральдист Б. В. Кёне тарафынан Александр IIнең тәхеткә ултырыу тантанаһына эшләнә (1856 йылдың 26 августы (7 сентябре). Дәүләт байрағы Рәсәй империяһының ҙур, урта һәм бәләкәй гербтары, Романовтар йорто гербы һәм Рәсәй территориаль гербтарының геральдик реформаһы менән тығыҙ бәйләнештә үтә. Төп идея, Австрия империяһыда һәм Пруссия короллегендә ҡабул ителгән кеүек, Рәсәй байраҡтарында, флагтарында, байрам драпировкаларында, хәрби кейемдә герб төҫтәрен билдәләү. Б. В. Кёне был илдәрҙең геральдикаһы һәм вексиколлогияһы менән бик яҡшы таныш була һәм геральдика ҡағиҙәләре буйынса Рәсәй империяһының герб төҫтәре ҡара, алтын һәм көмөш төҫтәрҙә булырға тейеш, тип һанай. Александр II-не тәхеткә ултырыу тантанаһына флаг ошо төҫтәрҙә эшләнә[45].

Өсөнсө дәүләт байрағы 1883 йылда Александр III-нең тәхеткә ултырыу тантанаһына булдырыла. Уны рәссам Белашев эшләй, әммә глазет урынына иҫкертелгән алтын төҫөндәге ебәк туҡыма алына[46].

Дүртенсе дәүләт байрағы 1896 йылда Николай II-нең тәхеткә ултырыуына эшләнә. Әлеге байраҡ алтын туҡыманан эшләнә, әммә унда рәсем төшөрөлмәй, ә ебәк менән сигелә[47].

Рәсәй империяһы гербының төҫтәре һәм милли флагы үҙгәртергә

 
Граждан чиновнигы эшләпәһендәге Рәсәй кокардаһы

Беренсе тапҡыр Рәсәйҙә герб төҫтәре Анна Иоанновна хакимлығы ваҡытында билдәләнә. Сенаттың 1731 йылдың 17 (28) авгусындағы раҫлауы буйынса, аҡ кокарда «Рәсәй ерлек билдәһе» тип таныла, ә драгун һәм пехота полктарында шарфтарҙы «Рәсәй гербы өлгөһөндә» алтынлы ҡара ебәктән эшләргә бойорола[48].

Николай I осоронда Урыҫ дәүләтенең айырмалы билдәһе булараҡ ҡара-ҡуйы һары-аҡ кокарда армия һәм флот офицерҙарына ғына түгел, хатта граждан чиновниктарына ҡағыла[49].

Символик-тантаналы ҡара-ҡуйы һары-аҡ флагтарҙы Рәсәйҙә Ватан һуғышы тамамланғандан һуң (1815 йылдан һуң), байрам көндәрендә йорттарға элә башлайҙар[48].

 
Васнецов В. М. «Карсты яулау тураһында хәбәр алыу» 1878 йыл. А. Н. Радищев исемендәге Һарытау художество музейы
 
Александр II указының ҡушымтаһында Рәсәй империяһының герб төҫтәрен биҙәү өсөн флаг һүрәте. 1858 йылдың 11 июне.

Указ Рәсәй империяһы Хакимлыҡ иткән Сенаты тарафынан император һарайы министры, граф В. Ф. Адлерберг доклады буйынса раҫлана[50].

1865 йылдың 1 (13) ғинуарындағы батша указында бөтә ҡатлам кешеләре өсөн «1863-1864 йылдарҙағы поляк фетнәһен баҫтырған өсөн» миҙалындағы ҡара, ҡуйы һары һәм аҡ төҫтәр дәүләт төҫтәре булараҡ исемләнә[51].

Шуға күрә замандаштарҙа[52], шулай уҡ артабанғы тикшеренеүселәрҙә „1858 йылда урыҫ флагы үҙгәргән“, „Рәсәйҙең милли төҫтәре билдәләнде“, шулай уҡ „1858-1883 йылдарҙа Рәсәйҙең дәүләт флагы“ булған тигән фекер нығына»[53][54]. Рәсәй Федерацияһы Президенты янындағы геральдик совет та әлеге флаг дәүләт функцияларын аңлатҡан, тип иҫәпләй[55].

Алтын һәм көмөш төҫтәр территориаль гербтарҙы булдырыуҙа ҡулланына: мәҫәлән, Бессарабия губернаһы гербында ҡалҡан ҡаймаһы ошо төҫтәрҙән торған (1878 йыл).

Александр III-нең тәхеткә ултырыу тантанаһы алдынан 1883 йылдың 28 апрелендә Эске эштәр министры тарафынан тантаналы осраҡтарҙа флагтарҙы ҡулланыу буйынса Ғали йәнәптәре фарманы баҫтырыла[56], фарманда биналарҙы биҙәү өсөн тик аҡ-күк-ҡыҙыл флаг ҡулланыуы рөхсәт ителә һәм тантаналы осраҡтарҙа сит ил флагтарын биналарҙы биҙәү өсөн ҡулланыу тыйыла.

1883 йылдың 28 апрелендәге фарман буйынса Посьет етәкселегендәге Кәңәшмә яҙып ҡалдырған:

Что касается закона 1883 года об украшении зданий исключительно бело-сине-красным флагом, то из письменного Всеподданнейшего доклада, находящегося в деле, Совещанием усмотрено, что Министр Внутренних дел Статс-Секретарь граф Толстой представлял к Высочайшему утверждению два флага: чёрно-оранжево-белый и бело-сине-красный, первый — как национальный и второй — как торговый и что Государь Император избрал из них последний флаг, назвав его исключительно русским и тем, казалось бы, окончательно разрешил вопрос о единстве нашего государственного народного флага.

