Пльзень

Пльзень
	Пльзень
	чех Plzeň
Байраҡ	Герб
Нигеҙләү датаһы	1295
Рәсми атамаһы	Plzeň, Statutární město Plzeň һәм Pilsen
Описание девиза	Сим победиши![d]
Дәүләт	Чехия
Административ үҙәге	Пльзень крайы һәм Западночешский край[d]
Административ-территориаль берәмек	Пльзень-ҡала
Сәғәт бүлкәте	UTC+1:00[d] һәм UTC+2:00[d]
Историческая область	Богемия[d]
Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан	Мже[d], Радбуза[d], Углава[d], Услава (река)[d], Q44067549?, Бероунка[d] һәм Vejprnický potok[d]
Геомәғлүмәттәр	Data:Map of Plzeň, Plzeň-město District.map
Хөкүмәт башлығы	Roman Zarzycký[d]
Ойоштороу-хоҡуҡ формаһы	городской или административный округ Праги[d]
Халыҡ һаны	185 599 кеше (1 ғинуар 2024)
Йорттар һаны	19 288
Административ рәүештә бүленә	Bolevec[d], Božkov[d], Bukovec[d], Černice[d], Červený Hrádek[d], Dolní Vlkýš[d], Doubravka[d], Doudlevce[d], Hradiště[d], Jižní Předměstí[d], Koterov[d], Křimice[d], Lhota[d], Litice[d], Lobzy[d], Malesice[d], Nová Hospoda[d], Pilsen 7[d], Radobyčice[d], Severní Předměstí[d], Skvrňany[d], Újezd[d], Valcha[d], Vnitřní Město[d] һәм Východní Předměstí[d]
Ауыл биләмәһен үҙ эсенә ала	Roudná[d]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	322 метр
Туғандаш ҡала	Хенгело[d], Винтертур, Лимож[d], Регенсбург, Гера, Бирмингем, Измир, Жилина, Льеж һәм Монтеррей[d]
Бойһонған ойошма (филиал)	Masarykova základní škola[d], 37. mateřská škola[d], 46. mateřská škola[d], 16. mateřská škola[d], 60. mateřská škola[d], 80. mateřská škola[d], 21. mateřská škola[d], 57. mateřská škola[d], 61. mateřská škola[d], 64. mateřská škola[d], 32. mateřská škola[d], 78. mateřská škola[d], 31. mateřská škola[d], 23. mateřská škola[d], 2. mateřská škola[d], 44. mateřská škola[d], 70. mateřská škola[d], 22. mateřská škola[d], 5. mateřská škola[d], 24. mateřská škola[d], 38. mateřská škola[d], 50. mateřská škola[d], 87. mateřská škola[d], 33. mateřská škola[d], 56. mateřská škola[d], 6. mateřská škola[d], 25. mateřská škola[d], 17. mateřská škola[d], 27. mateřská škola[d], 89. mateřská škola[d], 55. mateřská škola[d], 91. mateřská škola[d], 7. mateřská škola[d], 54. mateřská škola[d], 63. mateřská škola[d], 90. mateřská škola[d], 81. mateřská škola[d], 49. mateřská škola[d], 51. mateřská škola[d], 33. základní škola[d], Bolevecká základní škola[d], 11. základní škola[d], Benešova základní škola a mateřská škola[d], 31. základní škola[d], 16. základní škola a mateřská škola[d], 14. základní škola[d], 25. základní škola[d], 7. základní škola a mateřská škola[d], Základní škola a mateřská škola[d], Tyršova základní škola a mateřská škola[d], 1. základní škola[d], 4. základní škola[d], 10. základní škola[d], 20. základní škola[d], 13. základní škola[d], 17. základní škola a mateřská škola[d], 22. základní škola[d], 15. základní škola[d], 2. základní škola[d], 34. základní škola[d], 28. základní škola[d], 21. základní škola[d], Q61625347?, Q61625356?, Q10861823? һәм Q27517865?
Милке	Doosan Arena[d]
Штаб-фатирҙың урынлашыуы	Пльзень, Чехия
Сиктәш	Losiná[d], Chrást[d], Zruč-Senec[d], Nová Ves[d], Добржани[d], Стари-Пльзенец[d], Letkov[d], Kyšice[d], Dýšina[d], Útušice[d], Štěnovice[d], Druztová[d], Место-Тоушков[d], Líně[d], Čeminy[d], Chotíkov[d], Vochov[d], Vejprnice[d] һәм Тршемошна[d]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре	Европаның мәҙәни баш ҡалалары[d] (2015)
Майҙан	137,671042 км²
Почта индексы	301 00–326 00
Электрон почта	posta@plzen.eu
Рәсми сайт	plzen.eu; pilsen.eu/citizen/; pilsen.eu/burger/
Һештег	visitplzen һәм visitpilsen
Һәйкәлдәр исемлеге	Q12052204?
Портал открытых данных	Q104696095?
Иң тәүге яҙма ваҡыты	1295
Средний возраст	42,8
Урындағы телефон коды	37
Номер тамғаһы коды	P
Категория для почётных граждан субъекта	Категория:Почётные граждане Пльзеня[d] һәм Q86225335?
Бында ерләнгән кешеләр категорияһы	Категория:Похороненные в Пльзене[d]
Элементтың күренеше өсөн категория	Category:Views of Plzeň[d]
	Пльзень Викимилектә

