Октябрьская Мария Васильевна

Октябрьская Мария Васильевна (ҡыҙ фамилияһы — Гарагуля; 16 август 1905 йыл — 15 март 1944 йыл) — Бөйөк Ватан һуғышында һәләк булған яугир, танкист. Советтар Союзы Геройы (1944, үлгәндән һуң).

Октябрьская Мария Васильевна
Зат	ҡатын-ҡыҙ
Гражданлыҡ	СССР
Хеҙмәт итеүе	СССР
Тыуған көнө	21 июль (3 август) 1902
Тыуған урыны	Ближнее[d], Таврида губернаһы[d], Рәсәй империяһы
Вафат булған көнө	15 март 1944({{padleft:1944|4|0}}-{{padleft:3|2|0}}-{{padleft:15|2|0}}) (41 йәш)
Вафат булған урыны	Смоленск, РСФСР, СССР
Һөнәр төрө	танкист
Әүҙемлек осороноң тамамланыуы	18 ғинуар 1944
Хәрби звание	Сержант
Һуғыш/алыш	Бөйөк Ватан һуғышы
Ғәскәр төрө	Эшсе-крәҫтиән Ҡыҙыл армияһы
Хәрби подразделение	2-й гвардейский танковый корпус[d]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре
Юғалтыуҙың хәрби классификацияһы	яраларҙан вафат була[d]
Октябрьская Мария Васильевна Викимилектә

Һуғыш йылдарында үҙ аҡсаһын түләп «Боевая подруга» Т-34 танкыһын төҙөтә һәм уның механик-водителе була.

Биографияһы

Балалыҡ һәм йәшлек йылдары

Тыуған 3 (16) августа 1905 года (башҡа мәғлүмәттәр буйынса 1902 йылдың) 8 (21) июлендә (хәҙер — Ҡырымдың Красногвардейский районы) Кият ауылында крәҫтиән ғаиләһендә тыуған. Урыҫ[7].

Балалыҡ һәм үҫмер йылдары Севастополдә уҙа. 1921 йылда ул Джанкойға күсеп килә, унда 6-сы класты тамамлағай, артабан Симферополгә килә.

Симферополдә консерва заводында, шунан ҡала телефон станцияһында телефонистка булып эшләй. 1925 йылда кавалерия мәктәбе курсанты Илья Федотович Рядненкоға кейәүгә сыға, ирле-ҡатынлы Октябрьский фамилияһын ала. Иренең хеҙмәт урындары үҙгәреп торғанлыҡтан, Украинаның төрлө тораҡ пункттарына күсеп йөрөйҙәр. Әүҙем йәмәғәт эштәре алып бара, частарҙың ҡатын-ҡыҙҙар советына һайлана, медицина ярҙамы, шофёр курстарын тамамлай, пулемёттан атырға өйрәнә. Составы Командирҙар ҡатындары араһында зауыҡлы кейем, торлаҡ биҙәү, ҡул эштәренә оҫталығы менән дан ҡаҙана .

1940 йылдың йәйендә, Бессарабия СССР-ға ҡушылғандан һуң, ире, 134-се гаубица артиллерия полкы комиссары менән бергә, полктың дислокацияланған урыны буйынса, Кишинёв — күсеп киләләр.

Бөйөк Ватан һуғышы башланыуы

Һуғыш башланғандың икенсе көнөнә, 1941 йылдың 23 июненә, М. В. Октябрьская, апаһы һәм башҡа ҡыҙыл командирҙарҙың ғаилә ағзалары менән бергә эвакуацияға ебәрелә һәм августа Томск ҡалаһына килә, һәм бында эвакуацияланған Ленинград артиллерия училищеһында телефонистка булып эшләй.

1941 йылдың йәй аҙағына уның ире тураһында ҡара хат похоронка килә, «полк комиссары Илья Федотович Октябрьский 1941 йылдың 9 авгусында Украинала барған һуғыштарҙың береһендә һәләк булды» тигән хәбәр ителә. 206-сы уҡсылар дивизияһының полк хәрби комиссары И. Ф. Октябрьскийҙың ғүмере Киев өсөн барған һуғыштарҙың береһендә үҙенең яугирҙәрен атакаға алып барған саҡта пулемёт һиптергән пуляларҙан өҙөлә. Иренең һәләк булыуы тураһында ишеткәс, фронтҡа ебәреүҙәрен һорап, хәрби комиссариатҡа мөрәжәғәт итә, әммә бер нисә тапҡыр уның үтенесен: алдағы йылдарҙа үткәргән сир — муйын умыртҡалары туберкулёзы — йәше барғанлыҡтан — 36 йәш кире ҡағалар