Ҡара-ҡуйы һары-аҡ төҫлө флагтар Александр III-нең тәхеткә ултырған көндәрҙә лә[57][58], һуңынан да ҡулланыла[59]. 1885 йылда ошондай флагтар милли сифатында Александр III һәм Австрия императоры Франц Иосиф I Кремзирға килгән саҡта күтәрелә. 1887 йылдың 16 (28) февралендә Хәрби ведомство буйынса ҡара-ҡуйы һары-аҡ төҫтәрҙе милли төҫтәр булараҡ раҫлаусы Указ сыға[60]:

 
«Гербовый народный флаг» образца 1858 года
Национальный флаг (1887—1896)
 
«Русский флаг» образца 1883 года
Национальный флаг (1896—1917)
 
Император хәрби-һауа флоты эмблемаһы

Аҡ-зәңгәр-ҡыҙыл урыҫ милли флагы 1918 йылға тиклем ҡулланышта була. Ҡара, алтын (һары) һәм көмөш (аҡ) төҫтәр империяның дәүләт төҫтәре статусын һаҡлап ҡалалар, улар хәрби һәм граждандар урыҫ кокардаларында һәм миҙал таҫмаларында ҡала килә. Шуға ҡарамаҫтан, 1913 йылдың авгусында Рәсәй хәрби осоу аппараттарҙың таныу билдәләрен булдырған саҡта аҡ-күк-ҡыҙыл символика ҡабул ителә (ҡара-һары-аҡ түгел)[61]. Рәсәй хәрби-һауа көстәре эмблемаһы 1914 йылдың ноябрендә барлыҡҡа килә.

Ваҡытлы хөкүмәт осорондағы флаг үҙгәртергә

 
Рәсәй республикаһы флагы

1917 йылдың февраль революцияһынан һуң император Николай II үҙенең ҡустыһы Михаил Александрович файҙаһына тәхеттән баш тарта, ул, үҙ сиратында, власты Ваҡытлы хөкүмәткә тапшыра. 1917 йылдың 1 (14) сентябрендә Рәсәй республика тип иғлан ителә.

Революция ваҡытында ҡыҙыл флаг киң ҡулланыла, 1917 йылдың 25 апрелендә (8 май) юридик кәңәшмә милли флаг булараҡ аҡ-күк-ҡыҙыл флагты ҡалдырырға тәҡдим итә. Дәүләт гербы һәм милли флаг тураһында мәсьәлә Ваҡытлы хөкүмәттең ултырышында бәхәсләшкәндән һуң Ойоштороу йыйылышына тиклем ҡалдырылып тора. Аҡ-күк-ҡыҙыл флаг 1917 йылдың Октябрь революцияһына тиклем Рәсәй дәүләт символы булыуын дауам итә (де-юре — 1918 йылдың 13 апреленә тиклем), ә Граждандар һуғышы осоронда аҡ-күк-ҡыҙыл флаг Рәсәй дәүләте символы булып тора.

РСФСР флагы үҙгәртергә

 
1918 йылғы РСФСР флагы (варианттарҙың береһе — өс юллыҡ яҙыу менән)
 
РСФСР дәүләт флагы (1919 йылдың 17 июне — 1937 йылдың 21 ғинуары)

1918 йылдың 8 апрелендә РСФСР флагы мәсьәләһе РСФСР-ҙың Халыҡ Комиссарҙары Советында тикшерелә. ХКС ҡарарында Бөтә Рәсәй башҡарма комитетына (ВЦИК-ка) дәүләт флагы итеп «П. В. С.» хәрефтәре менән (йәғни, Пролетарии всех стран, соединяйтесь!) ҡыҙыл флагты тәҡдим итә. Әммә был тәҡдим ҡабул ителмәй. Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитетының 1918 йылдың 13 апрелендәге декретына ярашлы Рәсәй Республикаһының флагы итеп «Рәсәй Социалистик Федератив Совет Республикаһы» яҙыулы ҡыҙыл байраҡ раҫлана.

1918 йылдың 17 июнендә ВЦИК РСФСР флагы һүрәтt өлгөһөн раҫлай, уны рәссам Сергей Васильевич Чехонин эшләй. Флаг ҡыҙыл тура мөйөшлө яҫылыҡтан ғибәрәт, үрҙә флагтың һабы эргәһендә алтын хәрефтәр менән «РСФСР» тип яҙылған, яҙыу яҫылыҡтың ҡалған өлөшөнән ике яҡтан дүртмөйөш яһаған алтын буйҙар менән айырыла.

 
СССР флагы (1924 йылдың 18 апреле — 1991 йылдың 25 декабре)

1922 йылдың 30 декабрендә РСФСР УССР, БССР һәм ЗСФСР менән берләшеп союз дәүләте — СССР-ҙы булдыра. СССР-ҙың дәүләт флагы һүрәтләнеше 1923 йылғы СССР Конституцияһында ошолай тасуирлана: ҡыҙыл йәки алһыу төҫтәге тура мөйөшлө 1:2 нисбәтендәге яҫылыҡ, флаг һабы эргәһендә үрҙә — алтын ураҡ һәм сүкеш, уларҙың өҫтөндә алтын ҡайма менән уратылған биш осло ҡыҙыл йондоҙ урынлаштырылған. Флаг 1924 йылдың 18 апрелендә раҫлана. Бөтә СССР караптары, СССР-ҙың дипломатик вәкиллектәре СССР флагын ҡулланған.

СССР дәүләт флагының ҡулланыу сфераһы шулай ҙа бик тар була. СССР Үҙәк Башҡарма комитеты Президиумы ҡарарына ярашлы һәм СССР Халыҡ Комиссарҙары Советының 1924 йылдың 29 авгусындағы СССР Ҡарарына ярашлы СССР порттарына беркетелгән сауҙа һәм пассажирҙар караптарҙың корм флагы сифатында ҡулланыуҙан тыш даими рәүештә тик ике бинала күтәрелә — СССР Үҙәк Башҡарма комитеты һәм СССР-ҙың Халыҡ Комиссарҙары Советы биналарында. Бөтә Союз байрамдары көндәрендә СССР дәүләт флагы үҙәк һәм урындағы СССР Халыҡ Комиссариаттары һәм башҡа СССР органдары биналары өҫтөндә генә күтәрелә (ундай органдар бик аҙ була).

