Кәләм

Кәләм (ғәр. الكلام‎ — һүҙ, телмәр; рус. Кала́м) — урта быуат мосолман әҙәбиәтендә: дини-фәлсәфәүи темаға һәр төрлө фекерләү, шулай уҡ махсус мәғәнәлә — ислам догматтарына дини абруйға таянып түгел, ә аҡылға нигеҙләнгән аңлатма биреүсе секулятив дисциплина^[1]. Кәләмде рационалистик теология^[2] һәм ғәрәп-мосолман фәлсәфәһенең төп йүнәлештәренең береһе тип тә атайҙар^[2], шул уҡ ваҡытта кәләмде мосолман ортодоксияһы тип иҫәпләргә ярамай, тип билдәләйҙәр ^[3].

Тарихы

Юғары инстанция булараҡ аҡылға мөрәжәғәт итеү — ул, бер яҡтан, кәләм менән фәлсәфәне берләштереп, уларҙың вәкилдәрен (мөтәкәллимдәр менән фәйләсуфтар) сәләфиҙәрҙән, икенсе яҡтан, мистик-суфыйҙарҙан айырып тора. Мөтәкәллимдәр менән фәлсәфә вәкилдәре араһындағы айырма шунда: тәүгеләренең фекер йөрөтөү башланғысы өсөн — исламдың норматив принциптары һәм был дингә хас проблемалар булһа, ә икенселәре өсөн аҡылдың норматив принциптары һәм философияның антик моделдәре тора. VIII быуатта формалаша^[4].

XIII быуаттан кәләмдең фәлсәфә менән яҡынайыуы башлана . Мөтәкәллимдәр яғынан был яҡынайыу әш-Шәһрәстани һәм әр-Рази ижады менән, ә фәйәлсуфтар яғынан — Насир әд-Дин Туси ижады менән әҙерләнә ^[1].

Төп мәсьәләләр

Аллаһтың берлеге һәм Уның асылы, атрибуттары тураһында.
Ҡөрьәндең яралтылыпмы, әллә яралтылмай барлыҡҡа килгәнмелеге тураһында.
Ихтыяр азатлығы һәм тәҡдир.

Кәләм мәктәптәре

Мөғтәзилиҙәр
Әшғәриҙәр
Матуриҙар

Башҡорт телендә

Башҡорт телендә ғәр. الكلام‎- кәләм һүҙенә тамырҙаш кәлимә тигән һүҙ бар. Ул шулай уҡ һүҙ тигән мәғәнәлә йөрөй^[5]

Иҫкәрмәләр

↑ ^1,0 ^1,1 Ибрагим, Сагадеев, 1991
↑ ^2,0 ^2,1 Фролова Е. А., 1975
↑ Ибрагим Т. К., 1994
↑ Кругосвет
↑ Башҡорт теленең һүҙлеге. 2 томлыҡ. — Мәскәү, 1993. — 1-се том, 861 бит; 591-се бит

Әҙәбиәт

Вольф М. Н. Становление философии калама в рамках спекулятивной теологии ислама // Средневековая арабская философия: мутазилитский калам. — Новосибирск: Новосиб. гос. ун-т, 2005. — 80 с.
Вольф М. Н. Классический калам: учебное пособие. — Новосибирск: ООО "Офсет ТМ", 2021. — 264 с. — ISBN 978-5-85957-179-6.
Ибрагим, Сагадеев. Калам // Ислам: энциклопедический словарь / отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, 1991. — С. 128-129.
Калам / Ибрагим Т. К. // Новая философская энциклопедия : в 4 т. / пред. науч.-ред. совета В. С. Стёпин. — 2-е изд., испр. и доп. — М. : Мысль, 2010. — 2816 с.
Ибрагим Т. К. Калам и вопрос об «ортодоксальной философии» ислама // Религия в изменяющемся мире. — М.: Изд-во РУДН, 1994. — С. 40—60. — 224 с. — (Философская мысль континентов). — ISBN 5-209-00515-1.
Ибрагим Т. К. Материалистические тенденции в учении мутазилитов // Из истории философии освободившихся стран. — М., 1983.
Ан-Нашар А. С. Нашъат аль-фикр аль-фальсафи фи аль-ислям. — Каир, 1977. (ғәр.)
Сагадеев А. В. Калам (обзор) // Классический ислам: традиционные науки и философия. — М., 1988.
Смирнов А. В. Что стоит за термином «средневековая арабская философия» // Средневековая арабская философия: проблемы и решения. — М., 1998.
Султанов Р. И. К истории становления теологического рационализма. Сравнительный анализ мыслительных схем калама и патристики // Рационалистическая традиция и современность: Ближний и Средний Восток. — М., 1990.
Султанов Р. И. Калам // Философский энциклопедический словарь / Гл. редакция: Л. Ф. Ильичёв, П. Н. Федосеев, С. М. Ковалёв, В. Г. Панов. — М.: Советская энциклопедия, 1983. — С. 240. — 840 с. — 150 000 экз.
Фролова Е. А. История средневековой арабо-исламской философии: Учебное пособие. — М., 1975. — 175 с. — ISBN 5-201-01879-3.
Wolfson H. A. (инг.)баш. The Philosophy of the Kalam (Русский перевод 2-х глав книги). — Harvard University Press, 1976. — 810 p.

Һылтанмалар

Кәләм // Энциклопедия «Кругосвет».

[Ибрагим,_Сагадеев—1991——-1] 1,0 ^1,1 Ибрагим, Сагадеев, 1991

[Фролова_Е._А.—1975——-2] 2,0 ^2,1 Фролова Е. А., 1975

[Ибрагим_Т._К.—1994——-3] Ибрагим Т. К., 1994

[Кругосвет———-4] Кругосвет

[5] Башҡорт теленең һүҙлеге. 2 томлыҡ. — Мәскәү, 1993. — 1-се том, 861 бит; 591-се бит

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]