Былай булғас, ул башҡа юлдан китергә була. Был ваҡытта СССР-ҙа оборона фондына аҡса йыйыу барған. Апаһы менән бар булған әйберҙәрен һәм ҡиммәтле әйберҙәрен һатып һәм бер нисә ай сигеү әйберҙәре һатыу менән шөғөлләнеп, ул Т-34 танк төҙөү өсөн 50 мең һум индерә. Шунан һуң ул Кремлгә түбәндәге телеграмма ебәрә:

Мәскәү, Кремль Оборона Дәүләт Комитеты Рәйесенә. Юғары Баш командующийға. Ҡәҙерле Иосиф Виссарионович!

Тыуған ил өсөн һуғыштарҙа минең ирем — полк комиссары Октябрьский Илья Федотович һәләк булды. Уның үлеме өсөн, фашист варварҙары язалап үлтергән барлыҡ совет кешеләре өсөн, фашист эттәренән үс алғым килә, шуның өсөн танк төҙөтөү маҡсатында дәүләт банкына бар йыйыған аҡсамды — 50 000 һумды күсерҙем. Танкты «Боевая подруга» тип атауҙарын теләйем һәм шул танктың водителе сифатында мине лә фронтҡа ебәреүҙәрен һорайым. Шофёр һөнәрен беләм, пулемёттан яҡшы атам, ворошилов уҡсыһымын. Һеҙгә ялҡынлы сәләм ебәрәм һәм дошмандарҙы ҡурҡыуға һалып һәм Тыуған ил данын күтреп, оҙаҡ йәшәүегеҙҙе теләйем. ОКТЯБРЬСКАЯ Мария Васильевна.
Томск ҡалаһы, Белинский урамы, 31

Сталин былай тип яуап бирә:

Томск, Белинский урамы, 31
ОКТЯБРЬСКАЯ Мария Васильевнаға

Һеҙгә, Мария Васильевна, Ҡыҙыл Армияның бронетанк көстәрен хәстәрләүегеҙ өсөн ҙур рәхмәтемде еткерәм.
Һеҙҙең теләгегеҙ тормошҡа ашыр.
Минең сәләмемде ҡабул итегеҙ.
И. СТАЛИН

Танк механик-водителе

1943 йылдың 3 майында Омск танк училищеһында (хәҙер институт) танк йөрөтөргә өйрәнә, илдә ҡатын-ҡыҙ ҙар араһынан беренсе механик-водитель, танк водителе була, ә шул уҡ 1943 йылдың октябренән үҙенең танкыһында Көнбайыш фронтында һуғыша. «Боевая подруга» Т-34 танкыһының беренсе экипажы: Чеботько гвардия командиры кесе лейтенант Пётр Чеботько, башнянан атыусы уҡсы гвардия сержанты Геннадий Ясько, уҡсы-радист Михаил Галкин, 2-се гвардия танк корпусы 26-сы гвардия танк бригадаһының 2-се батальоны механик-водителе гвардия сержанты Мария Октябрьская.

Витебск өлкәһе Лиозненский районындағы Новое Село ауылы янындағы 1943 йылдың 18 ноябре «Боевая подруга» танкы дошман оборонаһы рәттәренә барып инеп, бер пушканы, 50-ләп немец һалдатын һәм офицерын юҡ итә. Был һуғышта танк зыян күрә. Яраланған булыуына ҡарамаҫтан, танк эвакуацияланғанға тиклем, М. В. Октябрьская ватылған танкта дошман уты аҫтында тағы ике тәүлек дошман атакаһын кире ҡаға, артабан медсанвзводҡа юллана. Танк батальоны командиры уның экипажын башҡаларға миҫал итеп ҡуя: «„Боевая подруга“ танкистары кеүек һуғышалар ул. Бөгөнгө көндә генә данлыҡлы машина экипажы гитлер бандиттарының бер взводын юҡ итте».