Киреһенсә, ВЦИК-тың 1925 йылдың 23 мартындағы РСФСР дәүләт флагын ҡулланыу тәртибе тураһында ҡарарына ярашлы, РСФСР дәүләт флагы даими рәүештә ВЦИК һәм СССР ХКС биналары өҫтөндә генә түгел, бөтә башҡарма советтарҙың, шул иҫәптән ауыл советтары һәм ҡала район советтары биналары өҫтөндә күтәрелә. Бөтә Союз, республика һәм урындағы байрамдар һәм тантаналар ваҡытында РСФСР дәүләт флагы бөтә республика ҡарамағындағы дәүләт предприятиелары биналарында күтәрелә. Ҡалған дәүләт, кооператив һәм башҡа йәмәғәт учреждениелары биналарында (мәктәптәр, хәстәханалар, колхоз идаралыҡтары, совхоз дирекциялары, төрлө конторалар, магазиндар, фабрикалар һәм заводтар) бер ниндәй яҙыуһыҙ һәм билдәһеҙ ҡыҙыл флагтар ҡуйылыу ҡаралған була[62].

Яҙыуһыҙ һәм бер ниндәй билдәһеҙ ҡыҙыл туҡыманан флагтар СССР-ҙа һәм РСФСР-ҙа 1955 йылға тиклем иң таралған флаг төрө була.

 
РСФСР-ҙың Дәүләт флагы (1937 йылдың 21 ғинуары — 1954 йылдың 8 ғинуары)

1937 йылдың 21 ғинуарында Ғәҙәттән тыш Бөтә Рәсәй XVII Советтар съезында РСФСР-ҙың яңы Конституцияһы ҡабул ителә, унда әйтелә:

Статья 149. Рәсәй Совет Федератив Социалитик Республикаһының Дәүләт флагы ҡыҙыл туҡыманан эшләнә, уның һул мөйөшөндә, флаг һабы эргәһендә үрҙә Галтын хәрефтәр менән «РСФСР» яҙыуы урынлаштырыла.[63]

1937 йылдың 1 апрелендәге ВЦИК Пезидиумы ҡарары менән яңы дәүләт флагы раҫлана (рәссамы А. Н. Милькин). Элекке флагтан айырмалы рәүештә яңы флагта алтын һыҙаттар булмай, республика исеме ябай шрифт менән яҙыла.

 
РСФСР-ҙың Дәүләт флагы (1954 йылдың 9 ғинуары — 1991 йылдың 1 ноябре)

Рәсәй триколорын 1917 йылдан һуң ҡулланыу үҙгәртергә

Граждандар һуғышы һәм Аҡ эмиграция үҙгәртергә

Граждандар һуғышы осоронда аҡ-күк-ҡыҙыл флаг Рәсәй дәүләте һәм аҡтар хәрәкәте тарафынан ҡулланыла, ә һуңынан уны сит илдәрҙә эмигрант ойошмалары ҡуллана.

  •  
    Аҡ хәрәкәттең пропагандистик плакатында Рәсәйҙең аҡ-күк-ҡыҙыл флагы. 1919 йыл
  •  
    «Часовой" журналығының тышлыҡ бите[64] Рәсәй флагы һүрәте менән. 1932 йыл
  •  
    Ирекле армияның пропагандистик плакатында ең шевронында Рәсәй милли флагы төҫтәре

Импер бөркөтлө "Яңы милли урыҫ флагы"н 1936—1939 йылдарҙа Испаниялағы Граждандар һуғышында генерал Франко яғында һуғышҡан урыҫ доброволецтары ҡуллана[65].

Бөйөк Ватан һуғышы үҙгәртергә

 
Еңгә бер варианты Дивизияһы «Руссланд», 1943 йыл

1941—1945 йылдарҙағы һуғыш осоронда Рәсәй тарихи флагтары — Андрей һәм аҡ-күк-ҡыҙыл, шулай уҡ уларҙың нигеҙендә эмблемаларҙы нацистик Германия яғында һуғышҡан ҡайһы бер урыҫ хәрби берләшмәләре ҡуллана, атап әйткәндә, Рәсәй Азатлыҡ армияһы (РОА).

СССР-ҙағы үҙгәртеп ҡороу осоро үҙгәртергә

1987 йылда аҡ-күк-ҡыҙыл флагты милли-патриотик ойошмалар ҡуллана башлай[66] (атап әйткәндә — «Хәтер» йәмғиәте).

1988 йылдан әлеге флаг демократик хәрәкәттә ҡулланыла башлай[67]).

1990 йылда формаль рәүештә СССР исеменән сығыш яһаған шахмат буйынса донъя чемпионы Гарри Каспаров демократик символы — аҡ-күк-ҡыҙыл флагы аҫтында сығыш яһай. Уның дәғүәсеһе — Анатолий Карпов ҡыҙыл байраҡ аҫтында[68].

1954 йылғы СССР һәм РСФСР флагтары, өс буйлы дәүләт флагы раҫланғандан һуң да (1991), урам манифестацияларында һәм митингыларҙа Рәсәй коммунистик хәрәкәттәре вәкилдәре тарафынан ҡуллана.

1991 йылдан алып Рәсәй Федерацияһы флагы үҙгәртергә

1990 йылдың мартында РСФСР халыҡ депутаттары һайлауҙарынан һуң «Демократик Рәсәй» хәрәкәте «Конституцион комиссияһын» булдыра, комиссия өсөн Республика дәүләт суверенитеты тураһында Декларация проекттары һәм конституцион төҙәтмәләр буйынса тәҡдимдәр әҙерләнә[69]. РСФСР дәүләт флагын үҙгәртеү — Конституцияға индерергә кәрәкле тип табылған тәүге сираттағы үҙгәртеү булараҡ тәҡдим ителә: 181-се статьяның яңы редакцияһына ярашлы «РСФСР Дәүләт флагы өс төҫлө тура мөйөшлө ҙурлығы буйынса тигеҙ горизонталь буйлы яылыҡтан ғибәрәт: өҫкө өлөшө — аҡ, уртансы — зәңгәр, аҫҡы — алһыу төҫтә. Флагтың киңлеге оҙонлоғона ҡарата — 1:2» тип раҫларға тәҡдим ителә. Әммә I Съезда 1954 йылда раҫланған флаг үҙгәртелмәй, улай ғына түгел, 1990 йылдың 23 майында[70] депутаттар тауыш күпселеге менән аҡ-күк-ҡыҙыл флагтарҙы алып ташлау буйынса ҡарар сығарыла (улар ҡайһы РСФСР халыҡ депутаттары алдындағы өҫтәлдәрҙә ҡуйылған була), ә матбуғатта уларҙы «батша символикаһы» тип атайҙар. Рәсәй Федерацияһы Конституцияһы проектында (1990 йылдың 12 октябре ҡабул ителә) күпкә һаҡ мөғәмәләлә бирелгән формула ла («Рәсәй Федерацияһының айырмалы билдәләре — герб һәм флаг — Рәсәй дәүләтселегенең тарихи символдарын сағылдыра») ҡаты тәнҡиткә дусар ителә.[71] һәм артабанғы проект варианттарында (12 ноября 1990 йылдың 12 ноябре — яҡынса 1991 йылдың 27 июле) ул да алып ташлана һәм законға һылтанма биреү менән алыштырыла.

