Каменев Лев Борисович

Каменев Лев Борисович (псевдонимының тәүге варианты — Ю. Каменев; үҙенең фамилияһы Розенфельд, 18 июль 1883 йыл — 25 август 1936 йыл) — Рәсәй революционеры, совет дәүләт һәм партия эшмәкәре. Күренекле большевик, Лениндың тәүге көрәштәштәренең береһе. Моссовет Рәйесе (1918—1926); 1922 йылдан алып — Халыҡ Комиссарҙары Советы (СНК) һәм Хеҙмәт һәм оборона советы (СТО) рәйесенең урынбаҫары, ә Лениндың вафатынан һуң 1926 йылдың ғинуарына тиклем — Хеҙмәт һәм оборона советының рәйесе. 1917—1927 йылдарҙа — Үҙәк Комитеттың, 1919—1926 йылдарҙа — Үҙәк Комитет Политбюроһының ағзаһы була, ә һуңынан Политбюро ағзалығына кандидат. СССР-ҙың Үҙәк Башҡарма Комитетының һәм Бөтә Рәсәй Башҡарма комитетының ағзаһы.

Каменев Лев Борисович
рус. Лев Каменев
Зат	ир-ат
Гражданлыҡ	Рәсәй империяһы  СССР
Тыуған ваҡыттағы исеме	рус. Лев Розенфельд
Патронимы йәки матронимы	Борисович[d]
Тыуған көнө	18 июль 1883({{padleft:1883|4|0}}-{{padleft:7|2|0}}-{{padleft:18|2|0}}) или 6 (18) июль 1883
Тыуған урыны	Мәскәү, Рәсәй империяһы
Вафат булған көнө	25 август 1936({{padleft:1936|4|0}}-{{padleft:8|2|0}}-{{padleft:25|2|0}})[…] (53 йәш)
Вафат булған урыны	Лубянкалағы дәүләт именлеге органдары бинаһы[d], Красносельский район[d], Центральный административный округ[d], Мәскәү, СССР
Үлем төрө	Үлем язаһы
Үлем сәбәбе	пуля (снаряд ярсығы) яраһы[d]
Хәләл ефете	Ольга Давыдовна Каменева[d]
Балалары	Каменев, Александр Львович[d]
Наказание	лишение свободы[d] һәм лишение свободы[d]
Һөнәр төрө	яҙыусы, сәйәсмән
Эш урыны	Пушкинский Дом[d] Academia[d]
Биләгән вазифаһы	Бөтә Рәсәй Ойоштороу йыйылышы ағзаһы[d], член Политбюро ЦК КПСС[d] һәм член Политбюро ЦК КПСС[d]
Уҡыу йорто	М. В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университеты
Сәйәси фирҡә ағзаһы	Советтар Союзы Коммунистар партияһы, большевиктар[d] һәм Рәсәй социал-демократик эшселәр (большевиктар) партияһы
Ҡатнашыусы	III съезд РСДРП[d], РСДРП-ның V съезы[d], РКП(б)-ның VIII съезы[d], РКП(б)-ның IX съезы[d], РКП(б)-ның X съезы[d], РКП(б)-ның XI съезы[d], РКП(б)-ның XII съезы[d] һәм Беренсе Мәскәү процесы
Каменев Лев Борисович Викимилектә

1936 йылда «Троцкий-зиновьев үҙәге» эше буйынса хөкөм ителә һәм атып үлтерелә. 1988 йылда үлгәндән һуң аҡлана.

Тәүге йылдары

Лев Розенфельд (Каменев) Мәскәүҙә уҡымышлы рус-йәһүд ғаиләһендә тыуған. Уның атаһы Мәскәү-Курск тимер юлында машинист була, һуңынан — Петербург технология институтын тамамлағандан һуң — инженер; әсәһе Юғары Бестужев курстарын тамамлай.Ҡустыһы — Николай Борисович Розенфельд, 1886 йылда тыуған.