Һуңғы алыш

1944 йылдың 18 ғинуарында Витебск өлкәһенең Крынка станцияһы районында барған һуғышта М. В. Октябрьская үҙенең танкы менән дошмандың 3 пулемёт нөктәһен һәм 20 һалдатын һәм офицерын тапата. Снаряд менән «Боевая подруга» танкыһының һул ленивецы ҡыйратыла. Механик Октябрьский дошман уты аҫтында зыян күргән урынын йүнәтмәксе була, әммә яҡында ярылған мина ярсығы уның күҙен ҡаты йәрәхәтләй.

1944 йылдың 28 ғинуарында М. В. Октябрьская I дәрәжә Ватан һуғышы орденына тәҡдим ителә.

478-се ялан госпиталендә уға операция яһала, ә һуңынан самолётта Смоленск фронт госпиталендә алып киләләр. Ярсыҡ күҙен һытып ҡына ҡалмаған, ә мейенең ҙур ярымшарҙарын да зарарлағанлыҡтан, һаулыҡ торошо насарая барған . Октябрьская янына фронт хәрби советы ағзаһы Л. З. Мехлис килә, һәм уны Мәскәүгә оҙатырға бойороҡ бирә. Уның эргәһенә килгәндәрҙән иң һуңғыһы I дәрәжә Ватан һуғышы орденын, полкташтарының бүләктәрен һәм хаттарын тапшырырға тип килгән майор Топок була.

1944 йылдың 15 мартында Мария Васильевна Октябрьская Смоленск фронт госпиталендә вафат була. Хәрби хөрмәт күрһәтеп Смоленск ҡалаһының Геройҙар иҫтәлеге скверына ерләйҙәр.

1944 йылдың 2 авгусында М. В. Октябрьскаяға «Советтар Союзы Геройы» исеме бирелә (үлгәндән һуң). 26-сы гвардия танк бригадаһы командиры гвардия полковнигы С. К. Нестеров ҡул ҡуйған бүләкләү ҡағыҙында билдәләнгән: «Хәрби операциялар һәм бригаданы формалаштырыу осоронда иптәш Октябрьская хәрби машинаға хәстәрлекле яратыу менән ҡараны. Уның танкыһы ватылыу йә мәжбүри туҡталып торманы. Иптәш Октябрьская ҡулаҡсаһына һатып алған танкыһында ире өсөн фашистарҙан үс алды. Иптәш Октябрьская — ҡыйыу, ҡурҡыу белмәҫ һуғышсы».

Ғаиләһе

Мария Октябрьскаяның ата-әсәһе иртә вафат була, ағаһы кулак элементы тип 1930-сы йылдарҙа Уралға һөрөлә, Свердловск өлкәһе Баяновка . ҡасабаһында йәшәгән. Ир һәм ҡыҙ туғандарын хәстәрләү Марияның иңдәренә ята. Украин крәҫтиәненең ғаиләһендә барыһы 10 бала була, фәҡирлектә йәшәйҙәр .

Ире Рядненко Илья Фёдорович (1900—1941) менән Мария Симферополдә таныша, 1925 йылда улар өйләнешә, Октябрьский фамилияһын алалар. И. Ф. Октябрьский — ҡатнашыусылар совет-фин һуғышында (1939—1940), Бессарабияны һәм Төньяҡ Буковинаны СССР-ға ҡушыуҙа (1940) һәм Бөйөк Ватан һуғышында, ҡатнаша, полк комиссары, 206-сы уҡсылар дивизияһының хәрби комиссары. 1941 йылдың 9 авгусында Киев эргәһендә Халыҡ Комиссарҙары Совнарком дачаһы районында (Киев-Волынский станцияһынан алыҫ түгел) барған һуғышта һәләк була.

Ике туғаны яғынан ейәне — Серов Сергей Александрович Серов, М. В. Октябрьскаяның «Герои страны» сайтына ҡуйылған биографияһы авторы.

Наградалары һәм исемдәре

• Советтар Союзы Геройы (1944 йылдың 2 авгусы, үлгәндән һуң)
• Ленин ордены (1944 йылдың 2 авгусы, үлгәндән һуң)
• I дәрәжә Ватан һуғышы ордены (1944 йылдың 1 феврале)

Хәтер

• 
  Томск ҡалаһында Мария Октябрьская бюсы  Рәсәй Федерацияһының мәҙәни мираҫ объекты № 7000013000
• 
  Смоленск ҡалаһында Советтар Союзы Геройы Мария Октябрьская ҡәбере
• 
  Джанкой ҡалаһында Советтар Союзы Геройы Мария Октябрьская бюсы

