Һөрмә

Һөрмә
	Һөрмә
Масса	121,76 ± 0,001 массаның атом берәмеге
Элемент символы	Sb
Химик формула	Sb
Каноническая формула SMILES	[Sb]
Атом һаны	51
Электр кирелеге	2,05
Ионный радиус	0,76 ангстрем, 0,76 ангстрем һәм 0,6 ангстрем
Тығыҙлыҡ	6,69 ± 0,01 грамм на кубический сантиметр
Иреү температураһы	1166 ± 1 ℉
Ҡайнау нөктәһе	2975 ± 1 ℉
Давление пара	0 ± 1 mm Hg
Кристаллик система	тригональная сингония[d]
PGCH коды	0036
Предел краткосрочного воздействия	5 ± 1 mg/m³, 2 ± 1 mg/m³, 1,5 ± 0,1 mg/m³ һәм 0,5 ± 0,1 mg/m³
Временное среднее значение предела допустимого воздействия	0,5 ± 0,1 mg/m³, 0,1 ± 0,1 mg/m³ һәм 0,2 ± 0,1 mg/m³
IDLH	50 ± 10 mg/m³
Полулетальная доза (LD50)	150 ± 1 mg/kg, 80 ± 1 mg/kg, 100 ± 1 mg/kg, 100 ± 1 mg/kg, 720 ± 1 mg/m³, 7500 ± 1 mg/kg, 20 000 ± 1 mg/kg, 1115 ± 1 mg/kg һәм 900 ± 1 mg/kg
	Һөрмә Викимилектә

Һөрмә (лат. Stibium, Sb) — (рус. Сурьма) — Менделеевтың периодик таблицаһының 5-се осоро, 15-се төркөм элементы. Тәртип номеры — 51. Атом һаны 51. Ябай һөрмә матдәһе көмөшһыу-аҡ, күкһел төҫмөрлө ярмаланып торған ярым металл. Төрлө баҫым ваҡытында дүрт металл аллотроп модификацияһы һәм өс аморф модификацияһы (шартлаусан, ҡара һәм һары һөрмә) билдәле.

Символы үҙгәртергә

Һөрмә элементының символы — Sb (Стибиум тип уҡыла).

Тарихы үҙгәртергә

Һөрмә борондан билдәле. Яҡынса беҙҙең эраға тиклем 3000 йылдар самаһында уны көнсығыш илдәрендә һауыт эшләү өсөн ҡулланалар. Б.э.т. XIX быуатта уҡ боронғо Мысырҙа ялтырауыҡ һөрмә онтағы (тәбиғи Sb₂'S₃) ҡулланылған, ул mesten йәки stem исеме аҫтында ҡаш ҡарайтыр өсөн ҡулланылған.

Боронғо Грецияла ул στίμμι һәм στίβι тип аталған, ошонан килеп сыҡҡан да инде лат. stibium^[10]. Яҡынса б.э. XII—XIV быуаттарында antimonium тигән .атамаһы барлыҡҡа килә. 1789 йылда А. Лавуазье һөрмәне antimoine исеме аҫтында химик элементтар исемлегенә индергән^[11] (хәҙерге инглизсә antimony, испан һәм итальян — antimonio, немецса — Antimon). Урыҫ теленә «сурьма» төрөк һәм ҡырым татарҙарынан килеп ингән^[12]

Ятҡылыҡтары үҙгәртергә

Һөрмә ятҡылыҡтары КАР, Алжир, Әзербайжан, Тажикстан, Болгария, Рәсәй, Финляндия, Ҡаҙағстан, Сербия, Ҡытай, Ҡырғыҙстан дәүләттәрендә билдәле^[13]^[14].

