Несмеянов Александр Николаевич

Несмеянов Александр Николаевич (28 август 1899 йыл — 17 ғинуар 1980 йыл) — СССР -ҙың химик-органигы, 1951—1961 йылдарҙа СССР фәндәр Академияһы Президенты, 1948-1951 йылдарҙағы Мәскәү дәүләт университеты ректоры. СССР фәндәр Академияһының ағза-корреспонденты (1939), ике тапҡыр Социалистик Хеҙмәт Геройы (1969, 1979), Ленин премияһы [1966) һәм I дәрәжә Сталин премияһы (1943) лауреаты. Синтетик аҙыҡ төҙөү буйынса тикшеренеүҙәр үткәрә..

Александр Николаевич Несмеянов
рус. Александр Николаевич Несмеянов
Файл:Alexandr Nesmeyanov.jpg
Тыуған көнө	28 август (9 сентябрь) 1899 или 9 сентябрь 1899({{padleft:1899|4|0}}-{{padleft:9|2|0}}-{{padleft:9|2|0}})
Вафат көнө	17 ғинуар 1980({{padleft:1980|4|0}}-{{padleft:1|2|0}}-{{padleft:17|2|0}}) (80 йәш)
Ғилми даирәһе	органическая химия
Эшләгән урыны	МГУ имени М. В. Ломоносова, ИНЭОС, МИТХТ
Альма-матер	Московский университет
Ғилми дәрәжәһе	химия фәндәре докторы (1934)
Ғилми исеме	академик АН СССР (1943)
Ғилми етәксеһе	Н. Д. Зелинский
Уҡыусылары	Н. К. Кочетков, Э. Г. Перевалова, О. А. Реутов
Ниндәй өлкәлә танылған	создатель «химии элементоорганических соединений»
Награда һәм премиялары	Ҡалып:Большая медаль Ломоносова Большая золотая медаль имени М. В. Ломоносова (1962) «1941–1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында фиҙакәр хеҙмәте өсөн» миҙалы «В память 800-летия Москвы» миҙалы
Автограф

Биографияһы

Александр Николаевич Несмянов 1899 йылдың 28 авгусында (9 сентябрь) Мәскәүҙә уҡытыусы ғаиләһендә тыуған. Атаһы — Николай Васильевич Несмянов Владимирҙың гимназияһын алтын миҙалға тамамлай, уның исеме гимназияның мәрмәр почёт таҡтаһына индерелә. Һуңынан — Мәскәү университетының юридик факультетында уҡый. Әсәһе — Людмила Даниловна (1878—1958) һәләтле педагог була.
Йәш сағынан уҡ Александр Николаевич вегетариан булған — иттән 10 йәшенән баш тарта, 1913 йылда — балыҡтан.. Ул 13 йәшенән химия менән ҡыҙыҡһына, биологияның: энтомология, гидробиология, орнитология тармаҡтары менән мауыға.
1909 йылда Мәскәүҙең П. Н. Страховтың гимназияһына уҡырға бирәләр, уны ул 1917 йылда менән көмөш миҙалға тамамлай. Шул уҡ йылдан ул Мәскәү дәүләт университетының физика-математика факультетының тәбиғи фәндәр бүлегенә уҡырға инә. Революцион ваҡиғалар сәбәпле инеү имтиханындарын тапшырмай ҡабул ителә. Ҡатмарлы ваҡытта уҡыу Александрҙан үҙ-үҙенә талапсанлыҡ һәм түҙемлелек талап итә: яғылмаған биналарҙа шөғөлләнергә тура килә, лаборатория ҡорамалдары етмәй. Транспорт насар йөрөй, йыш ваҡыт университетҡа Сокольникиҙан йәйәү йөрөй. 1920 йылда Мәскәү дәүләт университетының уҡытыу эштәре йылытыу менән проблема арҡаһында туҡталып тора. Несмеянов Хәрби-педагогия академияһына уҡырға инә. Параллель рәүештә . Шанявскийҙың халыҡ университетының. лабораторияһында шөғөлләнә. 1920 йылдың көҙөндә Мәскәүҙә аҙыҡ-түлек менән проблема тыуа. Несмеянов, уҡыуын өҙөп, «фабрика сәфәренә» он артынан Вяткаға китә. 1920 йылдың аҙағында акдемияға һәм Мәскәү дәүләт университетына дәрестәргә әйләнеп ҡайта. Бында ул « буласаҡ ғилми уҡытыусыһы» профессор Н. Д. Зелинский менән таныша. Факультеттың төнгө ҡарауылсы булып эшләй, Н.Д Зеленскийҙың лабораторияһында йәшәй, фәнни экспериментҡа бөтә ваҡытын бирә.
1922 йылда университетты тамамлай, академик Н. Д. Зелинский кафедраһында ҡала..1924-1938 йылдарҙа ассистент, доцент, 1935 йылдан профессор. 1938 йылдан Нескә химия технология инсттутында органик химия кафедраһы мөдире 1939—1954 йылдарҙа СССР фәндәр Академияһының органик химия институты директоры була. 1939 йылдан СССР фәндәр Академияһының химия фәндәре бүлеге буйынса ағза-корреспонденты, 1943 йылдан — академигы, 1946—1951 йылдарҙа академик-секретары.
Бөйөк Ватан һуғышы аҙағында университетҡа ҡайта: 1944—1958 йылдарҙа органик химия кафедраһы менән етәкселек итә, 1944—1948 йылдарҙа химия факультетында декан, 1948—1951 йылдарҙа — Мәскәү дәүләт университеты ректоры.
Несмеяновтың ректорлыҡ осоронда университет биналарының ҙур комплексы төҙөлә башлай. Воробьевала, (Ленин) тауында. Университеттың матди-техник базаһын үҫтереүгә күп көс һала.
1951 йылдың 16 февралендә фәндәр Академияһының сираттан тыш сессияһының дөйөм йыйылышында Несмеянов уның президенты итеп һайлана. 1952 йылда Фәнни мәғлүмәт институтына нигеҙ һала.
1954 йылда Несмеянов А. Н. тарафынан СССР фәндәр А кадемияһының Институт элементоорганических соединений асыла, был институт менән үҙе үлгәнгә тиклем етәкселек итә (әлеге ваҡытта институт Н. Несмеянов исемен йөрөтә.)
Әҙәбиәт һәм һынлы сәнғәт менән ҡыҙыҡһына, шиғыр яҙа, этюд, сәмле бәшмәксе була. Несмеянов Александр Николаевич 1980 йылдың 17 ғинуарында вафат була. Мәскәүҙә Новодевичье зыяратында ерләнә (участка № 9).

