Нуғай даруғаһы
Нуғай даруғаһы — Алтын Урҙа дәүерендә[1] һәм Ырымбур экспедицияһынан һуң Башҡортостанда административ-территориаль берәмек. Даруға олоҫтарға[2] бүленә. Башҡортостанды буйһондороу маҡсатында, ғәскәр урынлаштырыу өсөн, ҡәлғәләр (хәрби нығытмалар) төҙөлә. Башҡортостандың төрлө ерҙәрендә заводтар төҙөлә башлай.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/ba/thumb/1/1e/Ufimskie_Darugi.jpg/250px-Ufimskie_Darugi.jpg)
1751—1752 йылдарҙа Усолка йылғаһында Богоявленский баҡыр заводы төҙөлә. 1752—1753 йылдарҙа Аҫҡын йылғаһында Архангельск баҡыр заводы, Ыҡ буйында Покровск баҡыр заводы (1754), Әүжән йылғаһында Әүжән-Петровск тимер заводы (1754), Ағиҙел буйында Белорет заводы (1768), Ҡана йылғаһында Кананикольск баҡыр заводы, Ырғыҙлы йылғаһында Воскресенск баҡыр заводы төҙөлә.
Нуғай даруғаһы олоҫтары
үҙгәртергә- Мең – Дим, Өршәк, Сәрмәсән йылғалары буйында ята; ҙур булмаған далалары һәм урмандары бар.
- Күрпәс-Табын һәм Табын – Инйәр, Илим һәм башҡа йылғалар буйында; Илим буйлап урмандар һәм баҫыуҙар араһында урынлашҡан; урмандар һәм тауҙар буйлап арба юлы юҡ.
- Юрматы – Ағиҙел, Иген, Ашҡаҙар һәм башҡа йылғалар буйында; дала һәм урмандары бар.
- Ҡатай – Инйәр буйлап Ағиҙел үрендә; тауҙарҙа ҙур булмаған урмандар һәм яландар бар; тауҙар, урмандар, батҡылдар буйлап арба юлы юҡ.
- Ҡыпсаҡ – Ағиҙел, Ыҡ, Мәндем йылғалары буйлап, Ағиҙел үрендә; арба юлы юҡ.
- Бөрйән – Ағиҙел, Ыҡ һәм башҡа йылғалар буйында; ҙур булмаған тауҙар, урмандар һәм яландар; тауҙар артында арба юлы юҡ.
- Теләү – Яйыҡ, Миндәк йылғаһы буйында; Урал артында яландар, ә урмандар аҙ; был ерҙәрҙә Уралдан алып арба юлы бар, ә Өфөнән Уралға тиклем - юҡ.
- Һарыш-Ҡыпсаҡ – Ағиҙел буйында; урман-дала.
- Тамъян – Ағиҙел, Нөгөш һәм башҡа йылғалар буйында; тауҙар, урмандар, дала; Ағиҙел буйында урынлашҡан Өфө ҡалаһынан түбәнге йорттарға тиклем арба юлы бар, ә Ағиҙел һәм Нөгөш буйлап үрге йорттарға – юҡ.
- Шуран (Соран) – Урал аръяғында; күлдәр буйлап Себер слободалары яғында йәшәйҙәр, дала, урмандар аҙ, ә Өфө яғынан Уралға тиклем бик ауыр булған арба юлы бар.
- Үҫәргән – Ағиҙел, Ыҡ, Һаҡмар, Йылайыр йылғалары буйында; тауҙар, урмандар, ҙур булмаған яландар бар; тауҙарҙа ла, урмандарҙа ла арба юлы юҡ, Һаҡмар артында – дала.
- Түңгәүер – Ағиҙел, Һаҡмар йылғалары буйында; тауҙар, урмандар, ҙур булмаған яландар; тауҙар һәм урмандарҙа арба юлы юҡ.
- Бәкәтин – Урал аръяғында; күл буйҙарында ҙур далалар, урман, уҫаҡлыҡ һәм ҡайынлыҡ.
- Ҡара-Табын – Ағиҙел түбәләренән алып Урал аръяғында Яйыҡ һәм Уй түбәләре, Мейәс, күлдәр буйында; Ағиҙел буйлап урман, яландар, Урал аръяғынан ҙур дала, урмандар; Өфөнән ошо олоҫҡа тиклем тауҙар һәм урмандар аша арба юлы юҡ, ә Урал аръяғында арба юлы буш.
- Күбәләк-Табын – Яйыҡ һәм Миндәк йылғаһы буйлап; ҙур дала, урман аҙ; Өфөнән Уралға тиклем тауҙар һәм урман аша арба юлы юҡ, Урал аръяғында арба юлы буш[3].
Ҡарағыҙ
үҙгәртергәИҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ Даруға Башкортостан энциклопедияһында 2010 йыл 16 май архивланған.
- ↑ Азнабаев Булат Ахмерович. Интеграция Башкирии в административную структуру Российского государства вторая половина XVI — первая треть XVIII вв. : дис. … д-ра ист. наук : 07.00.02. Москва, 2005.
- ↑ Руденко Сергей Иванович: «Башкиры. Историко-этнографические очерки» (2006) [ 2016 йыл 5 сентябрь [https://web.archive.org/web/20160905013025/http://mexalib.com/view/193967 архивланған.]]]]
Әҙәбиәт
үҙгәртергә- Башҡортостан: Ҡыҫҡаса энциклопедия. Урыҫсанан тулыландырылған һәм төҙәтелгән тәржемәһе. /Баш мөхәррир Р. З. Шәкүров — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» дәүләт ғилми нәшриәте, 1997.
- Рычков Пётр Иванович: «Топография Оренбургская» СПб., 1762 стр.96
- Понятие «дорога» в истории Башкортостана
- Руденко Сергей Иванович: «Башкиры. Историко-этнографические очерки» (2006) [ 2016 йыл 5 сентябрь [https://web.archive.org/web/20160905013025/http://mexalib.com/view/193967 архивланған.]]