Новосибирск

Новосиби́рск (әйтелеше ; 1925 йылға тиклем — Ново-Николаевск) — Рәсәй Федерацияһының халыҡ һаны буйынса өсөнсө, майҙаны буйынса ун өсөнсө ҡалаһы. Хеҙмәт ҡаһарманлығы һәм дан ҡалаһы.

Ҡала
Новосибирск сыб. Тарлап-тора
Флаг Герб
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Новосибирск өлкәһе
Ҡала округы	Новосибирск
Координаталар	55°01′ с. ш. 82°55′ в. д.
Эске бүленеш	10 административ район
Мэр	Анатолий Локоть
Нигеҙләнгән	1893
Элекке исеме	1895 йылға тиклем — Александровский 1903 йылға тиклем — Ново-Николаевский 1926 йылға тиклем — Ново-Николаевск
Ҡала с	1903
Майҙаны	505,62 км²
Бейеклеге	150 м
Климат тибы	континенталь
Халҡы	↗1 584 138 кеше (2016)
Тығыҙлығы	3133.06 кеше/км²
Агломерация	Новосибирск агломерацияһы
Конфессиональ составы	православныйҙар, мосолмандар
Этнохороним	новосиби́рцы, новосиби́рец, жи́тельница Новосиби́рска
Телефон коды	+7 383
Почта индексы	630xxx
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	54, 154
ОКАТО коды	50 401
ОКТМО коды	50 701 000 001
ГКГН номеры	0013499
Рәсми сайт	новосибирск.рф
Награды
Ҡала көнө	Июндең һуңғы йәкшәмбеһе
Рәсми булмаған атама	Себерҙең баш ҡалаһы
Новосибирск

Себер федераль округының, Новосибирск өлкәһенең һәм уның составына ингән Новосибирск районының административ үҙәге; Ҡала шулай уҡ Новосибирск агломерацияһының үҙәге һәм федераль әһәмиәттәге сауҙа, эшлеклелек, мәҙәни, сәнәғәт, транспорт һәм фәнни үҙәк.

Новосибирскиға 1893 йылда нигеҙ һалынған, ҡала статусы 1903 йылда бирелгән. Ҡала халҡы — 1 584 138 кеше. (2016).

Ҡала Новосибирск ГЭС-ы плотинаһы менән яһалған һыуһаҡлағыс ярында урынлашҡан. Майҙаны 505,62 км².

Ҡала башлығы халыҡтың дөйөм тауыш биреү юлы менән һайлана. 2014 йылдың 23 апреленән был вазифаны Рәсәй Федерацияһы Коммунистар партияһы (КПРФ) вәкиле Анатолий Локоть башҡара.

Герб

Новосибирск гербы яңы редакцияла

Новосибирск ҡалаһы гербы геральдик ҡалҡандан мәғлүм.

Билдәле шәхестәре

• Медведева Елена Александровна (1921—22.02.2005), ғалим-дерматовенеролог. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби табип. 1946—1959 йылдарҙа Башҡортостан тире-венерология ғилми-тикшеренеү институты хеҙмәткәре; 1960—1992 йылдарҙа Башҡорт дәүләт медицина институты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1967—1989 йылдарҙа дерматовенерология кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 1968—1982 йылдарҙа фәнни эштәр буйынса проректор. 1970—1993 йылдарҙа Башҡортостан дерматовенерологтар ойошмаһы рәйесе. Медицина фәндәре докторы (1969), профессор (1969). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1972).

Физик-географик характеристика

Географик урыны

Новосибирск Көнбайыш-Себер тигеҙлегенең көньяҡ-көнсығыш өлөшөндә, урман һәм урман-дала тәбиғи зоналары киҫешкән ерҙә урынлашҡан. Ҡаланың Новосибирск һыуһаҡлағысының һул яҡ ярындағы рельефы тигеҙ, ә Салаир тау теҙмәләренә күсеш башланған уң яҡ ярында күп һанлы соҡор һәм үҙәндәр бар. Ҡалаға Заельцов һәм Кудряшов ҡарағайлыҡтары, Новосибирск һыуһаҡлағысы терәлеп тора.

Климаты

Новосибирск континенталь климат зонаһында урынлашҡан; Йылдың уртаса температураһы +1,8 °C. Ҡала өсөн һауа температураһының төрлө айҙарҙағы уртаса (38 °C) һәм абсолют күрһәткесе (92 °C) ныҡ үҙгәреп тороуы характерлы. Ғинуарҙың уртаса температураһы −16 °C булһа, июлдеке +19 °C. 1915 йылдың ғинуарында иң түбән температура (−51,1 °C) теркәлһә, 2014 йылдың 12 июле иң эҫе булған — (+41,1 °C)|10|09|2016}}. Ҡала урман һәм урман-дала тәбиғи зоналары сигендә урынлашҡан. Йыл барышында ҡояшлы сәғәттәр уртаса  — 2077.