Тифлиста 2-се гимназияны тамамлай һәм 1901 йылда Мәскәү университетының юридик факультетына уҡырға инә. Студент социал-демократик түңәрәгенә инә. Студент демонстрацияһында ҡатнашҡаны өсөн 1902 йылдың 13 мартында ҡулға алына һәм Тифлисҡа һөрөлә

Шул уҡ йылдың көҙөндә Парижға китә һәм унда В. И. Ленин менән таныша. унда кеше менән таныштырҙы. Рәсәйгә 1903 йылда ҡайта һәм Тифлиста тимер юлсыларының забастовкаһын әҙерләй. Троцкий раҫлауы буйынса, Каменев Кавказдан Күпселек комитеттары бюроһы составына инә. Мәскәүҙә эшселәр араһында пропаганда алып бара һәм Тифлисҡа полиция күҙәтеүе аҫтына ҡыуыла. РСДРП-ның V съезында 1907 йылда РСДРП-ның Үҙәк Комитетына һайлана һәм бер үк ваҡытта большевиктар фракцияһы ойошторған сепаратив «большевистик үҙәге» составына инә.

Каменев революцион эште Кавказда, Мәскәүҙә һәм Санкт-Петербургта алып бара. 1914 йылда «Правда» гәзитен етәкләй. Беренсе донъя һуғышы ваҡытында большевиктар араһында популяр булған үҙ хөкүмәттең империалистик һуғышта еңелеүе тураһында Ленин лозунгыһына ҡаршы сығыш яһай.1914 йылдың ноябрендә ҡулға алына һәм 1915 йылда Турухан крайына һөрөлә. Ачинскиҙа, һөргөндә булған саҡта, Каменев бер нисә сауҙәгәр менән бергә тәхеттән ирекле рәүештә баш тартыуы сәбәпле Рәсәйҙең беренсе гражданы cифатында Михаил Романов исеменә ҡотлау телеграммаһын ебәрә.Февраль революцияһынан һуң азат ителә.

1917 йылдың 24-29 апрелендә үткән РСДРП(б-ның Бөтә Рәсәй конференцияһы ҡатнашыусыһы. Үҙәк Комитетына тәҡдим ителә (Ленин һәм Зиновьевтан һуң 3-се һанлы) һәм тауыштар һаны буйынса дүртенсе булып һайлана (Ленин, Зиновьев һәм Сталиндан һуң)^:228.

Октябрь революцияһы

1917 йылда Лениндың революцияға һәм Беренсе донъя һуғышында Рәсәйҙең ҡатнашыуы тураһында ҡараштары менән бер нисә тапҡыр тура килмәй.

Ленин Каменевтың линияһын тәнҡит утына тота, әммә уның менән бәхәстәрҙе файҙалы тип һанай.

РСДРП(б)-ның Үҙәк Комитеты ултырышында 1917 йылдың 10 (23) октябрендә Каменев менән Зиновьев ҡораллы ихтилал тураһында ҡарарға ҡаршы тауыш бирәләр. Үҙ позицияһын улар партия ойошмаларына ебәрелгән «Хәҙерге мәлгә ҡарата» хатында бәйән итәләр. Партия үҙ артынан «эшселәрҙең күпселеге һәм һалдаттарҙың бер өлөшөн» эйәртеүен таныһалар ҙа, улар «дөрөҫ тактика ҡулланғанда беҙ Ойоштороу йыйылышында өстән бер өлөшөн, хатта күберәк урын ала алабыҙ» тип өмөтләнәләр. Мохтажлытың, аслыҡтың, крәҫтиән хәрәкәтенең киҫкенләшеүе эсерҙар һәм меньшевиктар партияларына көндөн-көн нығыраҡ баҫасаҡ һәм «уларҙы алпауыттарға һәм капиталистарға ҡаршы пролетар партияһы менән теләктәшлек эҙләргә мәжбүр итәсә». Һөҙөмтәлә «беҙҙең дошмандар беҙгә һәр аҙымда ҡаршы килмәҫкә мәжбүр буласаҡ йәки беҙ һул эсерҙар, партияһыҙ крәҫтиәндәр һәм башҡалар менән башлыса беҙҙең программаны тормошҡа ашырыусы хакимлыҡ иткән блок төҙөйәсәкбеҙ».

