Тигирек ҡурсаулығы
Тигирек ҡурсаулығы (рус. Тигире́кский заповедник)[1] 1999 йылдың 4 декабрендә ойошторола; Рәсәйҙә иң йәш ҡурсаулыҡтарҙың береһе. Алтай крайының көньяҡ-көнбайыш өлөшөндә урынлашҡан. Ул үҙ эсенә өс участканы ала: Ханхарин һәм Тигирек (Краснощековский районы), Белорецкий (Змейногорский һәм Третьяков райондары). Алтай-Саян экотөбәге ҡурсаулыҡтары һәм милли парктары ассоциацияһы составына инә[2].
| Тигирек ҡурсаулығы | |
|---|---|
 Тигирек ҡурсаулығының буфер зонаһында Шляпная тауы | |
| Категория МСОП — Ia (Ҡәтғи тәбиғи резерват) | |
| Төп мәғлүмәт | |
| Майҙаны | 41 505 га |
| Нигеҙләнгән ваҡыты | 4 декабрь 1999 йыл |
| Урынлашыуы | |
| 51°00′00″ с. ш. 82°55′00″ в. д.HGЯO | |
| РФ субъекты | Алтай крайы |
| Яҡындағы ҡала | Змеиногорск |
tigirek.oopt22.ru | |
 Тигирек ҡурсаулығы Викимилектә | |
Барлыҡҡа килеүенең маҡсаты — Төньяҡ-Көнбайыш Алтай территорияһының биологик һәм ландшафт төрлөлөгөн һаҡлау. Ҡурсаулыҡта ҡара ылыҫлы тайга һәм урман-дала үҫемлек берләшмәләре айырыуса ҙур әһәмиәткә эйә[3].
Географияһы
үҙгәртергәТерриторияһы Чарыш йылғаһының уң ҡушылдыҡтары һәм Алей йылғаһы сығанаҡтарының үрге ағымдары араһындағы һыу айырғыста урынлашҡан. Ҡурсаулыҡ майҙаны 41 505 гектар, буфер зонаһы 26 257 гектар тәшкил итә.
Ҡурсаулыҡ өс биләмәнән тора:
- Белорет — Алтай крайының Ағиҙел йылғаһының үрге ағымдары;
- Тигирекка — көньяҡтан Тигирек ауылына йәнәш;
- Ханхара — Оло Ханхара йылғаһының үрге ағымдары[4].
Рельефы
Ҡурсаулыҡ рельефы тәпәш һәм уртаса таулы, көмбәҙгә оҡшаш түбәләр өҫтөнлөк итә. Абсолют бейеклеге диңгеҙ кимәленән 2015 м тиклем етә (Ҡара тау). Абсолют бейеклектәр диңгеҙ кимәленән 300—2000 метр бейеклектә ята. Уртаса бейеклеге — 800—1500 м. Бында тау тундраһы, Альп һәм субальп болондары участкалары берләшә[5].
Йылға селтәре
Ҡурсаулыҡтың йылға селтәре тығыҙ һәм тармаҡланған. Территорияның төп өлөшө Тигирек һыртының көнбайыш өлөшөндә урынлашҡан. Йылғаларҙың барыһы ла Алея һыу системаһына ҡарай[6].
Климаты
Ҡурсаулыҡтың климаты ҡырҡа континенталь, йәйен эҫе һәм ҡышын һыуыҡ. Ғинуарҙың уртаса температураһы −12 градустан −16 градусҡа тиклем, июлдә — 16-нан 18-гә тиклем. Ғинуарҙа температура −52 ºС (абсолют минимум) тиклем түбәнәйеүе мөмкин, июлдең абсолют максимумы +33… +38 º. Йәй көнө сағыштырмаса дымлылыҡ (йылына 600-ҙән 800 миллиметрға тиклем яуым-төшөм) арта һәм 70-90 % тәшкил итә[7].
Флораһы
үҙгәртергәҠурсаулыҡтың үҫемлектәр япмаһы үҙенсәлектәре уның географик урыны, климаттың төрлөлөгө һәм экологик шарттарҙың күп төрлөлөгө менән билдәләнә. Үҫемлектәр донъяһында ҡара ылыҫлы тайга төп урында тора[8][7].