Миҡдары үҙгәртергә

АҠШ Геология хеҙмәте статистика мәғлүмәттәре буйынса:

2010 йылда һөрмәнең донъя резервы (һөрмә миҡдары тонналарҙа)^[15]
Илдә	Резерв	%
ҠХР	950 000	51,88
Рәсәй Федерацияһы	350 000	19,12
Боливия	310 000	16,93
Тажикстан	50 000	2,73
КАР	21 000	1,15
Башҡа (Канада/Австралия)	150 000	8,19
Донъяла бөтәһе	831 1 000	100,0

Иҫкәрмә үҙгәртергә

↑ Meija J., Coplen T. B., Berglund M., Bièvre P. D., Gröning M., Holden N. E., Irrgeher J., Loss R. D., Walczyk T., Prohaska T. Atomic weights of the elements 2005 (IUPAC Technical Report) (ингл.) // Pure and Applied Chemistry — IUPAC, 2016. — Vol. 88, Iss. 3. — ISSN 0033-4545; 1365-3075; 0074-3925 — doi:10.1515/PAC-2015-0305
↑ Wieser M. E., Coplen T. B., Wieser M. Atomic weights of the elements 2009 (IUPAC Technical Report) (ингл.) // Pure and Applied Chemistry — IUPAC, 2010. — Vol. 83, Iss. 2. — P. 359–396. — ISSN 0033-4545; 1365-3075; 0074-3925 — doi:10.1351/PAC-REP-10-09-14
↑ ^3,0 ^3,1 ANTIMONY (ингл.)
↑ периодическая система химических элементов — 1869.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 (unspecified title) — ISBN 0-8493-0485-7
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 ^6,4 ^6,5 http://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0036.html
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 ^7,4 ^7,5 http://www.cdc.gov/niosh-rtecs/CC3D6AA8.html#modalIdString_CDCTable_3
↑ ^8,0 ^8,1 ^8,2 ^8,3 http://www.cdc.gov/niosh-rtecs/CC3D6AA8.html#modalIdString_CDCTable_1
↑ ^9,0 ^9,1 ^9,2 ^9,3 ^9,4 http://www.cdc.gov/niosh/idlh/7440360.html
↑ Walde A., Hofmann J. B. Lateinisches etymologisches Wörterbuch. — Heidelberg: Carl Winter’s Universitätsbuchhandlung, 1938. — S. 591.
↑ Lavoisier, Antoine. Traité Élémentaire de Chimie, présenté dans un ordre nouveau, et d'après des découvertes modernes. — Paris: Cuchet, Libraire, 1789. — С. 192.
↑ Фасмер М. Этимологический словарь русского языка. — Прогресс. — М., 1964–1973. — Т. 3. — С. 809.
↑ Месторождение сурьмы
↑ Категория: Месторождения сурьмы — wiki.web.ru
↑ Antimony Uses, Production and Prices Primer (билдәһеҙ). Дата обращения: 9 апрель 2012. Архивировано 25 октябрь 2012 года. 2012 йыл 25 октябрь архивланған.

Әҙәбиәт үҙгәртергә

Сурьма// Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. 25-й т. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.

Һылтанмалар үҙгәртергә

Сурьма//Большая российская энциклопедия(недоступная ссылка)
Сурьма на Webelements
Сурьма в Популярной библиотеке химических элементов 2016 йыл 5 декабрь архивланған.
Сеннайоки (Финляндия) — уникальное месторождение самородной сурьмы

[_9c321b430da7af7c-1] Meija J., Coplen T. B., Berglund M., Bièvre P. D., Gröning M., Holden N. E., Irrgeher J., Loss R. D., Walczyk T., Prohaska T. Atomic weights of the elements 2005 (IUPAC Technical Report) (ингл.) // Pure and Applied Chemistry — IUPAC, 2016. — Vol. 88, Iss. 3. — ISSN 0033-4545; 1365-3075; 0074-3925 — doi:10.1515/PAC-2015-0305

[_e12470c4dd14fcfb-2] Wieser M. E., Coplen T. B., Wieser M. Atomic weights of the elements 2009 (IUPAC Technical Report) (ингл.) // Pure and Applied Chemistry — IUPAC, 2010. — Vol. 83, Iss. 2. — P. 359–396. — ISSN 0033-4545; 1365-3075; 0074-3925 — doi:10.1351/PAC-REP-10-09-14

[_51430847447b7d5b-3] 3,0 ^3,1 ANTIMONY (ингл.)

