Киҫәксә

Башҡорт телендә айырым һүҙҙәргә, шулай уҡ бөтә һөйләмдең йөкмәткеһенә өҫтәлмә мәғәнә биҙәктәре биреүсе ярҙамсы һүҙҙәр бар. Улар киҫәксә тип атала.

Киҫәксә тураһында төшөнсә

Улар айырым һүҙгә йәки бөтә һөйләмгә көсәйтеү, раҫлау, сикләү, һорау, икеләнеү һ.б. мәғәнә биҙәктәре бирәләр.

Киҫәксәләрҙең бүленеше

Мәғәнә үҙенсәлектәренә ҡарап, киҫәксәләр түбәндәге төркөмсәләргә бүленеп йөрөтөлә.

Көсәйтеү, раҫлау

ла/лә(варинттары: та/тә, да/дә, ҙа/ҙә), таһа/тәһә(варианттары: даһа/дәһә. ҙаһа/ҙәһә, лаһа/ләһә), та баһа/тә баһа(варианттары: ҙа баһа/ҙә баһа, да баһа/дә баһа), бит, тағы, иң, ап-, һап-, йәп-, йәм-, сы/се, со/сө, һ.б. Мәҫәлән: Аһа, Байрасты бөтөнләй алып китмәйҙәр ҙә баһа! (З.Биишева.)

Сикләү

ғына/генә, ҡына/кенә, уҡ/үк. Мәҫәлән:Һыу ярҙың ситенә үк күтәрелгән. (Ф. Иҫәнғолов.)

Икеләнеү

-тыр/-тер(-дыр/-дер,-ҙыр/-ҙер, -лыр/-лер). Мәҫәлән: Аҡтарҙыр... Ыласындарымдың башын ашар өсөн килгәндәрҙер...(З,Биишева.)

Һорау

-мы/-ме(-мо/-мө),-мы ни/-ме ни(-мо ни/-мө ни), -мы икән/-ме икән(-мо икән/-мө икән). Мәҫәлән: Төптәнерәк уйлап ҡараһаң, ошо үҙе батырлыҡ түгелме ни?(Н.Мусин.)

Иҫкәрмәләр

Киҫәксәләрҙең бер нисә мәғәнәһе булыуы мөмкин, уларҙың мәғәнә биҙәктәре телмәр ағышында ғына асыҡлана. Мәҫәлән:Һай, иҫәүән, һорамай ҙа ҡалдымсы...(З.Биишева.)-ғәжәпләнеүҙе көсәйтеү; Бирешмәсе, зинһар, бирешмәсе...(М.Кәрим.)- үтенеүҙе көсәйтеү. "Әлләсе, тине Бибеш, ҡыҙарынып.-Белмәйемсе"(З.Биишева.)-икеләнеү һ.б.

Киҫәксәләрҙең дөрөҫ яҙылышы

• да/дә, ҙа/ҙә, ла/лә, та/тә киҫәксәләре һәр ваҡыт айырым яҙыла.

Был киҫәксәләрҙе урын-ваҡыт килеш ялғауы менән бутарға ярамай. Килеш ялғауҙары кемдә? нимәлә? ҡайҙа? һорауҙарына яуап бирәләр һәм ҡушылып яҙылалар. Был һорауҙарға яуап бирмәгәндә, улар киҫәксә булып киләләр һәм айырым яҙылалар.

• да баһа/ҙа баһа, та баһа/ ла баһа, даһа/таһа, ҙаһа/лаһа, ғына/генә, ҡына/кенә, уҡ/үк киҫәксәләре айырым яҙыла.

Түбәндәге осраҡтарҙа ҡайһы берҙәре бергә яҙыла.

1.ғына/генә, ҡына/кенә киҫәксәләре иркәләү-кесерәйтеүҙе белдереп, зат ялғауҙары менән ҡулланғанда:малғынам, бергенәм һ.б.

2.-уҡ/-үк киҫәксәһе әйҙә, иртә, бер һүҙҙәре менән килгәндә: әйҙүк, иртүк, берүк.

3. ап-, һап-, йәп-, йәм-, ҡап-, көп-, һ.б. көсәйтеү киҫәксәләре һыҙыҡса аша яҙыла: ап-аҡ, көпә-көндөҙ, һап-һары.

4.Түбәндәге киҫәксәләр ҡушып яҙыла:

а)һорау киҫәксәһе:һөйләйме? хатамы?;

б)-сы/се киҫәксәһе:килсе, ҡуйсы;

в) икеләнеү киҫәксәһе: ҡайтҡандыр, аттыр.

5. -мы ни, -мы икән,-ме ни, -ме икән формаларында килеүсе киҫәксәләрҙең икенсе өлөшө айырым яҙыла: барҙыңмы ни, барғанмы икән һ.б

Әҙәбиәт

• Усманова М.Ғ., Абдуллина Ф.Ф. Башҡорт теле. Өфө-2000йыл ISBN 5-295-02619-1
• Толомбаев Х.А., Солтанбаева Х.В. Әсә теле. 6-сы класс өсөн дәреслек. Өфө-2008 йыл ISBN 978-5-295-04288-1