Новосибирск

Новосибирск
	Ҡала
	Новосибирск; сыб. Тарлап-тора
Флаг	Герб
Ил	Рәсәй
Федерация субъекты	Новосибирск өлкәһе
Ҡала округы	Новосибирск
Координаталар	55°01′00″ с. ш. 82°55′00″ в. д.HGЯO
Эске бүленеш	10 административ район
Мэр	Анатолий Локоть
Нигеҙләнгән	1893
Элекке исеме	1895 йылға тиклем — Александровский; 1903 йылға тиклем — Ново-Николаевский; 1926 йылға тиклем — Ново-Николаевск;
Ҡала с	1903
Майҙаны	505,62 км²
Бейеклеге	150 м
Климат тибы	континенталь
Халҡы	↗1 584 138 кеше (2016)
Тығыҙлығы	3133.06 кеше/км²
Агломерация	Новосибирск агломерацияһы
Конфессиональ составы	православныйҙар, мосолмандар
Этнохороним	новосиби́рцы, новосиби́рец, жи́тельница Новосиби́рска
Телефон коды	+7 383
Почта индексы	630xxx
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	54, 154
ОКАТО коды	50 401
ОКТМО коды	50 701 000 001
Рәсми сайт	новосибирск.рф
Награды
Ҡала көнө	Июндең һуңғы йәкшәмбеһе
Рәсми булмаған атама	Себерҙең баш ҡалаһы
	Новосибирск Аудио, фото и видео Викимилектә

Новосиби́рск (әйтелеше (мәғл.); 1925 йылға тиклем — Ново-Николаевск) — Рәсәй Федерацияһының халыҡ һаны буйынса өсөнсө, майҙаны буйынса ун өсөнсө ҡалаһы. Хеҙмәт ҡаһарманлығы һәм дан ҡалаһы^[7].

Себер федераль округының, Новосибирск өлкәһенең һәм уның составына ингән Новосибирск районының административ үҙәге^[8]; Ҡала шулай уҡ Новосибирск агломерацияһының үҙәге һәм федераль әһәмиәттәге сауҙа, эшлеклелек, мәҙәни, сәнәғәт, транспорт һәм фәнни үҙәк.

Новосибирскиға 1893 йылда нигеҙ һалынған, ҡала статусы 1903 йылда бирелгән. Ҡала халҡы — 1 584 138^[3] кеше. (2016).

Ҡала Новосибирск ГЭС-ы плотинаһы менән яһалған һыуһаҡлағыс ярында урынлашҡан. Майҙаны 505,62 км²^[9].

Ҡала башлығы халыҡтың дөйөм тауыш биреү юлы менән һайлана. 2014 йылдың 23 апреленән был вазифаны Рәсәй Федерацияһы Коммунистар партияһы (КПРФ) вәкиле Анатолий Локоть башҡара.

ГербҮҙгәртергә

Новосибирск гербы яңы редакцияла

Новосибирск ҡалаһы гербы геральдик ҡалҡандан мәғлүм.

Билдәле шәхестәреҮҙгәртергә

Медведева Елена Александровна (1921—22.02.2005), ғалим-дерматовенеролог. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби табип. 1946—1959 йылдарҙа Башҡортостан тире-венерология ғилми-тикшеренеү институты хеҙмәткәре; 1960—1992 йылдарҙа Башҡорт дәүләт медицина институты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1967—1989 йылдарҙа дерматовенерология кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 1968—1982 йылдарҙа фәнни эштәр буйынса проректор. 1970—1993 йылдарҙа Башҡортостан дерматовенерологтар ойошмаһы рәйесе. Медицина фәндәре докторы (1969), профессор (1969). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1972)^[10].

Физик-географик характеристикаҮҙгәртергә

Географик урыныҮҙгәртергә

Новосибирск Көнбайыш-Себер тигеҙлегенең көньяҡ-көнсығыш өлөшөндә, урман һәм урман-дала тәбиғи зоналары киҫешкән ерҙә урынлашҡан. Ҡаланың Новосибирск һыуһаҡлағысының һул яҡ ярындағы рельефы тигеҙ, ә Салаир тау теҙмәләренә күсеш башланған уң яҡ ярында күп һанлы соҡор һәм үҙәндәр бар. Ҡалаға Заельцов һәм Кудряшов ҡарағайлыҡтары, Новосибирск һыуһаҡлағысы терәлеп тора.