Ҡурсаулыҡ территорияһында өсөнсөл (дөрөҫөрәге, неоген) осорға ҡараған көпшәле үҫемлектәрҙең реликттары табылған[9].
Бында төбәк һәм федераль кимәлдәге Ҡыҙыл китаптар исемлегенә индерелгән үҫемлектәрҙең 34, лишайниктарҙың 12 һәм бәшмәктәрҙең 2 төрө үҫә[10].
Фаунаһы
үҙгәртергәҠурсаулыҡ фаунаһы, иң тәүҙә, һоро айыу, болан, ҡоралай, мышы кеүек эре хайуандарҙан тора. Бөтә ерҙә лә кеш, һары шәшке, aç, тейен, әлгәнйәк, аҡҡуян таралған. Төлкө, йәтсә, ҡоно, тау шәшкеһе һирәгерәк осрай, кабаргалар аҙ.
Ҡурсаулыҡта ҡоштарҙың күп төрҙәре йәшәй. Урман ҡоштарынан сел, ҡор, Һупайҙы , һоро ябалаҡ, баян ҡош, һирәкләп һуйыр осрай.
Ҡурсаулыҡ биләмәһендә һирәк осрай торған һәм юғалыу хәүефе аҫтында булған 38 төр хайуан, шул иҫәптән 14 төр хайуан, ҡоштарҙың 16 төрө, 1 төр балыҡ, бөжәктәрҙең 7 төрө, үрмәксе һымаҡтар класына ҡараған бер төр осрай, улар милли һәм төбәк Ҡыҙыл китаптарына индерелгән. Кесе балғабаш тәүге тапҡыр Алтай территорияһында ғына түгел, шулай уҡ Көнбайыш Себерҙә лә теркәлгән[11].
Иҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ Полное название по сайту заповедника: Федеральное государственное бюджетное учреждение «Государственный природный заповедник „Тигирекский“».
- ↑ Ассоциация заповедников и национальных парков Алтай-Саянского экорегиона. www.altai-sayan.ru. Дата обращения: 9 февраль 2019. Архивировано 9 февраль 2019 года.
- ↑ Краснощековский район. www.altairegion22.ru. Дата обращения: 9 февраль 2019. Архивировано 9 февраль 2019 года.
- ↑ Государственный природный заповедник «Тигирекский». www.altairegion22.ru. Дата обращения: 9 февраль 2019. Архивировано 9 февраль 2019 года.
- ↑ География | Государственный заповедник Тигирекский. tigirek.ru. Дата обращения: 9 февраль 2019. Архивировано 10 февраль 2019 года.
- ↑ Тигирекский заповедник. www.ecotravel.ru. Дата обращения: 9 февраль 2019. Архивировано 9 февраль 2019 года.
- ↑ 7,0 7,1 Государственный природный заповедник «Тигирекский». Официальный сайт Алтайского края. Дата обращения: 29 ғинуар 2020. Архивировано 4 апрель 2019 года.
- ↑ Страхов Н. М. Основы фациального анализа континентальных отложений // Основы исторической геологии. — М. — Л.: Государственное изд-во геологической литературы, 1948. — 254 с.
- ↑ Уварова О. В. Флора Тигирекского хребта (рус.). — 2003. Архивировано из первоисточника 9 февраль 2019.
- ↑ Флора Тигирекского хребта. www.dslib.net. Дата обращения: 9 февраль 2019. Архивировано 9 февраль 2019 года.
- ↑ Тигирекский | ООПТ России. oopt.aari.ru. Дата обращения: 9 февраль 2019. Архивировано 29 апрель 2019 года.
Әҙәбиәт
үҙгәртергә- Птицы Тигирекского заповедника / Е. Н. Бочкарёва, Н. Л. Ирисова; отв. ред. Ю. С. Равкин // Труды Тигирекского заповедника. — Барнаул : Гос. природный заповедник «Тигирекский», 2009. — Вып. 2. — 209 с.
- Ирисова Н. Л., Бочкарева Е. Н., Пожидаева Л. В., Васеньков Д. А. Позвоночные животные Тигирекского заповедника (аннотированный список видов) // Биота Тигирекского заповедника. Труды Тигирекского заповедника. — 2011. — Вып. 4. — С. 90—164.
Һылтанмалар
үҙгәртергә- Официальный сайт Тигирекского заповедника
- Сайт отдела по развитию туризма Тигирекского заповедника [1]