Томск ҡалаһы 24-се гимназияһы Мария Васильевна Октябрьская исемен йөрөтә (Белозерская урамы, 12/1 йорт). Гимназия ишек алдында скульптор Сергей Данилин эшләгән һәйкәл тора, ә мәктәп музейында ҡыйыу ҡатын-ҡыҙ тураһында аҙ һанлы ҡомартҡылар һәм материалдар һаҡлана . Томск ҡалаһының Белинский урамында Октябрьскаяға арналған мемориаль таҡтаташ ҡуйылған, уның тексы: «Был урында 1941—1943 йылдарҙа Мария Октябрьская — Советтар Союзы Геройы, сержант, үҙ аҡсаһына төҙөткән „Боевая подруга“ танкыһының механик-водителе, танкист йәшәгән йорт торған. Тыуған ил өсөн һуғышта 1944 йылда һәләк була».

Смоленск, Джанкой һәм Лиозно ҡалалапында Мария Октябрьская исемен йөрөткән урамдар бар, һуңғы алыш урынында, тимер юл станцияһы Крынкиҙа (Витебск өлкәһе) һәйкәл ҡуйылған. Һәйкәлдәге яҙыу: «Бында 1944 йылдың ғинуарында данлыҡлы совет патриоты Советтар Союзы Геройы танкист Мария Васильевна Октябрьская „Боевая подруга“ танкыһында ҡурҡыу белмәй дошманды ҡыйратты һәм немец-фашист илбаҫарҙары менән алышта батырҙарса һәләк булды».

Томскиҙа Мария Октябрьскаяға арналған мемориаль таҡтаташ

Март айында — Рәсәй өсөн традицион «ҡатын-ҡыҙҙар» айында — «Т-34 танкыһы тарихы» музей-мемориаль комплексында йыл һайын «Ҡатын-ҡыҙҙар һәм танктар» тигән мини-күргәҙмә ойошторола, һәм экспозицияның бер өлөшө М. В. Октябрьскаяға арнала . Украин скульпторы Оксана Супрун Октябрьскаяның скульптура портретын төҙөгән. Смолнеск ҡалаһы ветерандарының ҡатын-ҡыҙҙар ансамбле «Боевая подруга» атамаһын йөрөтә .

Часть исемлегенә мәңгелеккә индерелгән.

«Боевая подруга» танкы

Тышҡы рәсемдәр
	Фотокорреспондент ТАСС Е. А. Халдей (в центре) у Бранденбургских ворот (Берлин). На заднем плане ИС-2 7-й гвардейской танковой бригады — один из трёх (№№ 414, 432, 434 «Боевая подруга»)  (билдәһеҙ).
	«Боевая подруга» № 434  (билдәһеҙ).
	«Боевая подруга» № 414  (билдәһеҙ).
	Передача танка «Боевая подруга» (2-й) танкистам 93-й тбр. Зима 1944 года  (билдәһеҙ).

«Боевая подруга» танкы үҙенең бригадаһы менән Кёнигсбергҡа тиклем барып еткән. Бындай атамалы танктарҙы өс тапҡыр ҡыйратҡандар, әммә танкистар үҙҙәренең «әсәһе» Мария Октябрьская иҫтәлегенә яңы танктарҙы ла «Боевая подруга» тип атағандар. Икенсе танк Минск ҡалаһын азат иткәндән һуң ремонтҡа тапшырылған. Яңы машина алғандан һуң, уны ла шулай уҡ «Боевая подруга» тип атағандар. Өсөнсө машина пруссия ҡалаһы Гумбинен. эргәһендә ҡыйратылған. Дүртенсе «Боевая подруга» машинаһы һәм уның П. И. Чеботько етәкселегендәге экипажы хәрби юлын Кёнигсбергта тамамлаған.