Фәнни эшмәкәрлеге

Александр Николаевич XX быуаттың иң ҙур химиктарҙың береһе булған. Ул органик берләшмәләрҙең төҙөлөшө һәм реакцион һәләте буйынса бер нисә төп эштәрҙе башҡарған. Органик һәм органик булмаған химия сигендә ятҡан, уның тәҡдиме буйынса ятҡан, яңы дисциплина булдыра. Ул «химик элементорганик берләшмәләр химияһы» тип атала.
1929 йылда Несмеянов металл органик берләшмәләр алыуҙың диазометод ысулын тәҡдим итә. 1935—1948 йылдарҙа К. А. Кочешков менән берлектә ҡурғаш, сурьма (һөрмә) һәм башҡа металдарҙың органик сығарылмаларын ала.
Александр Николаевичтың органик элементорганик берләшмәләрҙең химияһы буйынса эштәре Советтар Союзында ғына түгел, донъяла ла танылыу яулай. Ул бер нисә тиҫтә сит ил милли академияларының һәм ғилми йәмғиәттәрҙең абруйлы ағзаһы итеп һайлана.

Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре

• Сталин премияһы беренсе дәрәжә (1943) ;
• Ленин премияһы (1966);
• Ике тапҡыр Социалистик Хеҙмәт Геройы (1969, 1979);
• Д. И. Менделеев исемендәге алтын миҙал (1977);
• М. В. Ломоносов исемендәге ҙур алтын миҙал (1962);
• Ленин ордены (.1944; .1945; 1953; 1959; 1967; 1969; 1979);
• Октябрь Революцияһы Ордены (1974);
• Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ Ордены (1949);
• Бөтә донъя тыныслыҡ советының көмөш миҙалы (1959)

Хәтер

• 1980 йылдың 26 сентябрендә Александр Николаевич Несмеянов исемен Мәскәү ҡалаһының Гагарин районының береһенә бирелә.
• Рәсәй фәндәр Академияһы .А. Н Несмеянов исемендәге премия булдырған.
• 1980 йылдың декабрендә СССР-ҙа А. Н. Несмеянов иҫтәлегенә марка сығарылған .
• Александр Петрович Казанцев уға «Купол Надежды» романын түбәндәге һүҙҙәр менән бағышлай «Яркой памяти дважды Героя Социалистического Труда, академика Александра Николаевича НЕСМЕЯНОВА в знак восхищения его жизнью и трудами этот роман-мечту посвящаю. Автор».
• 1981 йылда МГУ-ның химия фекультетында А. Н. Несмеянов исеме менән мемориаль таҡтаташ асыла.
• Академик Несмеянов исемен Витязь тибындағы 1980—2009 йылдарҙағы фәнни-тикшеренеү карабы йөрөтә.