КлиматыҮҙгәртергә

Новосибирск континенталь климат зонаһында урынлашҡан; Йылдың уртаса температураһы +1,8 °C. Ҡала өсөн һауа температураһының төрлө айҙарҙағы уртаса (38 °C) һәм абсолют күрһәткесе (92 °C) ныҡ үҙгәреп тороуы характерлы. Ғинуарҙың уртаса температураһы −16 °C булһа, июлдеке +19 °C. 1915 йылдың ғинуарында иң түбән температура (−51,1 °C) теркәлһә^[11], 2014 йылдың 12 июле иң эҫе булған — (+41,1 °C)|10|09|2016}}. Ҡала урман һәм урман-дала тәбиғи зоналары сигендә урынлашҡан. Йыл барышында ҡояшлы сәғәттәр уртаса — 2077.

Ҡала климаты
Күрһәткес	Ғин	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Йыл
Абсолют максимум, °C	4,1	5,5	14,5	30,7	36,1	36,6	37,2	35,7	36,0	27,2	11,5	5,0	37,2
Уртаса максимум, °C	−12,1	−9,7	−1,9	8,1	18,8	23,4	25,4	22,8	16	7,6	−3,5	−9,9	7,1
Уртаса температура, °C	−16,5	−14,8	−7,6	2,3	11,8	17,1	19,4	16,6	10,2	3,1	−6,9	−14	1,7
Уртаса минимум, °C	−20,9	−19,5	−12,8	−2,4	5,6	11,2	13,8	11,2	5,6	−0,4	−10,3	−18,3	−3,1
Абсолют минимум, °C	−51,1	−46,3	−36,4	−29,1	−8,6	−2,2	1,5	0	−6,9	−26,4	−40	−45,7	−51,1
Яуым-төшөм нормаһы, мм	25	18	17	27	34	55	66	60	43	45	37	33	460
Сығанаҡ: Погода и климат

ИҫкәрмәләрҮҙгәртергә

↑ Анатолий Локоть официально вступил в должность мэра Новосибирска
↑ Новосибирск: Общая информация 2015 йылдың 10 сентябрь көнөндә архивланған.
↑ ^3,0 ^3,1 Численность населения по муниципальным районам и городским округам Новосибирской области на 1 января 2016 года и в среднем за 2015 год. Тәүге сығанаҡтан архивланған 19 март 2016. 19 март 2016 тикшерелгән.
↑ Новосибирск-рекордсмен: чем заняться в столице Сибири. Телерадиокомпания«Мир» (2016-03-31). 8 июль 2016 тикшерелгән.
↑ День города-2015 в Новосибирске (рус.). Комсомольская правда в Новосибирске (2015-06-28). 8 июль 2016 тикшерелгән.
↑ Новосибирск уходит от Москвы на час дальше (рус.). Независимая газета (2016-05-13). 8 июль 2016 тикшерелгән.
↑ Города Трудовой Доблести и Славы
↑ Новосибирский район. Правительство Новосибирской области. 10 июль 2015 тикшерелгән.
↑ http://новосибирск.рф/articles/novosibirsk/obschaja-informatsija 2015 йылдың 10 сентябрь көнөндә архивланған. Новосибирск: Общая информация
↑ Башҡорт энциклопедияһы — Медведева Елена Александровна (Тикшерелеү көнө: 17 апрель 2021)
↑ Владимир Михайлов Главней всего — погода в доме. Наука в Сибири, № 13 (2 548) (1 апреля 2006). 15 ноябрь 2009 тикшерелгән. 2011 йылдың 12 август көнөндә архивланған.

ӘҙәбиәтҮҙгәртергә

Войтушенко Е.Г., Золотова Г.В., Лурье Е.Е., Рахимова Т.Н., Харчук Л.М., Юмина А.Н. Календарь знаменательных и памятных дат по Новосибирской области, 2013 год / Рахимова Т.Н. — Новосибирск: Издательство Новосибирской государственной областной научной библиотеки, 2012. — 254 б. — 350 экз. — ISBN 978-5-88742-099-8.
Гладкова В. А. Проблемы развития туризма на территории Новосибирской области // Географическая наука, туризм и образование: современные проблемы и перспективы развития / редкол.: Н. Н. Понамарева и др. — Новосибирск: Новосибирский государственный педагогический университет, 2015. — 272 б. — (Материалы IV Всероссийской научно-практической интернет-конференции (г. Новосибирск, 1-27 апреля 2015 г.)). — 100 экз. — ISBN 978-5-00023-770-0.
Туризм в Новосибирске // Новосибирск: энциклопедия / редкол.: гл. ред. В. А. Ламин и др. — Новосибирск: Новосибирское книжное издательство, 2003. — 1071 б. — ISBN 5-7620-0968-8.
Протопопов Н. Н., Дворин А. Н. Новосибирск: (Экономико-географический очерк) / Под ред. проф.-доктора В. В. Ревердатто и Г. В. Малкина; АН СССР. Всесоюзное географическое общество, Новосибирский отдел. — Новосибирск, 1948. — 48 б. — 5 000 экз.
Справочник по городу Ново-Николаевску. К 100-летию города — З-тье. — Новосибирск: ВО «Наука»: Сибирская издательская фирма, 1992. — 231 б. — ISBN 5-02-030263-5.
Чекмарева Г. В. Организация средств размещения туристов — Новосибирск: Новосибирский государственный технический университет, 2008. — 56 б. — ISBN 978-5-7782-1016-5.