Бынан тыш, шундай исем йөрөткән башҡа танктар ҙа булған. Мәҫәлән, Свердловск икмәк-макарон комбинатының ҡатын-ҡыҙҙар коллективы, үҙҙәре һаҡлаған аҡсаларын ҡушып, Т-34 танкыһын һатып алған уҡ уның «хәрби дуҫтар». Ҡатын-ҡыҙҙар завод ихатаһында уҡ туранан-тура лейтенант К. И. Байдаға (93-сө танк бригадаһы) тапшырған: «Ерәнгес дошманды туҡмағыҙ». 1943 йылдың көҙөндә Курск алышында янғанына тиклем, танк күп һуғыштарҙа ҡатнаша. Әммә экипаж иҫән-һау ҡала, комбинат хеҙмәткәрҙәре тағы аҡса йыя һәм яңы танк алып бирә. Уны ҡабат «Боевая подруга» тип атайҙар һәм Украинаның уң яр буйын иңләп сыҡҡан экипаж командиры Кирилл Иванович Байдаға тапшыралар. Шулай итеп,1944 йылдың 20-21 июлендә Львов ҡалаһы өсөн барған һуғыштарҙа экипаж дошмандың 11 танкыһын, ике батальонға яҡын пехотаһын тар-мар итә. 1944 йылдың 30 июлендә танк Карпат тауҙарында Лютовиско ауылы янында танк яндырыла, танк командиры К. И. Байда һәләк була. Һуғыштан һуңғы йылдарҙа ла 68-се гвардия танк полкында танкка «Боевая подруга» исемен биреү традицияһы дауам итә.

2019 йылда «Боевая подруга» танкыһын Алыҫ Көнсығыш юғары дөйөм ғәскәри команда училищеһы белгестәре тергеҙә. Бөйөк Ватан һуғышының 2-се Тацинский гвардия танк корпусына ҡараған һәм һуғышты Кёнигсбергта тамамлаған легендар — Т-34 «Боевая подруга» танкыһын — тергеҙә. «Уның легендар булыуы тураһында машинаның формуляры, һаҡланып ҡалған яҙыуҙары һәм башняһындағы билдәләре дәлилләй», — тип хәбәр итте Көнсығыш хәрби округының матбуғат хеҙмәте.

2020 йылдың мартында донъяла беренсе ҡатын-ҡыҙ танкист Марии Октябрьская йөрөткән легендар Т-34 «Боевая подруга» исемле танкыһын, тергеҙгәндән һуң, Амур өлкәһендә «Танктар биатлоны» трассаһында йөрөтөп ҡарау һынауҙарында тикшерҙеләр. Алыҫ Көнсығыш юғары дөйөм ғәскәри команда училищеһы белгестәре (Благовещенск) танкты училище полигонында ҡаршылыҡтарҙы үтеү маршруты буйынса һынаны. Танк юғары йөрөш сифатын күрһәтте.

• Свердловск икмәк-макарон комбинаты коллективы «Боевая подруга» Т-34 танкыһын 93-сө танк бригадаһы экипажына тапшыра. 1943 йылдың ҡышы.
  Свердловск икмәк-макарон комбинаты коллективы «Боевая подруга» Т-34 танкыһын 93-сө танк бригадаһы экипажына тапшыра. 1943 йылдың ҡышы.
• 
  68-се гвардия танк полкының снайпер-танкист, «Байда уҡсыһы» (түш билдәһе). Танк башняһына «Фронтовая подруга» тип яҙылған.

Башҡа ҡатын-ҡыҙ-танкистар

Гвардия сержанты М. В. Октябрьская — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡандар араһында Рәсәйҙә берҙән-бер ҡатын-ҡыҙ-танкист түгел. Мәҫәлән, Мәскәүҙә билдәле фронтовик- танкист полковник Людмила Ивановна Калинина, Һамарҙа тағы бер ҡатын-ҡыҙ танкист — Т-34 механик-водителе Александра Митрофановна Ращупкина бар. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан танк ғәскәрҙәрендә барлығы 20-ләп ҡатын-ҡыҙ-танкист булған. Танк училищеһын тамамлаған өс ҡатын-ҡыҙ була. Элекке санинструктор И. Н. Левченко — 1943 йылда Сталинград танк училищеһының тиҙләтелгән курсын тамамлап, 41-се гвардия танк бригадаһының элемтә офицеры булып хеҙмәт итә, Т-60 еңел танктар төркөмө командиры. Кесе техник-лейтенант А. Л. Бойко (Моришева) — 1943 йылда Силәбе танк училищеһында тамамлағандан һуң, ИС-2ауыр танкыһында һуғыша. С. М. Кировтың ҡыҙы гвардия капитаны Е. С. Кострикова Ҡазан танк училищеһын тамамлағандан һуң, танк взводы, ә һуғыш аҙағында — танк ротаһы командиры була .

Шулай уҡ ҡарағыҙ: Ҡатын-ҡыҙ-танкистар