Гиляров Меркурий Сергеевич
Гиляров Меркурий Сергеевич (22 февраль 1912 йыл — 2 март 1985 йыл) — СССР-ҙың ғалим- зоологы, энтомолог, ер зоологияһына нигеҙ һалыусы, биолог — эволюционист, СССР Фәндәр академияһы академигы (1974).
Биографияһы
үҙгәртергәМеркурий Сергеевич Гиляров 1912 йылдың 22 февралендә (6 мартта) Киев[6] ҡалаһында тыуған
1933 йылда Киев дәүләт университетын тамамлай, унда зоолог, умыртҡаларҙың сағыштырмаса анатомияһының өлкән белгесе профессор М. М. Воскобойниковтың етәкселеге аҫтында уҡый. Диплом эшенең рецензенты- танылған эволюционист, профессор (һуңыраҡ академик) И. И. Шмальгаузен.
Украинала ауыл хужалығы ойошмаларында эшләй.
1936 йылда Мәскәүгә күсә. 1938—1944 йылдарҙа Бөтә Рәсәй каучук үҫемлектәр институтының үҫемлектәрҙе яҡлау бүлеген етәкләй.
М. С. Гиляров 1939 йылда ойошторолған совет ер зоологияһына нигеҙ һала, ул саҡта «Почвоведение» журналында уның ике мәҡәләһе баҫылып сыға: «Почвенная фауна жизнь и почвы» и «Влияние почвенных условий на фанур почвенных вредители»[7] .
1944—1955 йылдарҙа ул өлкән тәфтишсе, 1955 йылдан СССР Фәндәр академияһының Эволюцион морфология һәм экология институтында тупраҡ зоологияһы лабораторияһы мөдире; шул уҡ ваҡытта (1949—1978) В. И. Ленин исемендәге Мәскәү педагогия институты профессоры.
1947 йылда ул биология фәндәре докторы була[8] . Ул «Журнал общей биологии», «Биологический энциклопедический словарь» (М.: Советская энциклопедия, 1986/1989) журналдарының баш мөхәррире була.
Меркурий Сергеевич Гиляров 1985 йылдың 2 мартында Мәскәүҙә вафат була. Новодевичье зыяратында ерләнгән .
Ойошмаларҙа ағза булыуы
үҙгәртергә- атаһы — Сергей Алексеевич Гиляров (1887—1946), Киев университеты лекторы, сәнғәт белгесе (һуғыштан һуң репрессияланған).
- Олатаһы — Алексей Никитич Гиляров (1855—1938), Киев университеты профессоры, философия тарихсыһы, Украина Фәндәр академияһы академигы (1922).
- ҡарт олатаһы — Никита Петрович Гиляров-Платонов (1824—1887), Мәскәү теология академияһы профессоры, ғалим, нәшер итеүсе һәм публицист.
- Улы — Алексей Меркурьев Гиляров (1943—2013), зоолог, гидробиолог, Мәскәү дәүләт университетында биология факультетының дөйөм экология профессоры кафедраһы
Хәтер
үҙгәртергә— 1940 йылдан-Бөтә Союз йәмғиәте ағзаһы, Президиум ағзаһы.
-Тупрак биологияһы бүлеге етәксеһе (1956—1985), Маҡтаулы ағзаһы (1977)
−1951—1975-биология буйынса эксперт комиссияһы ағзаһы
−1959 йылдан-совет биологтарының милли комитеты рәйесе
−1960 йылдан — Халыҡ-ара зоология академияһының вице-президенты (Һиндстан, Агра)
−1966 йылдан башлап [СССР ФА мөхбир ағзаһы] [ref>1966 елның 18 апрелендә. СССР Фәннәр академиясенең яңа тулылыгы / / дөрес, 19.04.1966.</ref>
−1973 йылдан-Президент [Рус энтомология йәмғиәт|Бөтә Союз энтомология йәмғиәте] (1946 ағзаһы, 1967 йылдан вице-президент)
−1974 йылдан СССР ФА академигы, СССР ФА академигы]]
−1975 йылдан-ВАК Президиумы ағзаһы
−1975 йылдан-СССР ФА биогеоценология һәм тәбиғәтте һаҡлау проблемалары буйынса фәнни совет рәйесе
−1976 йылдан СССР ФА дөйөм биология бүлегенең академик-секретары
-КПСС-ҡа инмәй.Төп хеҙмәттәре
үҙгәртергә- Экология һәм эволюция институты бинасында мемориаль такта бар (Ленин проспекты, 33).
- Аның исеме белән балдаклы суалчаннар төре (Drawida ghilarovi, Gates 1969), Көньяк Приморье эндемик аталган.
