Һүҙ

Һүҙ — билдәле бер тәртиптә урынлашҡан өндәр теҙмәһенән торған һәм ысынбарлыҡтағы бер төшөнсәне аңлатҡан телмәр берәмеге; өндәр теҙмәһенән тороп ысынбарлыҡтағы берәй предметты, күренеште, төшөнсәне аңлатҡан телмәр берәмеге.

Һүҙҙәр ике төргә бүленә:

1. Үҙ аллы һүҙҙәр— лексик мәғәнәгә эйә булған һәм һөйләмдең ниндәйҙер киҫәге булып килә алған һүҙҙәр. Һүҙ төркөмдәренең етеһе – исем, сифат, һан, алмаш, ҡылым, рәүеш, мөнәсәбәт һүҙҙәр.

1. Ярҙамсы һүҙҙәр— үҙ аллы мәғәнәһе булмаған, һүҙҙәр һәм һөйләмдәр араһында төрлө бәйләнеште белдерә торған һүҙҙәр. Һүҙ төркөмдәренән теркәүес, бәйләүес, киҫәксә.

Һүҙҙең мәғәнәһе.

• Һүҙ яһалышы.
• Грамматикала терминдар составында ҡулланыла.
  • Инеш һүҙ.
  • Өндәш һүҙ.
  • Ярҙамлыҡ һүҙ.
  • Яһалма һүҙ.
• Ике арала йәки халыҡ алдында һөйләнгән хәбәр.
  • Ҡаты һүҙ.
  • Һүҙ һөйләү.
  • Һүҙ әйтеү.
  • Йылы һүҙ йән аҙығы. (Эйтем.)
  • Кем йәки ниҙер хаҡында халыҡ араһында йөрөгән төрлө хәбәр.
  • Һүҙ ишетеү.
  • Һүҙ йөрөтөү.
  • Яҡшы һүҙ йөрөү.
• Ниҙер хаҡындағы вәғәҙә.
  • Һүҙ биреү.
  • Һүҙ ҡуйышыу
  • Һүҙҙә тороу.
• Талаш, әрләш.
  • Һүҙгә килешеү.
  • Юҡтан һүҙ сығарыу.

• Бер һүҙле булыу
  • • Әйткән фекерҙә ныҡ тороу;
    • күмәкләп бер һүҙҙе һөйләү, бер фекерҙә булыу.
• Ваҡ һүҙле юҡ-барға иғтибар итеп һөйләнеүсән.
• Ҡара һүҙ
  • халыҡ ижадындағы сәсмә әҫәр;
  • әкиәт.
  • Ҡырҡ (оло) һүҙгә етеү буштан ғына оҙон-оҙаҡ ҙур итеп һөйләнеү.
  • Һүҙ тейеү— шелтә алыу.
  • Һүҙ тыңлау —әйткәнде эшләү.
  • Һүҙ ҡуҙғатыу— нимә хаҡындалыр һөйләшә башлау.

Әҙәбиәт

• Русско-башкирский терминологический словарь по языкознанию (Г.Д.Зайнуллина, 2002)
• Толковый словарь современного башкирского литературного языка. (под. ред З.Г.Ураксина, 2005)
• Русско-башкирский терминологический словарь по языкознанию (Г.Д.Зайнуллина, 2002)