Әммә большевиктар үҙ уңыштарына зыян килтерәсәк, әгәр «үҙ өҫтөнә сығыш яһау инициативаһын алһалар һәм шуның менән пролетариатты ваҡ буржуаз демократияһы ярҙамында тупланған контрреволюция удары аҫтына ҡуясаҡтар». «Ошо һәләкәтле сәйәсәткә ҡаршылығыбыҙҙы беҙ алдан иҫкәртәбеҙ» [«РСДРП(б)-ның Үҙәк Комитетының протоколдары» 87-92 б.].

18 октябрҙә «Новая жизнь» гәзитендә Каменев каменев «Ю. Каменев «сығыш» тураһында» мәҡәләһен нәшер итә. Бер яҡтан, Каменев, уға «беҙҙең партияның теге йә был срокка ниндәй ҙә булһа сығыштың тәғәйенләнеүе тураһында ниндәй ҙә булһа ҡарарҙары билдәһеҙ» тип белдерә. Икенсе яҡтан, большевистик етәкселегендә был мәсьәлә буйынса берҙәмлек юҡлығына ишара яһай: «Мин һәм Зиновьев ғына түгел, ә бер нисә иптәш-практиктар әлеге мәлдә, йәмәғәт көстәре нисбәтендә…Советтарҙың съезына бер нисә көн генә алда… үҙ өҫтөнә ҡораллы ихтилал инициативаһын алыу ярамай торған, революция эше һәм пролетариат өсөн һәләкәтле аҙым булыр ине» (шунда уҡ, 115—116 биттәр). Ленин был сығышты Үҙәк Комитетының ысынында йәшерен ҡарарын фаш итеү тип баһалай һәм Каменев менән Зиновьевты партиянан ҡыуып сығарыуҙы талап итә. 20 октябрҙә РСДРП(б)-ның Үҙәк Комитеты ултырышы Каменевтан оставка ҡабул итеү менән сикләнә һәм уға һәм Зиновьевҡа партияның билдәләнгән линияһына ҡаршы бер ниндәй ҙә белдереүҙәр менән сығыш яһамау йөкмәтелә.

Партия карьераһы

Л. Б. Каменев һәм В. И. Ленин, 1922

Октябрь революцияһы ваҡытында 1917 йылдың 25 октябрендә (7 ноябрь) Каменев Бөтә Рәсәй Башҡарма Комитеты рәйесе итеп һайлана (шул ваҡыттан алып әлеге вазифаны хәҙерге тарихсылар дәүләт башлығы вазифаһы тип ҡарайҙар; шулай итеп, Каменев беренсе совет дәүләт башлығы була). Был посты, бер төрлө социалистик хөкүмәт (большевиктарҙың меньшевиктар һәм эсерҙар менән берлектәге коалицион хөкүмәте) төҙөүҙе талап итеп, 4 (17) 1917 йылдың ноябрендә ҡалдыра.

1917 йылдың ноябрендә Каменев Брест-Литовскиға Германия менән сепаратив килешеү төҙөү өсөн ебәрелгән делегация составына инә. 1918 йылдың ғинуарында Каменев совет делегацияһының етәксеһе булараҡ сит илгә Франциялағы яңы Рәсәй илсеһе сифатында сыға, әммә француз хөкүмәте уның вәкәләттәрен таныуҙан баш тарта. Рәсәйҙә ҡайтып килгән саҡта 1918 йылдың 24 мартында Аланд утрауҙарында фин властары тарафынан ҡулға алына. 1918 йылдың 3 авгусында, Петроградта ҡулға алынған финдарға алыштырылып, азат ителә.

1918 йылдың сентябренән Каменев — Бөтә Рәсәй Башҡарма Комитеты президиумының ағзаһы, ә 1918 йылдың октябренән — Моссовет рәйесе (1926 йылдың майына тиклем ошо вазифаны биләй).

1919 йылдың мартынан Каменев РКП(б)-ның Үҙәк Комитеты Полибюроһыны ағзаһы булып китә.