1990 йылдың 5 ноябрендә РСФСР-ҙың Министрҙар Советы РСФСР дәүләт флагы һәм гербын буйынса эште ойоштороу тураһында ҡарар ҡабул итә һәм Министрҙар Советы янындағы Архивтар эше буйынса комитетҡа (Мәҙәниәт министрлығы менән берлектә) яңы дәүләт символдарын концепцияһын булдырыу эшен йөкмәтә[72]. Һөҙөмтәлә Комитет аҡ-күк-ҡыҙыл флагын тергеҙергә тәҡдим итә, әммә РСФСР-ҙың Юғары Советына тейешле закон проекттарын ҡабул итеү РСФСР Президентын һайлауҙар (1991) үткәнгә тиклем кисектерелеп тора. Шулай итеп, 1991 йылдың июль-август дауамында Конституция проектына Рәсәй Федерацияһының яңы Дәүләт флагының тасуирламаһы индерелә — аҡ-зәңгәрһыу-алһыу төҫтәрҙә[73].

«Август путчы» ваҡытында аҡ-күк-ҡыҙыл флаг ГКЧП-ға ҡаршы торған көстәр тарафынан киң ҡулланыла. Рәсәй Федерацияһы Конституцияһы проектының тейешле положениеһы нигеҙендә әҙерләнгән 1991 йылдың 22 авгусындағы РСФСР Юғары Советы Президиумының ҡарарында урын таба[73], Рәсәй тарихи флагы Рәсәй Федерацияһының рәсми Милли флагы булараҡ таныла:

РСФСР-ҙың Юғары Советы ҡарар сығара: Рәсәй Федерацияһының яңы дәүләт символикаһын махсус закон менән урынлаштырыуға тиклем Рәсәй тарихи флагын — бер тигеҙ горизонталь аҡ, зәңгәрһыу һәм алһыу буйлы яҫылыҡ —Рәсәй Федерацияһының рәсми Милли флагы тип һанарға.

1991 йылдың 25 декабрендә РСФСР-ҙың Юғары Советы ҡарары буйынса «РСФСР» дәүләт атамаһы законға ярашлы «Рәсәй Федерацияһы (Рәсәй)» атамаһына алыштырыла. 19 сәғәт 35 минутта Кремль өҫтөндәге СССР флагы Рәсәй флагына алмаштырыла[74]. Рәсәй Федерацияһы халыҡ депуттары съезы [1](недоступная ссылка) 1992 йылдың 21 апрелендә РСФСР-ҙың 1978 йылғы Конституцияһына тейешле үҙгәрештәр индерә: республиканың исеме телгә алынған бөтә статьяларҙа, шул иҫәптән Дәүләт флагын тасуирлаған 181-се статьяла, ул «Рәсәй Федерацияһы» атамаһына алыштырыла. Төҙәтмәләр нәшер ителгән мәлдән, 1992 йылдың 16 майынан, үҙ көсөнә инделәр.

Конституцион комиссия тарафынан әҙерләнгән Рәсәй Федерацияһы Конституцияһы (Төп Закон) проектының аҙаҡҡы вариантында «РСФСР Дәүләт флагы өс төҫлө тура мөйөшлө ҙурлығы буйынса тигеҙ горизонталь буйлы яылыҡтан ғибәрәт: өҫкө өлөшө — аҡ, уртансы — зәңгәр, аҫҡы — алһыу төҫтә. Флагтың киңлеге оҙонлоғона ҡарата — 1:2» икәнлеген раҫларға тәҡдим ителә, шул уҡ ваҡытта Рәсәй Федерацияһы Президенты тәҡдим иткән проекттарҙа (1993 йылдың 29 апрелендәге проекты, 1993 йылдың 12 июлендәге Конституцион кәңәшмәнең проекты) һәм хәҙерге Конституцияның нигеҙен тәшкил иткән Рәсәй Федерацияһының дәүләт символарын федераль конституцион закондар менән билдәләү ҡарала.

 
Рәсәй Федерацияһының Дәүләт флагы (1993)

1993 йылдың 11 декабрендә яңы Рәсәй Федерацияһы Конституцияһын ҡабул итеү алдынан Рәсәй Президенты Б. Н. Ельцин «Рәсәй федерацияһының Дәүләт флагы тураһында» 2126-һанлы Указға ҡул ҡуя, шуның менән Рәсәй федерацияһының Дәүләт флагы тураһындағы Положение раҫлана һәм 1955 йылдың 23 декабрендәге РСФСР Юғары Советы Президиумының РСФСР дүәләт флагы тураһындағы Положение ғәмәлдән сығарылған тип таныла. Рәсәй Федерацияһының Дәүләт флагы тураһындағы Положениеның 1-се статьяһында ул «өс төҫлө тура мөйөшлө ҙурлығы буйынса тигеҙ горизонталь буйлы яылыҡтан ғибәрәт: өҫкө өлөшө — аҡ, уртансы — зәңгәр, аҫҡы — алһыу төҫтә. Флагтың киңлеге оҙонлоғона ҡарата — 1:2» булараҡ тасуирлана. Төҫ сағылыштары билдәнмәгән.

Рәсәй флагының ҡулланышы үҙгәртергә

«Рәсәй Федерацияһының Дәүләт флагы тураһында»ғы Федераль конституцион закон ҡабул ителгәндән һуң баштағы редакцияларға ярашлы[75] Рәсәй флагының ҡулланышы ҡаты регламентлана. Уны тик Рәсәй Федерацияһының дәүләт власы органдары, дипломатик илселектәр һәм сит илдәге Рәсәй рәсми вәкиллектәре, Рәсәй караптары реестрҙарына индерелгән суднолар һәм шулай хәрби караптар һәм суднолар ҡуллана алған.