Пльзень^[16] (чех Plzeň, нем. Pilsen) — ҙурлығы буйынса Чехияның дүртенсе ҡалаһы. Статутлы, киң вәкәләттәре булғанмуниципалитетлы, Пльзень крайының административ үҙәге һәм районы булған Пльзень ҡалаһы. Шулай уҡ ҡалала Төньяҡ Пльзень һәм Көньяҡ Пльзень роайондарының административ үҙәктәре тора. Пльзень ҡалаһы, Мже, Радбуза, Углава һәм Услава йылғалары бергә ҡушылып, Бероунка йылғаһын барлыҡҡа килтергән ерҙә урынлашҡан.

Пльзень — Көнбайыш Богемияның сәнәғәт, коммерция, мәҙәни һәм административ үҙәге. Шулай уҡ һыра ҡайнатып эшләү үҙәге.

1993 йылдың 31 майынан алып Пльзень ҡалаһы Пльзень рим-католик епархияһының үҙәге булып тора.

Ҡала тарихы

Ҡала дүрт йылға ҡушылған урында нигеҙләнгән була: Углава, Радбуза, Мже, Услава йылғалары ҡушылған ерҙә чех короле Вацлав II тарафынан 1295 йылда нигеҙләнә. Праганан алыҫ булмауы уның бик йылдам үҫешеп китеүенә сәбәпсе булып тора^[17]. Пльзень ҡалаһы элекке ҡаласыҡ урынынында түгел, ә король указы буйынса тигеҙлектә төҙөлә. План буйынса ҡала Европала иң ҙур үҙәк майҙанлы бер нисә кварталға бүленә. Уның иҫке урамдары тура мөйөш яһап киҫешә. Ул йылдарҙа майҙан сауҙа урыны ғына булып ҡалмай — майҙан янында зыярат, күп һыу запаслы бер нисә күл, Изге Варфоломей соборы торған урын да була. Пльзендың ҡаҙып инелгән тарихи ер аҫты шулай уҡ айырым иғтибарға лайыҡ, уның дөйөм оҙонлоғо 24 километр тәшкил итә.

1419 йылдан алып — ҡала гуситтар хәрәкәттәренең төп үҙәге була.

Грюнвальд һуғышынан һуң Польша короле Ягайло һуғышта ҡатнашҡан чех яугирҙарына дөйә бүләк итә. Пльзень герб һүрәтендә әлеге ваҡытта ла дөйә һүрәте һаҡлана^[18].

1953 йылдың 1 июнендә Пльзендә Чехия коммунистар партияһы режимына ҡаршы эшселәр ихтилалы үтә — был Көнсығыш Европала 1950-се йылдарҙа антикоммунистик сығыштарҙың беренсеһе була .