1919 йылдың майында Украинаға Мәскәү өсөн икмәк әҙерләү маҡсаты менән килә. Әлеге эш Григорьев ихтилалының сәбәбе була. «Беҙҙе Рәсәйгә ебәреү өсөн күп миллион бот икмәк әҙерләнгән Мелитополь, Александров, Перекоп һәм Елизаветград өйәҙдәренә индермәү атаман Григорьевтың төп маҡсаты ине» (Моссовет Пленумындағы Каменевтың докладынан, БРБК Яңылыҡтары, 114 -се һанлы, 1919, 28 май). Бола башланғандан алып бер нисә көн бушҡа үтә: 7 майҙа, Григорьевтың манифесы иғлан ителгәндән һуң, Каменев үҙенең поезын Александрияға Григорьевтың штабына йүнәлтә. Артабанғы ике көн хәлдәрҙе асыҡлау һәм һөҙөмтәһеҙ һөйләшеүҙәр менән үтә. 9 майҙың кисен генә Каменев Григорьевтың манифесы («универсалы») тураһында Украина фронты командующийы В. Антонов-Овсеенкоға еткерә. Был мәлгә Григорьев үҙенең 17 мең арҡаҙаштарын туплап, Екатеринослав яғына ебәрергә өлгөрә. Каменев был хәл тураһында 2-се Украина армияһы командующийы Скачкоға еткереү сараһын күрмәй (Скачко Григорьев болаһында Махноның ҡатнашыу ихтималлығынан хәүефләнеп, Екатеринославтан китә). Ошо тотҡарлыҡ һәм саралар күрелмәүе һөҙөмтәлә 1919 йылдың көҙөндә Көньяҡ фронтының тар-мар ителеүенә һәм Деникин армияһының Мәскәүгә табан уңышлы хәрәкәт итеүенә булышлыҡ итә.

1922 йылдың 3 апрелендә Каменев Сталинды РКП(б)-ның Үҙәк Комитеты Генераль секретары итеп тәғәйенләргә тәҡдим итә. 1922 йылда Лениндың ауырыуы сәбәпле Политбюро ултырыштарында рәйеслек итә.

Каменевҡа йыш ҡына ғалимдар, яҙыусылар ярҙам һорап, мөрәжәғәт иткәндәр; ул тарихсы А. А. Кизеветтерҙы, әҙәбиәтсе И. А. Новиковты һәм башҡаларҙы төрмәнән азат итеүгә ирешә. Каменевты үҙенең Коктеблдәге йортона шағир М. А. Волошин саҡырған.

1922 йылдың 14 сентябрендә Каменев РСФСР-ҙың халыҡ комиссарҙары Советы (СНК) рәйесе урынбаҫары һәм РСФСР-ҙың Хеҙмәт һәм оборона Советы (СТО) рәйесенең урынбаҫары итеп тәғәйенләнә. СССР төҙөлгәндән һуң 1922 йылдың декабрендә Каменев СССР-ҙың Үҙәк башҡарма Комитеты ағзаһы була. 1923 йылдан алып Каменев СССР-ҙың халыҡ комиссарҙары Советының (СНК СССР) һәм СССР-ҙың Хеҙмәт һәм оборона Советының рәйесе урынбаҫары, шулай уҡ Ленин институты директоры була.

Моссовет башлығы вазифаһында Каменев Ғәҙәттән тыш комитетҡа киң вәкәләттәр биреүҙең эҙмә-эҙлекле тәнҡитсеһе булып ҡала.

Лениндың вафатынан һуң

Каменевтың бюсы (Клэр Шеридан)

1922 йылдың аҙағында Г. Е. Зиновьев һәм И. В. Сталин менән берлектә Л. Д. Троцкийға ҡаршы йүнәлтелгән «триумвират» булдыра, был, үҙ сиратында, РКП(б)-ла һул оппозицияның барлыҡҡа килеүенә булышлыҡ итә.

