Арғымаҡ (ауыл)
Арғымаҡ (башҡ. Арғымаҡ) — Башҡортостандың Дүртөйлө районындағы ауыл, «Дүртөйлө ҡалаһы» ҡала биләмәһе составына инә.
| Ауыл | |
| Арғымаҡ рус. Аргамак | |
| Ил | |
|---|---|
| Федерация субъекты | |
| Муниципаль район | |
| Ҡала биләмәһе | |
| Координаталар | |
| Беренсе мәртәбә телгә алынған | |
| Халҡы | |
| Милли состав |
татарҙар |
| Сәғәт бүлкәте | |
| Почта индексы |
452320 |
| Һанлы танытмалар | |
| Автомобиль коды |
- |
| Код ОКАТО | |
| Код ОКТМО | |
.svg)
Тарихы үҙгәртергә
Ҡаҙан даруғаһы Йәлдәк улусы башҡорттары Арғымаҡ ауылына нигеҙ һала һәм үҙ ерҙәренә ерһеҙ крәҫтиндәрҙе индерә. Ауыл XVII быуаттың икенсе яртыһынан билдәле: ярлы ерһеҙ крәҫтиндәр, аҫаба башҡорттарҙың уларҙан ерҙе файҙаланған өсөн аҡса талап итеүенән зарланып, батшаға хат менән мөрәжәғәт итә. Ер хужалары булған аҫаба башҡорттар ерҙәренә индерелгән ярлы крәҫтиәндәрҙән (припущеннниктар) "Арғымаҡ ауылында һәр ихатанан йылына 20 алтын тәңкә, ә Айыуҡай ауылында йылына икешәр һыуһар" түләтә. Мари милләтенән булған Тойдыбай Бикбаевтың Арғымаҡ ауылында йәшәгән башҡорт Алмаҡай Иленчиевтан 1707 йылдың 8 ғинуарында 5 һум аҡса алып тороуы тураһындағы яҙмала ла ауыл атап үтелә[2].
1762 йылда ауылда 15 типтәрҙең йәшәүе теркәлә. XVIII быуат аҙағында 8 ихатала 38 кеше йәшәй, шулай уҡ 3 ихатала 15 башҡорт һәм 1 ихатала 9 мишәрҙең йәшәүе билдәләнә. Типтәрҙәрҙе һәм мишәрҙәрҙе үҙ ерҙәренә индергәндә башҡорттар бер ниндәй документ та тултырмай. Әммә 1832 йылда Ер тураһында Закон сығыу сәбәпле, типтәрҙәр һәм мишәрҙәр башҡорт ерҙәрен файҙаланыуға хоҡуғы тураһында документ күрһәтергә бурыслы була. Уларҙың бындай документтары булмай[2].
1834 йылдағы рәүиздә ауылда 16 башҡорт (Батыр Бикҡулов, Ниғмәтулла Бикбов, Бикбау Мусенаев улдары менән), 80 типтәр һәм 12 мишәр (Сәйфулла Ишматов улы Каспран менән, Түбәнге Аташ ауылынан Вилдан һәм Фарушат Алтумовтар) йәшәй. 1859 йылда 22 аҫаба башҡорт, 146 ерһеҙ башҡорт (припущенник) теркәлә. 1872 йылда ауылда бөтәһе 172 кеше йәшәй. 1920 йылдағы тәүге совет рәүизе документтарында 94 ихатала 474 башҡорт һәм типтәрҙең йәшәүе теркәлә[2].
1843 йылда 16 башҡортҡа 40 бот ужым һәм яҙғы иген сәселә. Арғымаҡ ауылында даими йәшәгән 5 мишәргә 16 бот ужы, 40 бот яҙғы иген сәселә. Ауылда йәшәүселәрҙең (18 ихата) 83 дисәтинә һөрөнтө ере була, улар хужалыҡтарында 102 ат, 121 һыйыр, 145 һаҡ һәм 70 кәзә аҫырай. Ауылда шулай уҡ 46 умарта тоталар[2]. Ауылда мәсет эшләй.
СССР осоронда Арғымаҡ ауылы Башҡорт АССР-ының Дүртөйлө районына инә, 1989 йылдан Дүртөйлө ҡалаһы составында.
Халҡы үҙгәртергә
1795 йылда 12 хужалыҡта 62 кеше йәшәгән (мишәрҙәр ҙә иҫәпкә алынған), 1865 йылда 30 хужалыҡта — 172 кеше, 1906 йылда — 381 кеше; 1920 йылда — 474; 1939 — 529; 1959 — 249; 1989 — 399; 2002 — 469; 2010 — 451 кеше.
| Халыҡ иҫәбе | ||||
|---|---|---|---|---|
| 2002[3] | 2009[3] | 2010[4] | 2014[5] | 2015[1] |
| 469 | ↗486 | ↘451 | ↘407 | ↘396 |
Ауылдың этник составы алмашынған. 17 быуатта уҡ мишәрҙәр, ерһеҙ ярлы крәҫтиәндәр теркәлгән, һуңынан типтәрҙәр ҡатламына күскәндәр.
Географик урыны үҙгәртергә
Ағиҙел буйында, Бүздәк тимер юл станцияһынан 122 км төньяҡ-көнбайышта урынлашҡан.
Алыҫлығы:[6]
- яҡындағы (Яңауыл) тимер юл станцияһынан: ? км
Урамдары үҙгәртергә
- Дауахана тыҡрығы
- Еңеүҙең 40 йыллығы
- Мария Яҡутова урамы
Инфраструктураһы үҙгәртергә
Балаларға өҫтәмә белем биреү үҙәге КСК «Арғымаҡ» ат-спорт комплексы , «Ағиҙел» санаторий-профилакторийы.
1917 йылға тиклем Арғымаҡ ауылы халҡы игенселек, малсылыҡ, умартасылыҡ менән шөғөлләнгән. 1906 йылда икмәк һаҡлағыс магазин билдәләнгән.
Дин үҙгәртергә
1890 йылда мәсет төҙөлгән, революциянан һуң ябыла. 1991 йылдан һуң йәнә мәсет асыла.
Билдәле шәхестәре үҙгәртергә
Иҫкәрмәләр үҙгәртергә
- ↑ 1,0 1,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. Дата обращения: 6 август 2015. Архивировано 6 август 2015 года.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 А. З. Асфандияров. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Уфа: ГУП РБ БИ Китап, 2009. — 742 с. — 5000 экз. — ISBN 978-5-295-04683-4.
- ↑ 3,0 3,1 Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан ВПН-2002 и 2009
- ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан. Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 20 август 2014 года.
- ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. Дата обращения: 2 август 2014. Архивировано 2 август 2014 года.
- ↑ Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник / Сост. Р. Ф. Хабиров. — Уфа: Белая Река, 2007. — 416 с. — 10 000 экз. — ISBN 978-5-87691-038-7.
- ↑ Әғзәмов (Әғзәми) Эдуард Лотфи улы
Сығанаҡтар үҙгәртергә
- Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан ВПН-2002 и 2009
- Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
- А. З. Асфандияров. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Уфа: ГУП РБ БИ Китап, 2009. — 742 с. — 5000 экз. — ISBN 978-5-295-04683-4.
Һылтанмалар үҙгәртергә
- Асфандияров А. З., Мударисов Ф. Г. АРГАМАК//
- Арғымаҡ (ауыл) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 22 июнь 2022)