ҺылтанмаларҮҙгәртергә

Новосибирск на сервисе Яндекс.Панорамы.
Официальный сайт города Новосибирска. Пресс-центр мэрии Новосибирска. Тәүге сығанаҡтан архивланған 21 август 2011. 3 ғинуар 2010 тикшерелгән.
История Новосибирской области. Новосибирск, вперёд!. Тәүге сығанаҡтан архивланған 2 февраль 2012. 3 ғинуар 2010 тикшерелгән. 2012 йылдың 2 февраль көнөндә архивланған.
Старый Новосибирск. Яндекс.фотки. Тәүге сығанаҡтан архивланған 21 август 2011. 3 ғинуар 2010 тикшерелгән.
Сергей Канн Библиография по истории основания Новосибирска (рус.). Отделение ГПНТБ СО РАН. — Библиографический список со ссылками на полные тексты. 20 февраль 2016 тикшерелгән.
Улицы Новосибирска. Тәүге сығанаҡтан архивланған 21 август 2011. 3 ғинуар 2010 тикшерелгән.
Фотогид по Новосибирску 2.0. Тәүге сығанаҡтан архивланған 2 февраль 2012. 2012 йылдың 1 июнь көнөндә архивланған.
Курс «Страницы истории г. Новосибирска и Новосибирской области». Новосибирская открытая образовательная сеть. Тәүге сығанаҡтан архивланған 21 август 2011. 9 март 2010 тикшерелгән. 2011 йылдың 14 октябрь көнөндә архивланған.
Gelio (Слава Степанов). Фотографии Новосибирска с крыш высотных зданий. Тәүге сығанаҡтан архивланған 4 август 2012. 4 июль 2012 тикшерелгән.
Вячеслав Степанов Промышленность Новосибирска (рус.). Живой Журнал (2013-09-12). — Фотографии промышленных объектов Новосибирска. 18 сентябрь 2013 тикшерелгән.
Иван Шурховцов Краткая история Новосибирска (1960-е - 1990-е) (рус.). Живой Журнал (2011-12-29). — Фотографии Новосибирска в период с 1960-х по 1990-е. 19 сентябрь 2013 тикшерелгән.
Новосибирск Open Directory Project (dmoz) һылтанмалар каталогында.

Веб-камераларҮҙгәртергә

Все вебкамеры Новосибирска в реальном времени

Ҡалып:Новосибирск өлкәһе

[1] Анатолий Локоть официально вступил в должность мэра Новосибирска

[Новосибирск:_Общая_информация-2] Новосибирск: Общая информация 2015 йылдың 10 сентябрь көнөндә архивланған.

[2016BG-3] 3,0 ^3,1 Численность населения по муниципальным районам и городским округам Новосибирской области на 1 января 2016 года и в среднем за 2015 год. Тәүге сығанаҡтан архивланған 19 март 2016. 19 март 2016 тикшерелгән.

[4] Новосибирск-рекордсмен: чем заняться в столице Сибири. Телерадиокомпания«Мир» (2016-03-31). 8 июль 2016 тикшерелгән.

[5] День города-2015 в Новосибирске (рус.). Комсомольская правда в Новосибирске (2015-06-28). 8 июль 2016 тикшерелгән.

[6] Новосибирск уходит от Москвы на час дальше (рус.). Независимая газета (2016-05-13). 8 июль 2016 тикшерелгән.

[7] Города Трудовой Доблести и Славы

[новосибирский_район-8] Новосибирский район. Правительство Новосибирской области. 10 июль 2015 тикшерелгән.

[9] ttp://новосибирск.рф/articles/novosibirsk/obschaja-informatsija 2015 йылдың 10 сентябрь көнөндә архивланған. Новосибирск: Общая информация

[10] Башҡорт энциклопедияһы — Медведева Елена Александровна (Тикшерелеү көнө: 17 апрель 2021)

[11] Владимир Михайлов Главней всего — погода в доме. Наука в Сибири, № 13 (2 548) (1 апреля 2006). 15 ноябрь 2009 тикшерелгән. 2011 йылдың 12 август көнөндә архивланған.

[7]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[8]

[9]

[10]

[11]