Әммә 1925 йылда Зиновьев һәм Н. К. Крупская менән берлектә Сталинға һәм көс йыя башлаған Бухаринға оппозицияға тора; «яңы», йәки"Ленинград" тип исемләнгән оппозиция, ә 1926 йылдан — берләштерелгән оппозиция лидерҙарының береһе була. ВКП(б)-ның XIV съезында 1925 йылдың декабрендә Каменев: «иптәш Сталин большевистик штабының берләштереүсе ролен үтәй алмай. Беҙ бер башлыҡлылыҡ теорияһына ҡаршы, беҙ юлбашсы яһауға ҡаршы».

Съездан һуң Каменев үҙенең постарын юғалта, тәүге мәртәбә ВКП(б-ның Үәк Комитеты Политбюроһына ағзалыҡҡа кандидат итеп кенә һайлана). 1926 йылдың 26 ноябренән 1928 йылдың 7 ғинуарына тиклем Италияла илсе (полпред) була.

1926 йылдың октябрендә Каменевты — Политбюронан, 1927 йылдың апрелендә — СССР-ҙың Үҙәк Комитеты Президиумынан, шул уҡ йылдың октябрендә — ВКП(б)-ның Үҙәк Комитетына сығарыла. 1927 йылдың декабрендә партиянан сығарыла. Калугаға ебәрелә. Тиҙҙән хаталарын таныуы тураһында белдереү менән сығыш яһай.

1928 йылдың июнендә Каменев партияла тергеҙелә. 1928—1929 йылдарҙа СССР-ҙың Халыҡ хужалығы Юғары Советының (ВСНХ) ғилми-техник идаралығы начальнигы, 1929 йылдың май айынан — СССР-ҙың халыҡ комиссарҙары Советы янындағы баш концессия комитетының рәйесе.

1932 йылдың октябрендә Каменев ҡабаттан партиянан сығарыла («Марксист-ленинсылар союзы» эше буйынса хәбәр итмәгән өсөн) һәм Минусинскиға һөрөлә.

1933 йылдың декабрендә Каменев партияла тергеҙелә һәм «Academia» ғилми нәшриәтенең директоры итеп тәғәйенләнә. Каменев ЖЗЛ серияһынан Герцен һәм Чернышевский биографиялары авторы була.

ВКП(б)-ның XVII съезында тәүбә телмәре менән сығыш яһай, әммә был уны артабанғы репрессияларҙан ҡотҡармай. СССР Яҙыусылар съезына һайланмай

С. М. Кировты үтергәндән һуң, 1934 йылдың декабрендә, Каменев ҡабаттан ҡулға алына һәм 1935 йылдың 16 ғинуарында 5 йылға төрмәгә хөкөм ителә («Мәскәү үҙәге» эше буйынса), ә һуңынан, 1935 йылдың 27 июнендә, «Кремль китапханаһы һәм Кремль комендатураһы» эше буйынса 10 йылға төрмәгә хөкөм ителә.

1936 йылдың авгусында Каменев ғәйепләнеүсе сифатында Беренсе Мәскәү процесына — «Троцкий-зиновьев берләштергән үҙәк» эше буйынса)- сығарыла. 24 августа юғары үлем язаһына хөкөм ителә һәм 25 августа атып үлтерелә. Атыу урынына барған юлда үҙен сабыр тота, рухы ҡаҡшаған Григорий Зиновьвтың күңелен күтәрергә тырышыуы («Ҡуйығыҙ, Григорий, дәрәжәле үләйек») раҫлана. Аҙаҡҡы һүҙҙән баш тарта.

1988 йылда енәйәт составы булмауы айҡанлы аҡлана.

Мәскәүҙә Карманицкий тыҡрығында йәшәгән.

Каменев шәхесе

Үҙенең хәтирәләрендә Борис Бажанов яҙа:

Үҙенә күрә ул власҡа ынтылыусы түгел, йомшаҡ күңелле һәм шаҡтай «буржуаз» торошло кеше. Ысынлап та, ул ҡарт большевик, әммә ҡурҡаҡ түгел, революцион подпольеһының хәүефенә бара, күп мәртәбә ҡулға алына; һуғыш ваҡытында һөргөндә; революция ғына уны азат итә.

