Үтәғол

Рәсәйҙең Башҡортостан Республикаһы Ейәнсура районындағы ауыл
(Ҡыуат битенән йүнәлтелде)

Үтәғол — Башҡортостан Республикаһының Ейәнсура районындағы ауыл. Үтәғол ауыл Советының административ үҙәге. Почта индексы — 453394, ОКАТО коды — 80226840001.

Ауыл
Утягулово
башҡ. Үтәғол
Ил

Рәсәй

Федерация субъекты

Башкортостан

Муниципаль район

Ейәнсура

Ауыл советы

Үтәғол

Координаталар

51°42′09″ с. ш. 57°02′26″ в. д.HGЯO

Халҡы

478[1] кеше (2010)

Милли состав

башҡорттар

Сәғәт бүлкәте

UTC+6

Почта индексы

453394

Һанлы танытмалар
Автомобиль коды

02, 102

ОКАТО коды

80 226 840 001

ОКТМО коды

80 626 440 101

Утягулово (Рәсәй)
Утягулово
Утягулово
Үтәғол (Башҡортостан Республикаһы)
Утягулово

Географик урыны

үҙгәртергә

Үтәғол ауылы Ҡаҫмарт йылғаһы буйында урынлашҡан урынлашҡан.

Марат Түләбаевтың «Үҫәргәндәр ере — Ейәнсура» китабында былай тип яҙыла: "Үҫәргән башҡорто Нәҙерғәле Аҡъюловтың яҙыуына ҡарағанда, Үҫәргәндең ике улы Болоҡ менән Таймаҫ урыҫ батшаһы Иван III (1425—1505) хакимлыҡ иткән осорҙа йәшәгән. Таймаҫтың ете улы булған: Шишәй, Бишәй, Аҫҡаҡ, Ҡунаҡ, Абаҙа, Сураш һәм Ҡыҙрас. Шишәй менән Бишәй хәҙерге Хәйбулла районы ауылдарын нигеҙләй. Аҫҡаҡтың улдары Бикбау, Үтәғол, Ҡыуат, Буранғол (Ырымбур өлкәһе) ауылдарына нигеҙ һала[2].

Үтәғол ауылы тураһында тәүге яҙмалар 1795 йылға тура килә, ул Ырымбур өйәҙенең Үҫәргән улусына ҡарай. 1816 йылда ауылда йәшәүселәр исемлегендә Үтәғол Ҡансуринға — 73 йәш һәм мулла Рәсүл Үтәғоловҡа 49 йәш булған.

Үтәғол (Ҡыуат) ауылына XVIII быуат аҙағында Ырымбур өйәҙе Үҫәргән улусы (хәҙер — Ырымбур өлкәһе Ҡыуандыҡ районы) Ейәнсура ауылы башҡорттары үҙҙәренең аҫаба ерҙәрендә нигеҙ һалған. Ауыл атамаһы тәүге төпләнеүсе Үтәғол Мусин исеме менән аталған. Икенсе исеме — Ҡыуат. 1795 йылда ауылдағы 7 хужалыҡта йәшәгән 70 кеше иҫәпкә алынған. Малсылыҡ, игенселек менән шөғөлләнгәндәр. Ырымбур губернаһының 1866 йылғы торлаҡ пункттары исемлегендә (2-се өлөшө) Үтәғол Орск өйәҙенең 1-се станы, 1-се Үҫәргән улусы, Буранғол ойошмаһына (общество) керә, Һаҡмар йылғаһының уң яҡ яры ҡушылдығы Ҡаҫмарт йылғаһы буйында урынлашҡан була. Үтәғолдан Орск ҡалаһына тиклем — 145 саҡрым, стан фатирына тиклем — 45 саҡрым. 130 хужалыҡта барлығы 265 кеше: 130 ир-ат, 135 ҡатын-ҡыҙ йәшәгән.[3]

1900 йылда Үтәғолда һыу тирмәне теркәлгән.

1920 йылғы халыҡ иҫәбен алыу һөҙөмтәләре буйынса, Үтәғол ауылы Йылайыр кантонының Үтәғол улусына ингән. Түбәндәге мәғлүмәт һаҡланған: «башҡорт ауылы, 1920 йылғы иҫәп алыу буйынса: өйҙәр һаны — 58, кешеләр һаны: ир-ат — 130, ҡатын-ҡыҙ — 143». XX быуаттың 30-сы йылдарында XIX быуаттың 2-се яртыһында нигеҙ һалынған Ҡыуат-Бикбирҙе (Ғ. Ғ. Ҡыуатов, М. А. Ҡыуатов, С. С. Ҡыуатовтарҙың тыуған ауылы), 40-сы йылдар аҙағында — XX быуат башында нигеҙләнгән Туғай-Бикбирҙе ауылдары Үтәғолға ҡушыла.