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре
үҙгәртергә- Сталин премияһы лауреаты (1951)
- СССР Дәүләт премияһы лауреаты (1967, 1980)
- Ленин ордены (19.02.1982)
- 2 Хеҙмәт Ҡызыл ордены (21.02.1972; 17.09.1975)
- 2. «Почёт Билдәһе» ордены (19.09.1953; 27.04.1967)
- «Фиҙәкәр хезмәте өсөн» миҙалы, Владимир Ильич Лениндың тыуыуына 100 йыл тулыу уңайынан (1970))
- «1941-1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында фиҙәкәр хезмәте өсөн» миҙалы (1946)
- «1941-1945 йылдарҙагы Бөйөк Ватан һуғышында еңеүгә утыҙ йыл» миҙалы
- «Мәскәүҙең 800-йыллыгы иҫтәлегенә» миҙалы (1948)
- Чехословакия Фәндәр Академияһынең "фән һәм кешелек алдында казаныштары өсөн " ҙур алтын миҙалы (1977)
- А. Н. Северцов премияһы, СССР ФА, 1948)
- И. И. Мечников исемендәге Алтын миҙал (СССР ФА, 1978)
- И. В. Докучаевтың иҫтәлекле миҙалы (1983)
- ВДНХ-ның алтын (1964), бронза (1969), көмөш (1972, 1975, 1981) миҙалдары
- Филиппе Сильвестри исемендәге алтын миҙал (Италия, 1965)
- «Леопольдина» Германия тәбиғәт фәндәре академияһы миҙалы (ГДР, 1977)
- Краатца ҡалаһы миҙалы, ГДР ауыл хужалығы фәндәре академияһы, 1966)
- «Энтомофаунистика өлкәһендә ҡаҙаныштары өсөн» миҙалы (1975)
- Франция зоология йәмғиәте миҙалы (1976)
Әҙәбиәт
үҙгәртергә500-гә яҡын фәнни эш баҫтырып сығара. Төп хеҙмәттәре тупраҡ ҡоротҡостарына ҡаршы көрәш сараларын эшләү, тупраҡ барлыҡҡа килтереүҙә хайуандарҙың роле, бөжәктәр эволюцияһы һ.б. быуынлы аяҡлылар, тәбиғи һайлап алыу законлыҡтары, тупраҡты диагностикалауҙың зоологик алымдары, биогеотехнология. Уның етәкселегендә ҙур авторҙар коллективы донъяла берҙән-бер «тупраҡта йәшәүсе бөжәктәр личинкаларын билдәләү» һәм «ер үҫтереүсе талпандар билдәләү» булдырған.
- Гиляров М. С.; ред. Е. В. Зверозомб-Зубовский. Краткое руководство по борьбе с главнейшими вредителями кок-сагыза. — Уфа: Башгосиздат, 1943.
- Гиляров М. С. Особенности почвы как среды обитания и её значение в эволюции насекомых. — М.; Л.: Изд-во АН СССР, 1949. — 280 с.
- Гиляров М. С. и др. Определитель обитающих в почве личинок насекомых / Сост.: Л. В. Арнольди, Ю. Б. Бызова, М. С. Гиляров и др.; Под общ. рук-вом и отв. ред. д.б.н. М. С. Гилярова. — М.: Наука, 1964. — 920 с. — 2700 экз.
- Гиляров М. С. Зоологический метод диагностики почв. — М.: Наука, 1965. — 276 с.
- Гиляров М. С. Закономерности приспособлений членистоногих к жизни на суше. — М.: Наука, 1970. — 276 с. — 1700 экз.
- Гиляров М. С., Криволуцкий Д. А. Жизнь в почве. — М.: Молодая гвардия, 1985. — 192 с. — (Эврика). — 100 000 экз.
- .
Иҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ 1,0 1,1 Merkurij Sergeevitsch Giljarov // http://sdei.senckenberg.de/biographies/information.php?id=9030 — Немецкий энтомологический институт.
- ↑ Гиляров Меркурий Сергеевич // Большая советская энциклопедия (урыҫ): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ Фандо Р. А. «Влюблённая в науку»: Памяти Беллы Рафаиловны Стригановой (1932–2017), “She Was in Love with Science”: In Memoriam of Bella R. Striganova (1932–2017) (урыҫ) // Историко-биологические исследования — 2017. — Т. 9, вып. 4. — С. 119—127. — ISSN 2076-8176; 2500-1221
- ↑ Алексеев В. Р. Памяти Алексея Меркурьевича Гилярова (19 мая 1943 — 20 октября 2013), In the Memoriam of Alexey Ghilyarov (19.05.1943–20.10.2013) (урыҫ) // Историко-биологические исследования — 2014. — Т. 6, вып. 1. — С. 98—102. — ISSN 2076-8176; 2500-1221
- ↑ Рожнов В. В., Найденко С. В. История биологической науки в истории академического здания на Ленинском проспекте в Москве, The history of biological science in the history of the academic building on Leninsky Prospekt in Moscow (урыҫ) // Историко-биологические исследования — 2021. — Т. 13, вып. 1. — С. 7—23. — ISSN 2076-8176; 2500-1221 — doi:10.24411/2076-8176-2021-11001
- ↑ ↑ Гиляров Меркурий Сергеевич // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ Почвоведение. 1939. № 6, № 9.
- ↑ Гиляров М. С. Особенности почвы как среды обитания и её значение в эволюции насекомых. М.: Л.: Изд-во АН СССР, 1949. 279 с.
Әҙәбиәт
үҙгәртергә- Курганова Г. А. Меркурий Сергеевич Гиляров (К 90-летию со дня рождения) // Евразийский энтомологический журнал. — 2002. — Т. 1, вып. 2.