Иҫтәлекле урындары

Изге Варфоломей готика кафедраль соборы (1292), манара бейеклеге 102 метрға етә, шулай итеп ул Чехияла иң бейек собор булып тора. Күҙәтеү манараһы майҙансығына 301 баҫҡыс күтәрә.
Вознесение Девы Марии сиркәүле францискандар монастыры
Ренессанс стилендәге ратуша, XVI быуатта төҙөлгән
Барокко стилендәге доминикан монастыры. Унда изге Анна сиркәүе (1711—1714) тора; 1805—1807 йылдарҙа. бында мәктәп була, беҙҙең көндәрҙә бында дәүләт китапханаһы урынлашҡан дәүләт.
Й. К. Тыл исемендәге театр
Оло синагога һәм Иҫке синагога
Пльзень ҡаҙылған тарихи ер аҫты
Көнбайыш Чехия музейы
Балалар тимер юлы
Зоопарк һәм «Динопарк».
Prazdroj Plzeňský һыра ҡайнатыу заводы

Географияһы һәм климаты

Климаты уртаса океан климат, һалҡынса. Яуым-төшөм күләме аҙ (уртаса йыллыҡ күләме 531 мм), йыл дауамында ул тигеҙ рәүештә бүленеп яуа Һәр икенсе көндө уртаса яуым-төшөм була, ә йәшен булған көндәр 19-ҙы тәшкил итә. Яҡты көн кимәле — 1700 сәғәт. Ҡыш һалҡын, әммә яҡын-тирәлә ятҡан райондарға ҡарағанда йылыраҡ. Ҡышҡы осор уртаса 51 тотороҡһоҙ көн дауам итә. Түбән температура −20 °C-тан (-4 °F) артыҡ түгел. Эҫе көндәр температураһы 30 °C (86 °F) әлеге көндә тайпылышһыҙ үҫә, әммә һыуыҡ Атлантик фронты йоғонтоһо һөҙөмтәһендә эҫе көндәр һалҡын һәм ямғырлы көндәр менән сиратлашып тора. Йәйен төндәрен һалҡын була, хатта насар, дымлылығы юғары була. Ноябрь уртаһынан алып март аҙағына тиклем ҡышҡы һыуыҡтар дауам итә. Берҙән-бер стихиялы бәлә-ҡаза булып 33 °C (91 °. F.) киҫкен ҡоролоҡ менән оҙайлы ҡойма ямғырҙар, һыу баҫыуҙар тора.

Ҡаланың административ бүленеше

Пльзень ҡалаһы ун районға бүленә:

1 Пльзень-Болевец
2 Пльзень—Слованы
3 Пльзень—Боры
4 Пльзень
5 Пльзень—Кршимице
6 Пльзень—Литице
7 Пльзень—Радчице
8 Пльзень—Чернице
9 Пльзень—Малесице
10 Пльзень—Лгота

Иҡтисад

1995 йылдан һуң ҡалаға сит ил инвестициялары күбәйә. Пльзень төбәгенең тулайым килеменең өстән ике өлөшөн Пльзень ҡалаһы килтерә, Пльзень ҡалаһы Чехияның элеккесә иң бай ҡалаларының береһе. 1859 йылда Пльзендә нигеҙләнгән Škoda компанияһы Австро-Венгрия һәм Чехословакия иҡтисадын үҫтереүгә ныҡ йоғонто яһай. Көнсығыш илдәре Компания етештергән тауарҙар башлыса Көнсығыш блок илдәренә йүнәлтелгән була, әммә Бәрхәт революция арҡаһында баҙарҙың тотороҡһоҙлыҡҡа әйләндереүе уның продукция етештереүен бер аҙ түбәнәйә^[19].

Шулай уҡ Пльзендә Чехияның иң ҙур һыра заводы эшләй.

Күп кенә сит ил компаниялары, шул иҫәптән Рanasonic һәм Daikin Пльзень ҡалаһында етештереү базалары урынлаштырған.

Белем биреү

Пльзень Көнбайыш Чехияның академик тормош үҙәге булып тора. Көнбайыш Чехия университеты хоҡуҡ, инженер һәм ғәмәли фәндәр буйынса белгестәр әҙерләй. Пльзендә Карлова университетының медицина факультеты һәм Метрополь университетының бүлексәһе эшләй.