Ул аҡыллы кеше, уҡымышлы, һәйбәт дәүләт хеҙмәткәренең таланттары менән (хәҙер «технократ» тиерҙәр ине). Коммунизм булмаһа, ул «капиталистик» илдә яҡшы социалистик министр булыр ине.

…интригалар, хәйләкәрлектәр һәм йәбешкәклек өлкәһендә Каменев бөтөнләй йомшаҡ. Рәсми рәүештә ул «Мәскәүҙә ултыра» — Ленинград Зиновьевтыҡы кеүек, баш ҡала — уның биләмәһе. Әммә Зиновьев Ленинградта үҙенең кланын булдырған, төрлө ергә ултыртҡан да уларҙы, үҙенең икенсе баш ҡалаһын ныҡ тота. Каменев быларҙың барыһынан да азат, бер ниндәй ҙә кланы юҡ һәм Мәскәүҙә инерция буйынса ғына ултыра.

Ғаиләһе

Л. Б. Каменевтың беренсе ҡатыны — Л. Д. Троцкийҙың һеңлеһе, Ольга Давидовна Бронштейн (1883—1941), уның менән Парижда 1902 йылда таныша. 1927 йылда айырылашалар. 1941 йылда О. Д. Бронштейн Орел янындағы Медведев урманында атып үлтерелә. Каменевтың был никахтан булған ике улы ла — лётчик Александр Каменев (1906—1937) һәм Юрий Каменев (1921—30.01.1938) — атып үлтереләләр. Килене — артистка Галина Кравченко (1905—1996), ейәне — Виталий Александрович (1931—1966), 1951 году йылда ҡулға алына, 25 йылға хөкөм ителә.

Өлкән улының ҡыҙы, Елена Витальевна Абрамова, һәм уның өс балаһы Нью-Йоркта йәшәйҙәр.

Икенсе ҡатыны (1928 йылдан алып) — Татьяна Ивановна Глебова (1899—1937) атып үлтерелә. Беренсе никахынан Игорь исемле улы була. 1935 йылда ҡулға алынғанға тиклем «Academia» нәшриәтендә хеҙмәт итә. Ейәнсәре У. В. Глебова хәтерләүенсә, Л. Б. Каменевтың икенсе никахынан улы Владимир Львович Глебов (1929—1994) балалар йортона эләгә, һуңынан репрессиялана. 1960-сы йылдар уртаһында «Энергия» гәзите мөхәррире була, артабан — Новосибирск дәүләт техник университеты профессоры. Уның тураһында хәтирәләр һәм уның Сталиндың вафаты тураһындағы версияһы беренсе мәртәбә Рафаэль Гругмандың «Советский квадрат: Сталин-Хрущёв-Берия-Горбачёв» китабында баҫтырылған. Л. Б. Каменевтың ейәндәре — Евгений Владимирович Глебов (1961), Ульяна Владимировна Глебова (1968), Устинья Владимировна Глебова (1975) — Новосибирскиҙа йәшәйҙәр.

Каменевтың ҡустыһы — Николай, уның ҡатыны һәм улы — атып үлтерелә.

Сталин менән шәхси мөнәсәбәттәре

1904 йылдың яҙында, Себер һөргөнөнән тәүге ҡасыу ваҡытында, И. В. Сталин Тифлиста Каменевтарҙың ғаиләһендә төйәк урыны таба.

… Был Ачинск ҡалаһында була…, бында Иосиф Джугашвили 1916 йылдың аҙағында армияға алыу сәбәпле килтерелә. Ачинскиҙа Сталин ғәҙәттә өндәшмәй генә ҡунаҡ бүлмәһендә Каменевтың ҡунаҡтары менән алып барған һөйләшеүҙәрҙе тыңлап ултыра, әммә, шаһиттар күрһәтеүенсә, хужа кеше үҙенең ҡунағы менән ғәҙәттә шаҡтай тупаҫ мөғәмәлә итә, үҙенең белем кимәле буйынса Джугашвили килеп сыҡҡан юғары интеллектуаль бәхәстәргә үҙенән бер нәмә лә тиерлек индерә алмаҫын белеп, уны ҡырт киҫә һәм Сталин, ҡағиҙә булараҡ, тымып ҡала.