[_dc1719b5aa1c88fe-4] периодическая система химических элементов — 1869.

[_c99c73faf7c5f07a-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 (unspecified title) — ISBN 0-8493-0485-7

[_79b2ba42edd63795-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 ^6,4 ^6,5 http://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0036.html

[_46ea29c617836e6f-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 ^7,4 ^7,5 http://www.cdc.gov/niosh-rtecs/CC3D6AA8.html#modalIdString_CDCTable_3

[_cc5b6c3e4c113a43-8] 8,0 ^8,1 ^8,2 ^8,3 http://www.cdc.gov/niosh-rtecs/CC3D6AA8.html#modalIdString_CDCTable_1

[_34c01e0a8417a061-9] 9,0 ^9,1 ^9,2 ^9,3 ^9,4 http://www.cdc.gov/niosh/idlh/7440360.html

[10] Walde A., Hofmann J. B. Lateinisches etymologisches Wörterbuch. — Heidelberg: Carl Winter’s Universitätsbuchhandlung, 1938. — S. 591.

[11] Lavoisier, Antoine. Traité Élémentaire de Chimie, présenté dans un ordre nouveau, et d'après des découvertes modernes. — Paris: Cuchet, Libraire, 1789. — С. 192.

[12] Фасмер М. Этимологический словарь русского языка. — Прогресс. — М., 1964–1973. — Т. 3. — С. 809.

[13] Месторождение сурьмы

[14] Категория: Месторождения сурьмы — wiki.web.ru

[15] Antimony Uses, Production and Prices Primer (билдәһеҙ). Дата обращения: 9 апрель 2012. Архивировано 25 октябрь 2012 года. 2012 йыл 25 октябрь архивланған.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

Һөрмә

Масса	121,76 ± 0,001 массаның атом берәмеге^[1]
Элемент символы	Sb^[2]
Химик формула	Sb^[3]
Каноническая формула SMILES	[Sb]^[3]
Атом һаны	51^[4]
Электр кирелеге	2,05
Ионный радиус	0,76 ангстрем^[5], 0,76 ангстрем^[5] һәм 0,6 ангстрем^[5]
Тығыҙлыҡ	6,69 ± 0,01 грамм на кубический сантиметр^[6]
Иреү температураһы	1166 ± 1 ℉^[6]
Ҡайнау нөктәһе	2975 ± 1 ℉^[6]
Давление пара	0 ± 1 mm Hg^[6]
Кристаллик система	тригональная сингония^[d]
PGCH коды	0036
Предел краткосрочного воздействия	5 ± 1 mg/m³^[7], 2 ± 1 mg/m³^[7], 1,5 ± 0,1 mg/m³^[7] һәм 0,5 ± 0,1 mg/m³^[7]
Временное среднее значение предела допустимого воздействия	0,5 ± 0,1 mg/m³^[6], 0,1 ± 0,1 mg/m³^[7] һәм 0,2 ± 0,1 mg/m³^[7]
IDLH	50 ± 10 mg/m³^[6]
Полулетальная доза (LD50)	150 ± 1 mg/kg^[8], 80 ± 1 mg/kg^[8], 100 ± 1 mg/kg^[8], 100 ± 1 mg/kg^[8], 720 ± 1 mg/m³^[9], 7500 ± 1 mg/kg^[9], 20 000 ± 1 mg/kg^[9], 1115 ± 1 mg/kg^[9] һәм 900 ± 1 mg/kg^[9]
Һөрмә Викимилектә