Вафат булған кешегә хәрби ҙурлау биргән саҡта һәм башҡа махсус алдан һөйләшелгән осраҡтарҙа шәхси кешеләр тарафынан Рәсәй Федерацияһының Дәүләт флагын ҡулланыу рөхсәте — әлеге закондың үҙенсәлеге булып тора. Әлеге федераль конституцион законға ярашлы ҡағиҙәләрҙе боҙоп Рәсәй Федерацияһының Дәүләт флагын ҡулланыу Административ тәртип боҙоуҙар тураһында кодексының «Рәсәй Федерацияһы дәүләт символдарына ҡарата законһыҙ ғәмәлдәр» (әлеге статьяға 2008 йылдың 8 ноябрендә үҙгәрештәр индерелә[76])) тигән 17.10 статьяһына ярашлы административ яҙыҡлыҡ тип һанала һәм юридик яуаплылыҡты талап итә.

 
2000 йылдың 25 декабрендәге Федераль конституцион законға ҡушымта

2008 йылдың көҙөндә был ҡапма-ҡаршылыҡ юҡҡа сығарыла: Дәүләт Думаһы дәүләттеке булмаған ойошмаларға һәм шәхси кешеләргә Рәсәй Дәүләт флагын ихтирам менән ҡулланыуҙы рөхсәт иткән закон проектын хуплай[77]. «Рәсәй Федерацияһының Дәүләт флагы тураһында» исемле законға яңы положение индерелә[78]:

Рәсәй Федерацияһының Дәүләт флагын, шулай уҡ уның һүрәтен, граждандар, йәмәғәт берләшмәре, предприятиелар, учреждениелар һәм ойошмалар, әгәр бындай ҡулланыш Рәсәй федерацияһы Дәүләт флагынан мыҫҡыл итеү булмаһа, ҡуллана ала.

Файл:Yeltsin tomb.jpg
Памятник на могиле Бориса Ельцина выполнен в виде триколора

Флаг мачтала (флагштокта), һабта йәки һабһыҙ эленә ала. Яҫылыҡ вертикаль рәүештә эленгән саҡта аҡ буй һулдан булырға тейеш[79]. Рәсәй флагын тейешенсә ҡулланмау өсөн яуаплылыҡ Админитратив закон боҙоу Кодексының «Рәсәй Федерацияһының дәүләт символдарына ҡарата законһыҙ ғәмәлдәр» тигән 17.10 статьяһында билдәләнгән[80] һәм граждандар өсөн (өс МРОТ-тан биш МРОТ-ҡа тиклем) һәм вазифа биләгән кешеләр өсөн (биш МРОТ-тан ун МРОТ-ҡа тиклем) штраф һалыу ҡаралған.

Рәсәй флагын мыҫҡыл итеү өсөн яуаплылыҡ үҙгәртергә

Рәсәй Федерацияһының Дәүләт флагын мыҫҡыллау енәйәт тип һанала. Мыҫҡыллау 16 йәше тулған кешеләрҙең флагҡа ҡарата ихтирамһыҙ мөнәсәбәтен күмәк кеше алдында күрһәтеү өсөн төрлө әүҙем ғәмәлдәр башҡарыу, мәҫәлән, уны юҡҡа сығарыу, йыртыу, әшәке һүрәттәр йәки яҙыуҙар эшләү.

Рәсәй Енәйәт Кодексының «Рәсәй Федерацияһының Дәүләт гербын һәм Рәсәй Федерацияһының Дәүләт флагын мыҫҡыл итеү» исемле 329-сы статьяһына ярашлы[81], мыҫҡыллаусы ике йылға тиклем срокка иректән сикләү йәки өс айҙан алты айға тиклем ҡулға алыу йәки бер йылға тиклем иректән мәхрүм итеү язаһына тарттырыла. Ысынында шартлы яза бирелә[82][83].

Рәсәй Федерацияһының Дәүләт флагы Көнө үҙгәртергә

Рәсәй Федерацияһының Дәүләт флагы Көнө йыл һайын 22 августа билдәләнә. Ул 1994 йылда указом Рәсәй Федерацияһы Президенты указы менән раҫлана[84].

Президент штандарты үҙгәртергә

 
Рәсәй Федерацияһы Президентының штандарты (1994)

1994 йылдың 15 февралендәге Рәсәй Федерацияһы Президенты Б. Н. Ельциндың 319-се һанлы «Рәсәй Федерацияһы Президенты штандарты (флагы) тураһында» Указаны ярашлы махсус флаг ҡабул ителә — [Рәсәй Федерацияһы Президенты штандарты]]. Уның төҫтәре Рәсәй Дәүләт флагының төҫтәрен ҡабатлай; айырмаһы флагтың нисбәтендә — 1:1 — һәм штандарттың уртаһында геральдик ҡалҡанһыҙ Рәсәй гербы урынлашыуында. Штандарт оригиналы Рәсәй Президенты рәсми символдарының береһе булып тора. Уның яҫылығы алтын суҡ менән ҡаймаланған, ә һабынтотҡа беркетелгән, унда Рәсәй федерацияһы Президентының фамилияһы, исеме һәм атаһының исеме һәм әлеге вазифала булыу даталары яҙылған. Штандарт һабы һөңгө рәүешендә тимер менән ослап ҡуйылған[85].

Еңеү Байрағы үҙгәртергә

Федераль законға ярашлы, 2007 йылдың 7 майында рәсәй федерацияһы 68 N-ФЗ еңеү байрағы булып еңеү көнө — 9 майҙа, ә бина вывешиваться, күтәреп мачталарҙа, флагштоктарҙа, рәсәй федерацияһы Дәүләт флагы менән бер рәттән[86].