— Цит. по: Кузнечевский В. Д. Сталин. Посредственность, изменившая мир

Каменев образы фильмдарҙа

• ?? («Клятва», 1946)
• ?? («Вихри враждебные», 1953)
• ?? («В дни Октября», 1958)
• Альберт Венох («Bürgerkrieg in Rußland», телесериал (ФРГ, 1967)
• Юлиан Балмусов («Штрихи к портрету В. И. Ленина», 1969)
• Жорж Сер («Сталин-Троцкий» / «Staline-Trotsky: Le pouvoir et la révolution», Франция, 1979)
• Виктор Бурхардт (20 декабря, 1981)
• ?? (Красные колокола, 1983)
• Альберт Буров (Враг народа — Бухарин, 1990)
• Эмиль Волк (Сталин, 1992)
• ?? (Под знаком Скорпиона, 1995)
• Евгений Киндинов (Дети Арбата, 2004)
• Федор Ольховский (Девять жизней Нестора Махно, 2006)
• Дмитрий Чернов («Сталин с нами», 2013).
• Уильям Ки («Горькая жатва», 2017).
• Борис Хасанов («Троцкий», 2017)

Әҫәрҙәре

• Статьи и речи. Т. 1, 10—12. — М., 1924—1925.
• Между двумя революциями. — М., 1923
• Куда и как ведет советская власть крестьянство? — Л., 1925
• Ленин и его партия. — М., 1925
• Чернышевский. — М.: Жургаз, 1933. (ЖЗЛ)
• Каменев Ю. История коммунистической партии в России /Вестник жизни. — 1919. — № 6-7, с. 44-51.

Әҙәбиәт

• Юрг Ульрих. Лев Каменев — умеренный большевик: Судьба профессионального революционера. — М.: НПЦ «Праксис», 2013.
• Анфертьев И. А. «Дело М. Н. Рютина» в судьбе Г. Е. Зиновьева и Л. Б. Каменева. Октябрь 1932 г. //Исторический архив. — 2006. — № 1. — С. 64-94. — Словарь имен в «Примеч.»: с. 80-94; № 2. — с. 11-32. — Примечан.: с. 31-32; № 3. — с.3-19. — Примеч.: с. 19.
• Биографическая справка //Известия ЦК КПСС. — 1990. — № 7. — С. 99:порт.
• Дейч Г. М. Ленинские эскизы к портретам друзей и противников. — Л., 1990. — с. 90-177.
• Донков И. П. Лев Борисович Каменев //Вопросы истории КПСС. — 1990. — № 4. — С. 90-105.
• Лацис О. Перелом: опыт прочтения несекретных документов. — М., 1990. — с. 180—240.
• Луначарский А. В. Великий переворот (Октябрьская революция). Ч.1. — Пб., изд. З. И. Гржебина, 1919. — с. 88-91.
• Максимова Э. Квадратура круга. Письма Л. Б. Каменева из тюрьмы //Известия. — 1990. — 22 марта. — № 81. — с.3.
• Медведев Р. Каменев: штрихи к политическому портрету //Лит. газета. — 1989. — № 18.
• Подболотов П., Стариков Б. Один из ближайших соратников Ленина //Диалог. — 1989. — № 9. — С.19; № 10.
• Энтони Брентон. Историческая неизбежность? Ключевые события Русской революции (Сборник статей) = Tony Brenton. Historically Inevitable?: Turning Points of the Russian Revolution. — М.: Альпина Нон-Фикшн. — 414 p. — ISBN 978-5-91671-757-0.

Һылтанмалар

• Сайт «Хронос»
• Статьи Каменева

Алдан килеүсе: Николай Семёнович Чхеидзе	Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты Рәйесе 27 октябрь (9 ноябрь) 1917 — 8 (21) ноябрь 1917	Һуңынан килеүсе: Яков Михайлович Свердлов
Алдан килеүсе: Платон Михайлович Керженцев	Италияла СССР-ҙың тулы хоҡуҡлы вәкиле 1926—1927	Һуңынан килеүсе: Дмитрий Иванович Курский