Ҡала климаты
Күрһәткес	Ғин	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Йыл
Абсолют максимум, °C	4,1	5,5	14,5	30,7	36,1	36,6	37,2	35,7	36,0	27,2	11,5	5,0	37,2
Уртаса максимум, °C	−12,1	−9,7	−1,9	8,1	18,8	23,4	25,4	22,8	16	7,6	−3,5	−9,9	7,1
Уртаса температура, °C	−16,5	−14,8	−7,6	2,3	11,8	17,1	19,4	16,6	10,2	3,1	−6,9	−14	1,7
Уртаса минимум, °C	−20,9	−19,5	−12,8	−2,4	5,6	11,2	13,8	11,2	5,6	−0,4	−10,3	−18,3	−3,1
Абсолют минимум, °C	−51,1	−46,3	−36,4	−29,1	−8,6	−2,2	1,5	0	−6,9	−26,4	−40	−45,7	−51,1
Яуым-төшөм нормаһы, мм	25	18	17	27	34	55	66	60	43	45	37	33	460
Сығанаҡ: Погода и климат

Әҙәбиәт

• Войтушенко Е.Г., Золотова Г.В., Лурье Е.Е., Рахимова Т.Н., Харчук Л.М., Юмина А.Н. Календарь знаменательных и памятных дат по Новосибирской области, 2013 год / Рахимова Т.Н.. — Новосибирск: Издательство Новосибирской государственной областной научной библиотеки, 2012. — 254 с. — 350 экз. — ISBN 978-5-88742-099-8.
• Гладкова В. А. Проблемы развития туризма на территории Новосибирской области // Географическая наука, туризм и образование: современные проблемы и перспективы развития / редкол.: Н. Н. Понамарева и др.. — Новосибирск: Новосибирский государственный педагогический университет, 2015. — 272 с. — (Материалы IV Всероссийской научно-практической интернет-конференции (г. Новосибирск, 1-27 апреля 2015 г.)). — 100 экз. — ISBN 978-5-00023-770-0.
• Туризм в Новосибирске // Новосибирск: энциклопедия / редкол.: гл. ред. В. А. Ламин и др.. — Новосибирск: Новосибирское книжное издательство, 2003. — 1071 с. — ISBN 5-7620-0968-8.
• Протопопов Н. Н., Дворин А. Н. Новосибирск: (Экономико-географический очерк) / Под ред. проф.-доктора В. В. Ревердатто и Г. В. Малкина; АН СССР. Всесоюзное географическое общество, Новосибирский отдел.. — Новосибирск, 1948. — 48 с. — 5 000 экз.
• Справочник по городу Ново-Николаевску. К 100-летию города. — З-тье. — Новосибирск: ВО «Наука»: Сибирская издательская фирма, 1992. — 231 с. — ISBN 5-02-030263-5.
• Чекмарева Г. В. Организация средств размещения туристов. — Новосибирск: Новосибирский государственный технический университет, 2008. — 56 с. — ISBN 978-5-7782-1016-5.

Һылтанмалар

• Новосибирск на сервисе Яндекс.Панорамы.
• Официальный сайт города Новосибирска (билдәһеҙ). Пресс-центр мэрии Новосибирска. Дата обращения: 3 ғинуар 2010. Архивировано 21 август 2011 года.
• История Новосибирской области (билдәһеҙ). Новосибирск, вперёд!. Дата обращения: 3 ғинуар 2010. Архивировано 2 февраль 2012 года. 2009 йылдың 4 октябрь көнөндә архивланған.
• Старый Новосибирск (билдәһеҙ). Яндекс.фотки. Дата обращения: 3 ғинуар 2010. Архивировано 21 август 2011 года.
• Сергей Канн. Библиография по истории основания Новосибирска (билдәһеҙ). Отделение ГПНТБ СО РАН. — Библиографический список со ссылками на полные тексты. Дата обращения: 20 февраль 2016.
• Улицы Новосибирска (билдәһеҙ). Дата обращения: 3 ғинуар 2010. Архивировано 21 август 2011 года.
• Фотогид по Новосибирску 2.0 (билдәһеҙ). Архивировано 2 февраль 2012 года. 2012 йылдың 1 июнь көнөндә архивланған.
• Курс «Страницы истории г. Новосибирска и Новосибирской области» (билдәһеҙ). Новосибирская открытая образовательная сеть. Дата обращения: 9 март 2010. Архивировано 21 август 2011 года. 2011 йылдың 14 октябрь көнөндә архивланған.
• Gelio (Слава Степанов). Фотографии Новосибирска с крыш высотных зданий (билдәһеҙ). Дата обращения: 4 июль 2012. Архивировано 4 август 2012 года.
• Вячеслав Степанов. Промышленность Новосибирска (билдәһеҙ). Живой Журнал (12 сентябрь 2013). — Фотографии промышленных объектов Новосибирска. Дата обращения: 18 сентябрь 2013.
• Ҡала Новосибирск
• Иван Шурховцов. Краткая история Новосибирска (1960-е - 1990-е) (билдәһеҙ). Живой Журнал (29 декабрь 2011). — Фотографии Новосибирска в период с 1960-х по 1990-е. Дата обращения: 19 сентябрь 2013.
• Новосибирск Open Directory Project (dmoz) һылтанмалар каталогында.

Веб-камералар

• Все вебкамеры Новосибирска в реальном времени