 
Еңеү Байрағы

Флаг төҫтәренең мәғәнәһе үҙгәртергә

Рәсәй флагы төҫтәренә бик күп символик мәғәнә бирелә, әммә Рәсәй федерацияһының Дәүләт флагының төҫтәре буйынса рәсми рәүештә аңлатыуҙар юҡ. Иң популяр аңлатмалар ошолар:[87]:

  •      Аҡ төҫ юғары намыҫлылыҡ һәм асыҡлыҡ;
  •      Күк төҫ — тоғролоҡ, тел тейҙермәҫлек булыу һәм сафлыҡ;
  •      Ҡыҙыл төҫ ҡаһарманлыҡ, батырлыҡ, киң күңеллелек һәм мөхәббәт

Оҡшаш флагтар үҙгәртергә

Рәсәй флагын аҫта күрһәтелгән флагтар менән бутарға ярамай:

  •  
    Азания (Сомали) флагы
  •  
    Крайна герцоглығы флагы (1918 йылға тиклем)
  •  
    Словенецтарҙың милли флагы
  •  
    Словакия флагы (1945 йылға тиклем һәм 1990—1992 йылдарҙа)

Иҫкәрмәләр үҙгәртергә

Комментарийҙар
  1. ↑ https://www.mann-ivanov-ferber.ru/assets/media/files/blog/Flagi.pdf (урыҫ)
  2. ↑ ГОСТ Р 51130-98. Флаг Государственный Российской Федерации. Общие технические условия. — Введ. 1999-01-01. — М. : Госстандарт России, 1998. — 4 с.
  3. ↑ Страница тендера МО РФ от 12 марта 2010 на сайте Госторги.ру 2019 йыл 31 март архивланған.
  4. ↑ Pantone 286 C
  5. ↑ Pantone 485 C
  6. ↑ Service Hydrographique et Oceanographique de la Marine. Альбом национальных флагов = Album des pavillons : pavillons et marques distinctives. — Edition 2000 - Correction n°5 - 2010. — Marselle, France: Librairie Maritime Outremer, 2010.
  7. ↑ 7,0 7,1 Самоквасов Д. Я. К вопросу о государственных цветах древней России — М.: тип. Саблина, 1910. — 16 с.
  8. ↑ 8,0 8,1 Колесов В. В. История русского языка в рассказах 2019 йыл 26 ноябрь архивланған. — М.: Просв., 1982. — С. 30 — 31
  9. ↑ Государственная символика. Дата обращения: 29 июнь 2013. Архивировано 30 июнь 2013 года. 2015 йыл 2 апрель архивланған.
  10. ↑ Соболева, Артамонов, 1993, с. 107
  11. ↑ Адам Олеарий. Описание путешествия в Московию. Введение. — М. Русич. 2003
  12. ↑ Висковатов А. Краткий исторический обзор морских походов русских и мореходства их вообще до исхода XVII столетия. — М.: 1946. — С. 82, цит. по: Басов А. Н. История военно-морских флагов. — М.: АСТ; СПб «Полигон», 2004. — С. 41. — ISBN 5-17-022747-7.
  13. ↑ Иванов К. А. Флаги государств мира. — М.: Транспорт, 1971. — С. 38.
  14. ↑ Соловьёв С. М. История России с древнейших времён. Кн. VI. Т. 12. — М.: АСТ; Харьков: Фолио, 2001. — С. 747. — ISBN 5-17-002539-4.
  15. ↑ Успенский А. И. Писание о зачинании знак и знамен или прапоров. — М.: Императорское общество истории и древностей Российских. — 1904.
  16. ↑ Басов А. Н. История военно-морских флагов. — М.: АСТ; СПб «Полигон», 2004. — С. 41—42. — ISBN 5-17-022747-7
  17. ↑ Иванов К. А. Флаги государств мира. — М.: Транспорт, 1971. — С. 38—39.
  18. ↑ Соболева Н. А. Очерки истории российской символики: От тамги до символов государственного суверенитета. — М.: Языки славянских культур; Знак, 2006. — С. 312. — 488 с. — ISBN 5-9551-0150-0.
  19. ↑ Белавенец П. И. Артиллерийский исторический музей. Знамённый отдел. — Л., 1927, цит. по: Басов А. Н. История военно-морских флагов. — М.: Аст, СПб.: Полигон, 2004. — С. 44. — ISBN 5-17-022747-7
  20. ↑ П. И. Белавенец. Материалы по истории русского флота. М. — Л., 1940, стр. 7
  21. ↑ Центральный военно-морской музей. Список экспонатов музея. Флаг царя Московского.
  22. ↑ Белавенец П. И. Флаг Царя Московского, хранившийся в кафедральном соборе города Архангельска с 1693 года / Бюллетень Управления геральдики Государственной архивной службы Российской Федерации. Вып. № 1, октябрь 1993 г., — С. 3
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 Елагин С. Наши флаги. / Морской сборник, т. LXVIII, 1863, № 10 — С. 231
  24. ↑ Басов А. Н. История военно-морских флагов. — М.: Аст, СПб.: Полигон, 2004, ISBN 5-17-022747-7, С.46
  25. ↑ Nieuwe Hollandse scheeps-bouw, Amsteldam: C. Allard, 1695. Архив Интернета, Королевская национальная библиотека Нидерландов.
  26. ↑ Матеріалы ѵ Книга о флагахъ Сочиненіе Карла Алярда изданная въ Амстердамѣ въ 1705 г. и въ Москвѣ въ 1709 г./С-Петербургъ Сенатская типографія 1911. — С. 53 — 54
  27. ↑ Het Spiegelgevecht op het IJ ter ere van het Moskovisch gezantschap (1 september 1697), 1697—1700
  28. ↑ Оленин Р. М., Карманов В. В. От первого корабля до первого Устава. История морских флагов России (1669—1725 гг.). — СПб.: „Шатон“, 2006. — С. 54
  29. ↑ Корнаков П. К. Вексиллологическая терминология// Геральдика. Материалы и исследования. — Л.: 1983, цит. по: Басов А. Н. История военно-морских флагов. — М.: Аст, СПб.: Полигон, 2004, ISBN 5-17-022747-7, С.47
  30. ↑ Устрялов Н. Г. История царствования Петра Великого. Т. IV. — СПб., 1863. Карты, планы и схемы. — С. 15 (копия листа с приложения № 14)
  31. ↑ Миланов В., Семенович Н., Пленённое знамя Петра I// Наука и жизнь № 7, 2000, CC. 44-45. Дата обращения: 24 ғинуар 2010. Архивировано 3 март 2010 года. 2010 йыл 3 март архивланған.
  32. ↑ П. И. Белавенец. Краткая записка о старых русских знамёнах. — СПб, 1911. С.33
  33. ↑ Приказ генерал-адмирала от 24 марта 1870 года № 46
  34. ↑ Высочайше утверждён 11 июня 1907 года Приказом по Морскому ведомству от 14.06.1907