Бөгөнгө Үтәғол

үҙгәртергә

Үтәғол ауылында урта мәктәп, балалар баҡсаһы, фельдшер-акушерлыҡ пункты, Мәҙәниәт йорто, китапхана, Ҡыуатов Ғүмәр Ғәлим улы исемендәге музей, мәсет бар.

Билдәле шәхестәре

үҙгәртергә

Халыҡ һаны

үҙгәртергә

Үтәғол ауылында 1900 йылда — 277 кеше, 1920 йылда 273 кеше иҫәпләнгән. 1925 йылда, аслыҡ йылдарынан һуң, ауылда ни бары 53 кеше генә теркәлгән[2]. Ауылда 1939 йылда — 291, 1959 йылда — 411, 1989 йылда — 583, 2002 йылда — 591 кеше, 2010 йылда — 478 кеше йәшәгән.

Йыл Халыҡ һаны
1939 291 [5]
1959 420 [6]
Йыл Халыҡ һаны
1970 499 [6]
1979 586 [7]
Йыл Халыҡ һаны
1989 583 [7]
2002 591 [8]
Йыл Халыҡ һаны
2009 560 [9]
2010 478 [8]
Милли составы

2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәтенә ярашлы, башҡорттар күпселекте тәшкил иткән (97 %)[10].

Урамдары

үҙгәртергә
  • Йәштәр урамы (рус.  улица Молодёжная)
  • Йәшел урам (рус.  Зелёная улица)
  • Ҡаҫмарт урамы (рус.  улица Касмарка)
  • Ҡыуатов урамы (рус.  улица Куватова)
  • С.Абдуллин урамы (рус.  улица С. Абдуллина)[11]

Ер-һыу атамалары

үҙгәртергә

Тауҙар

  • Кәмәтау, Бирҙеғол тауы

Йылғалар

  • Йәнһүбә йылғаһы, Күссыҡҡан йылғаһы[12]

Башҡорт халыҡ ижады информаторҙары

үҙгәртергә
  • «Йәшерәм яулыҡ», «Күршең татыумы»,"Сәпсек ҡуйҙым", «Сөрәкә», «Күләгә» уйындары (Аҡбутина Мөкәрәмә Исмәғил ҡыҙы, Дәүләтбәкова Зилә Фәйзрахман ҡыҙынан яҙып алынған)[13].

Видеояҙмаларҙа

үҙгәртергә

Ваҡытлы матбуғатта

үҙгәртергә

Ревизия материалдарында

үҙгәртергә

1816 йылда[14] Үтәғол ауылында ла рәүиз (ревизия) үткәрелә һәм уның материалдары Башҡортостандың Милли архивында һаҡлана.

Иҫкәрмәләр

үҙгәртергә
  1. Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан. Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 20 август 2014 года.
  2. 2,0 2,1 Түләбаев М. С. Үҫәргәндәр ере — Ейәнсура.— Өфө, 2000. — 240 бит. ISBN 5-85051-175-Х.
  3. Ырымбур губернаһының 1866 йылғы торлаҡ пункттары исемлеге (2-се өлөшө) 2012 йыл 6 март архивланған.
  4. Башҡорт энциклопедияһы — Ҡыуатов Сафа Солтанморат улы 2016 йыл 21 апрель архивланған. (Тикшерелеү көнө: 24 ғинуар 2019)
  5. Населенные пункты Башкортостана в 4 т. Т.1 / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан. // ӨфөКитап, 2018. — Т. 1.
  6. 6,0 6,1 Населенные пункты Башкортостана в 4 т. Т.2 / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан. // ӨфөКитап, 2018. — Т. 2.
  7. 7,0 7,1 Населенные пункты Башкортостана в 4 т. Т.3 / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан. (урыҫ) // УфаКитап, 2018. — Т. 3.
  8. 8,0 8,1 Населенные пункты Башкортостана в 4 т. Т.4 / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан. (урыҫ) // УфаКитап, 2018. — Т. 4.
  9. Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан ВПН-2002 и 2009
  10. Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан — Excel форматында ҡушымта(недоступная ссылка) (рус.)
  11. Межрайонная инспекция Федеральной налоговой службы № 25 по Республике Башкортостан
  12. Башҡортостан Республикаһының топонимдар һүҙлеге
  13. Современное состояние фольклора в Зианчуринском района
  14. ревизия материалдары(недоступная ссылка)

Һылтанмалар

үҙгәртергә