Хеҙмәттәре

• Несмеянов А. Н. Периодическая система элементов Д. И. Менделеева и органическая химия. — Москва: Изд-во Акад. наук СССР, 1959. — 56 с. — (Доклады на пленарном заседании/ VIII Менделеевский съезд по общей и прикладной химии).
• Несмеянов А. Н. Избранные труды. В 4-х т. / Ред. коллегия: акад. А. В. Топчиев (пред.) и др.. — Москва: Изд-во Акад. наук СССР, 1959.
• Иоффе С. Т. и Несмеянов А. Н. Магний, бериллий, кальций, стронций, Барий / Под общ. ред. А. Н. Несмеянова и К. А. Кочешкова. — Москва: Изд-во Акад. наук СССР, 1963. — Т. 1. — 561 с. — (Методы элементо-органической химии).
• Несмеянов А. Н. и Соколик Р. А. Бор. Алюминий. Галлий. Индий. Таллий / Под общ. ред. А. Н. Несмеянова и К. А. Кочешкова. — Москва: Изд-во Акад. наук СССР, 1964. — Т. 2. — 499 с. — (Методы элементо-органической химии).
• Макарова Л. Г. и Несмеянов А. Н. Ртуть / Под общ. ред. А. Н. Несмеянова и К. А. Кочешкова. — Москва: Изд-во Акад. наук СССР, 1965. — Т. 4. — 438 с. — (Методы элементо-органической химии).
• Несмеянов А. Н., Беликов В. М. Проблема синтеза пищи. — Москва: Наука, 1965. — 24 с. — (Доклад на пленарном заседании/ XI Менделеевский съезд по общей и прикладной химии; 10).
• Несмеянов А. Н. Исследования в области органической химии. Избранные труды 1959—1969. — Москва: Наука, 1971. — 530 с.
• Несмеянов А. Н. и Несмеянов Н. А. Начала органической химии. В двух книгах. — Москва: Химия, 1969. — Т. 1. — 664 с.
• Несмеянов А. Н. и Несмеянов Н. А. Начала органической химии. В двух книгах. — Москва: Химия, 1970. — Т. 2. — 824 с.

Әҙәбиәт

• Александр Николаевич Несмеянов. Учёный и человек / отв. ред. М. И. Кабачник. — Москва: Наука, 1988. — 423 с. — (Учёные СССР. Очерки, воспоминания, материалы). — 3550 экз. — ISBN 5-02-005992-7.
• Московский университет в Великой Отечественной войне. — 4-е, переработанное и дополненное. — М.: Издательство Московского университета, 2020. — С. 65, 116, 117, 118, 551. — 632 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-19-011499-7.
• Несмеянов Александр Николаевич // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
• Несмеянов Александр Николаевич / С. И. Левченков // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
• Несмеянов А. Н. На качелях XX века / под общ. ред. А. М. Музафарова. — Москва: Издательский центр «Москвоведение», 2018. — 480 с. — (Рыцари науки). — 1000 экз. — ISBN 978-5-905118-63-0.
• Несмеянова М. А. Свет любви: Воспоминания об Александре Николевиче Несмеянове. — Москва: Наука, 1999. — 318 с. — ISBN 5-02-008355-0.
• Садовничий В. А. Александр Николаевич Несмеянов (1899—1980) // О людях Московского университета. — 3-е изд., дополненное. — М.: Издательство Московского университета, 2019. — С. 147—152. — 356 с. — 3000 экз. — ISBN 978-5-19-011397-6.

Һылтанмалар

• Большая российская энциклопедия /Несмеянов Александр Николаевич 2021 йыл 28 октябрь архивланған.
  • Летопись Московского университета. Несмеянов Александр Николаевич  (урыҫ). МГУ. Дата обращения: 1 октябрь 2019.
  • Мемориальный музей-кабинет академика А. Н. Несмеянова  (урыҫ). ИНЭОС РАН. Дата обращения: 29 ғинуар 2020.
  • Несмеянов Александр Николаевич  (урыҫ). Архив Российской академии наук. Дата обращения: 29 ғинуар 2020.
  • В. Н. Загребаева Александр Николаевич Несмеянов // Сайт Российской академии наук
  • А. Н. Несмеянов. Предки, детство, юность, предвоенные годы 2015 йыл 17 апрель архивланған.
  • ЕНИП — электронная библиотека «Научное наследие России». Несмеянов Александр Николаевич(недоступная ссылка)
  • Несмеянов А. Н. в энциклопедии «Кругосвет»
  • Памятник академику Несмеянову около ИнЭОС РАН
  • Андрей Ваганов. "Лысенко не трогайте, головы рубить будем!"  (урыҫ). Независимая газета (9 сентябрь 1999). Дата обращения: 29 ғинуар 2020.
  • Несмеянов Александр Николаевич  (билдәһеҙ). «Герои страны» сайты.