  35. ↑ 1914 йылдың 24 декабренән алып бөтә ведомстволарҙың хөкүмәт караптарына (хәрби командаһы менән) бирелгән
  36. ↑ Токарь Л. Н., Разыграев М. В., 2007
  37. ↑ Книга Устав Морской. Репринтное издание 1763 года. М., „Новатор“, 1993.
  38. ↑ Белавенец П. И. Цвета Русского Государственного национального флага: Записка Члена Особого Совещ., Кап.-Лейт. П.И. Белавенец / Выс. учрежд. при М-ве юст. Особое совещ. для выяснения вопроса о рус. гос. нац. цветах. — СПб., 1910. — С. 24.
  39. ↑ Scherer H. Allgemeine Geschichte des Welthandels. Bd. 2 2016 йыл 4 март архивланған. — Leipzig: Schultze,1853 — 770 c.
  40. ↑ Hulme F. E. The Flags of the World: their history, blazonry and associations. — London: Frederick Warne & Co, 1890 — P. 104
  41. ↑ Иванов К. А. Флаги государств мира. — М.: Транспорт, 1971, С.40
  42. ↑ Соболева Н. А. Российская государственная символика: история и современность — М.: Гуманит. изд. центр „ВЛАДОС“, 2003
  43. ↑ Оленин Р. М., Карманов В. В. От первого корабля до первого Устава. История морских флагов России (1669—1725 гг.). — СПб.: „Шатон“, 2006. — С. 131
  44. ↑ Голованова М. П. «Потребно иметь быть знамя» (к истории государственного знамени 1742 года) // Верховная власть, элита и общество в России XIV - первой половины XIX века. Российская монархия в контексте европейских и азиатских монархий и империй. // Вторая международная научная конференция 24—26 июня 2009 года : Тезисы докладов.
  45. ↑ А. Ф. Вельтман. Московская оружейная палата. — М., 1860. — С. 227.
  46. ↑ Венчание Русских Государей на царство. Начиная с царя Михаила Федоровича до Императора Александра III, СПб. (1883), стр. 88–89. 29 июнь 2013 тикшерелгән.
  47. ↑ А. Левенсон. Дни Священного Коронования. — М., 1896. — P. 156.
  48. ↑ 48,0 48,1 Воронец Е. Н. Должный ответ на статью „О происхождении флагов и их значении“. — М.: Университетская типография, 1899. — С. 11
  49. ↑ Полное собрание законов Российской империи том IX (1834), № 6860 п.21 — С. 170
  50. ↑ Полное собрание законов Российской империи, т. XXXIII, № 33.289.
  51. ↑ Полное собрание законов Российской империи том XXXIX, 1864, № 41551 — С. 464
  52. ↑ Воронец Е. Н. О цветах русского флага. / Санкт-Петербургские Ведомости, 1896, № 75
  53. ↑ Пчелов Е. В. Создатель герба Российской империи (Барон Б. В. Кёне: штрихи к портрету)//Российский государственный герб: композиция, стилистика и семантика в историческом аспекте. (Библиотека Русской Антропологической Школы, выпуск 1).- М.:РГГУ, 2005. С. 80-86
  54. ↑ Иванов К. А. Флаги государств мира.- М.:Транспорт, 1971, СС.40-41
  55. ↑ Подробный очерк истории российского флага на интернет-портале «Российская символика». Дата обращения: 30 август 2012. Архивировано 30 ғинуар 2010 года. 2010 йыл 30 ғинуар архивланған.
  56. ↑ Собрание Узаконений 1883 г. Мая 7, ст. 441
  57. ↑ Каразин Н. Н. Коронационные торжества в Москве. Праздник на Ходынском поле. / Барковец О., Крылов-Толстикович А. Неизвестный Александр III: Очерки о жизни, любви и смерти. — М.: Рипол Классик, 2002. — 272 с. — ISBN 5-7905-1412-X
  58. ↑ Описание священного коронования Их Императорских Величеств Государя Императора Александра III-го и Государыни Императрицы Марии Феодоровны Всея России. — СПб., 1883. — 65 с.
  59. ↑ Воронец Е. Н. Какие цвета установлены историею и русскими законами для отличительно русского всесословного и государственного флага? Историко-юридическое исследование. — Харьков, Типо-Литография М. Гордона, 1892 — 28 с. — С. 22
  60. ↑ Патин К. А. Справочник полный и подробный алфавитный указатель всех действующих приказов по военному ведомству… с 1859 по 1907 год. Том 2. — Тамбов, 1908. — 1473 с. — С. 1198
  61. ↑ В.Кондратьев, М.Хайрулин. Одесские «французы» в русской авиации
  62. ↑ Собрание узаконений и распоряжений правительства РСФСР. — 1925, № 20, цит. по: Вексиллологический справочник по флагам Российской Империи и СССР, Т.1/сост. Соколов В. А. — М.: МГИУ, 2002, ISBN 5-276-00240-1, СС.487-488
  63. ↑ Конституция (Основной Закон) РСФСР, М., 1937, СС.30—31, цит. по: Вексиллологический справочник по флагам Российской Империи и СССР, Т.1/сост. Соколов В. А. — М.: МГИУ, 2002, ISBN 5-276-00240-1, С.489
  64. ↑ Двухнедѣльный военный и военно-морской журналъ «Часовой»: органъ связи русскаго воинства за рубежомъ подъ ред. В. В. Орѣхова и Евгенія Тарусскаго, — Paris, 1 мая 1932. — № 79. Дата обращения: 10 ғинуар 2014. Архивировано из оригинала 17 декабрь 2010 года. 2010 йыл 17 декабрь архивланған.
  65. ↑ 18 дней в Испании. Дневник Русского Добровольца
  66. ↑ Шарапов В. Е. Традиции русской геральдики 2014 йыл 23 февраль архивланған. // Национальные интересы, № 5-6, 2000.
  67. ↑ «Посев», 1.2.1998. «Коммунисты — в беспамятстве». Дата обращения: 14 июнь 2009. Архивировано 2 октябрь 2011 года. 2011 йыл 2 октябрь архивланған.
  68. ↑ Без СССР: Каспаров и Карпов играли под разными флагами. Дата обращения: 11 февраль 2014. Архивировано 30 март 2014 года.
  69. ↑ Из истории создания Конституции Российской Федерации. Конституционная комиссия: стенограммы, материалы, документы (1990—1993 гг.): в 6 т. / Под общ. ред. О. Г. Румянцева. — М.: Волтерс Клувер, 2007. — Т. 1: 1990 год. — С. 38—50. — 936 с. — ISBN 978-5-466-00305-5.
  70. ↑ Первый Съезд народных депутатов РСФСР, 16 мая — 22 июня 1990 года: стенографический отчёт: в 6 т. / Ответственный за выпуск Т. В. Лазарева. — М.: Республика, 1993. — Т. 2. — С. 17. — 640 с. — ISBN 5—250—02320—7.
  71. ↑ См. напр. статью к.ю.н. В. Воробьёва «Верю глазам своим» (Советская Россия, 1991, № 11, с. 4): «…Проект предусматривает, что теперь в России будет править Государственная Дума, а „официальные отличительные знаки Российской Федерации (герб и флаг) воплощают исторические символы российской государственности.“ Какие символы? Царский флаг вместо красного революционного и двуглавый орёл вместо советского герба России?». Из истории создания Конституции Российской Федерации. Конституционная комиссия: стенограммы, материалы, документы (1990—1993 гг.): в 6 т. / Под общ. ред. О. Г. Румянцева. — М., 2009. — Т. 5: Альтернативные проекты Конституции Российской Федерации. — С. 554. — 1120 с. — ISBN 978-5-9901889-1-4.
  72. ↑ Сайт «Вексиллография»: Флаг РСФСР
  73. ↑ 73,0 73,1 Из истории создания Конституции Российской Федерации. Конституционная комиссия: стенограммы, материалы, документы (1990—1993 гг.): в 6 т. / Под общ. ред. О. Г. Румянцева. — М.: Волтерс Клувер, 2008. — Т. 2: 1991 год. — С. 43. — 1120 с. — ISBN 978-5-466-00323-9.. Косвенным подтверждением может служить и текстуальное сходство описания национального флага из постановления Верховного Совета с частью (1) статьи 160 проекта от 16.09.1991 г. 2014 йыл 10 ғинуар архивланған., устанавливающей, что «Государственным флагом РФ является полотнище из трёх равновеликих продольных белой, лазоревой и алой полос». В проекте от 24.10.1991 г. 2014 йыл 10 ғинуар архивланған. формулировка была дополнена соотношением сторон (длины к ширине): «Государственным флагом Российской Федерации является полотнище с соотношением сторон 2:1, состоящее из трёх равновеликих продольных белой, лазоревой и алой полос», ст. 139 (1). Наконец, в проекте от 2 марта 1992 года было воспроизведено (с незначительными правками) описание, данное V Съездом народных депутатов РСФСР (Статья 136 (1): «Государственным флагом Российской Федерации является прямоугольное полотнище из трёх равновеликих горизонтальных полос: верхней — белого цвета, средней — лазоревого цвета и нижней — алого цвета. Отношение ширины флага к его длине — 1:2». См. Из истории создания Конституции Российской Федерации. Конституционная комиссия: стенограммы, материалы, документы (1990—1993 гг.): в 6 т. / Под общ. ред. О. Г. Румянцева. — М.: Волтерс Клувер, 2008. — Т. 3: 1992 год. Книга первая (январь — июнь 1992 года). — С. 115. — 1120 с. — ISBN 978-5-466-00341-3.)
  74. ↑ Где хранится последний флаг СССР. Рамблер/новости. Дата обращения: 2 октябрь 2019.
  75. ↑ Федеральный конституционный закон от 25 декабря 2000 года № 1-ФКЗ «О Государственном флаге Российской Федерации» в ред. № 3-ФКЗ от 09.07.2002, № 4-ФКЗ от 09.07.2002, № 2-ФКЗ от 30.06.2003, № 1-ФКЗ от 07.03.2005.
  76. ↑ Федеральный закон от 8 ноября 2008 года № 197-ФЗ «О внесении изменения в статью 17.10 Кодекса Российской Федерации об административных правонарушениях» // Российская газета. № 232. 11 ноября 2008 года.
  77. ↑ РБК: Дума разрешила неофициальное использование Государственного флага РФ 2008 йыл 18 октябрь архивланған.
  78. ↑ Федеральный конституционный закон от 8 ноября 2008 года № 4-ФКЗ «О внесении изменения в Федеральный конституционный закон „О государственном флаге Российской Федерации“» // Российская газета. № 232. 11 ноября 2008 года. (Вступил в силу через 10 дней после опубликования).
  79. ↑ Фивейская М. Г., Чернышёва О. Н. Российская государственная и региональная символика. — М.: Издательство РАГС, 2010. — С. 123—124. — 134 с. — ISBN 978-5-7729-0478-7.
  80. ↑ Ҡалып:КоАП РФ
  81. ↑ Ҡалып:УК РФ
  82. ↑ Тюмень. Местный житель получил 6 месяцев условно за надругательство над флагом России(недоступная ссылка) // Новая газета. 19 ноября 2007 года.
  83. ↑ Житель Саратовской области растоптал флаг назло чиновникам // Новая газета. 21 ноября 2007 года.
  84. ↑ Сайт «Флаг России» — Документы — «О Дне Государственного Флага Российской Федерации» — Указ Президента РФ
  85. ↑ Информационно-правовое издание Legis : Законы : УКАЗ ПРЕЗИДЕНТА РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ О ШТАНДАРТЕ (ФЛАГЕ) ПРЕЗИДЕНТА РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ. Дата обращения: 21 ғинуар 2010. Архивировано из оригинала 3 декабрь 2010 года. 2010 йыл 3 декабрь архивланған.
  86. ↑ Федеральный закон Российской Федерации от 7 мая 2007 г. N 68-ФЗ «О Знамени Победы»
  87. ↑ Государственный флаг России. Статья на сайте Политического консультативного центра 2011 йыл 3 ноябрь архивланған.Ҡалып:Архивировано
Сығанаҡтар

Әҙәбиәт үҙгәртергә

Һылтанмалар үҙгәртергә

«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Рәсәй_флагы&oldid=1265891» битенән алынған