Википедия

Фәләстин Дәүләте

боронғо замандарҙа хәҙерге Израиль биләмәләрендә, Урта диңгеҙҙең бер өлөшөндә, йәшәгән филистимляндар хөрмәтенә ҡушылған
(Палестина автономияһы битенән йүнәлтелде)

Фәләстин Дәүләте (ғәр. دولة فلسطين‎, ингл. State of Palestine) Б. э. т. 135 йылда Римгә ҡаршы сығыш яһаған йәһүдтәрҙең Йәһүд дәүләтен оноттороу маҡсатында император Адриан Фәләстин исеме менән атаған ил. «Palaestina» атамаһы (грекса атаманың латин варианты) "Филистия"нан килеп сыҡҡан (йәһүдсә ארץ פלשת, [Э́рец-Пеле́шет]) — боронғо замандарҙа хәҙерге Израиль биләмәләрендә, Урта диңгеҙҙең бер өлөшөндә, йәшәгән филистимляндар хөрмәтенә ҡушылған. Б. э. т. XIII быуаттың иң башында «Диңгеҙ халыҡтары» хәрәкәтендә ҡатнашҡан филистимляндар Ханаандың — Сарон уйһыулығының уңдырышлы яр буйына ултырған. Уларҙың этник нигеҙе һәм теле билдәле түгел, бәлки, улар Балҡан ярымутрауы һәм Кесе Азияла йәшәгән боронғо һинд-европа халҡының ата-бабаһы булыуы мөмкин.[3][4] — де-юре Яҡын Көнсығышта барлыҡҡа килеү процесындағы бойондороҡһоҙ, өлөшләтә танылған, дәүләт. 2018 йылдың авгусына Фәләстин Дәүләтенең бойодороҡлолоғон БМО ағзаһы булған 193 дәүләттең 137-һе таныған[5].

'{{{Башҡортса исеме}}}
'
{{{Эйәлек килеш}}} гербы
[[{{{Эйәлек килеш}}} флагы|Флаг]] {{{Герб урынына}}}
[[{{{Эйәлек килеш}}} гимны|Государственный гимн {{{Эйәлек килеш}}}]]
Рәсми телдәр Ғәрәп теле
Баш ҡала Иерусалим һәм Рамаллаһ[1]
Территория
• Бөтәһе
6020[2] км²
Валюта яңы израиль шекеле
Интернет-домен .ps
Код ISO PS
МОК коды PLE
Телефон коды +970
Сәғәт бүлкәте UTC+2:00[d], UTC+3:00[d] һәм Asia/Jerusalem[d]

БМО ҡарарҙарына ярашлы, Фәләстин Дәүләте Иордан йылғаһының Көнбайыш яры (йәки уның бер өлөшөндә, шул иҫәптән Көнсығыш Иерусалим территорияһы) һәм Газа секторы территорияһында формалаштырылырға тейеш. Фәләстин дәүләтселеге фекеренән сығып, уны булдырыу һәм шулай уҡ территория яғынан билдәләмәләре буйынса төрлө тәҡдимдәр бар.

1988 йылдың 15 ноябрендә Фәләстинде азат итеү ойошмаһының юғары кәңәшмә органының — Фәләстин милли советының Алжирҙағы сессияһында Фәләстин Дәүләте иғлан ителә — 253 тауыш — «риза», 46 — «ҡаршы» һәм 10 кеше тауыш биреүҙән тыйыла. Фәләстинде азат итеү ойошмаһы дәғүә иткән территорияның ниндәй ҙә булһа бер өлөшөн үҙ контролендә тотмаған.

1994 йылда Израиль һәм Фәләстинде азат итеү ойошмаһының 1993 йылдың 13 сентябрендә үткән Осло Килешеүҙәре һөҙөмтәһендә[6] Фәләстин милли Хакимиәте булдырыла. Килешеүҙәрҙә буласаҡ дәүләт төҙөү ҡаралмаған; шуның менән бергә «ике яҡ та Иордан йылғаһының Көнбайыш яры һәм Газа секторының статусын үҙгәртеү буйынса бер ниндәй ҙә бер яҡлы хәрәкәт атҡармау тураһында конкрет йөкләмә ала»[7].

Де-факто: Фәләстин Дәүләте бөгөнгө көнгә тиклем төҙөлмәгән һәм ысын суверенитетҡа эйә түгел. Дәүләт структуралары тик өлөшләтә генә формалашҡан. Ваҡытлыса баш ҡалаһы Рамаллала президент, хөкүмәт һәм парламент эшләй. Әммә дәүләттә, полиция бар, армия юҡ, һәм шуның менән бергә төрлө ярым хәрби ойошмалар әүҙем хәрәкәт итә. Үҙ валютаһы юҡ, аҡса берәмеге сифатында яңы израиль шекеле һәм АҠШ доллары ҡулланыла. Фәләстиндең эшләүсе халыҡ-ара аэропорты юҡ, шул сәбәпле юғары фәләстин дәүләт эшмәкәрҙәре донъя илдәренә Иорданияның баш ҡалаһы Аммандан оса.

Иордан йылғаһының Көнбайыш яры территорияһының күп өлөшөн Израиль армияһы контролдә тота, көнсығыш Иерусалим (һәм тотош Иерусалим ҡалаһы) шулай уҡ Израиль контроле аҫтында. Израиль шулай уҡ, Мысыр менән сиктәш Газа секторын ҡыҫтырмағанда, Фәләстин территорияларының барлыҡ тиерлек сиктәрен контролдә тота[8], ләкин Газа ярындағы конфликт Газа секторының тышҡы донъя илдәре менән диңгеҙ бәйләнешен (2010)| тотҡарлай. Өлөшләтә фәләстин идаралығы булһа ла, Фәләстин территорияларын БМО барыбер Израиль тарафынан оккупацияланған тип һанай[9]. Представители ООП называют Палестину «страной под израильской оккупацией»[10].

Газа секторы һәм Иордан йылғаһының Көнбайыш яры Израиль территорияһы бүлгән ике эксклав, береһен күп илдәрҙә террористик ойошма тип танылған ХАМАС яҡлылар, ә икенсеһен — Фәләстинде азат итеү ойошмаһы нигеҙен формалаштырыусы ФАТХ ойошмаһы яҡлылар контролдә тота. ФАТХ һәм ХАМАС-тың оҙайлы конфликтынан һәм араларын рәтләргә маташҡандан һуң, 2014 йылдың 2 июлендә ХАМАС һәм ФАТХ биш христиан министр ҡатнашлығында Милли берҙәмлек хөкүмәтен формалаштырҙы, һәм был хөкүмәт президент Аббасҡа ант килтерҙе[11][12]. Это правительство просуществовало до начала 2019 года и ушло в отставку в связи с так и не урегулированными противоречиями между ФАТХ и ХАМАС, вследствие чего правительство не имело контроля над сектором Газа[13].

2012 йылдың 29 ноябрендә БМО Генераль Ассамблеяһы [14] («риза» - 138 тауыш, 9 — «ҡаршы», 41 ил тауыш биреүҙән тыйылып торҙо) «Фәләстингә, БМО ағзаһы булмаһа ла, фәләстин халҡы вәкиле булараҡ, яулап алынған ҡарарҙарға һәм ғәмәлдәргә ярашлы, Фәләстинде азат итеү ойошмаһы һәм БМО хоҡуҡтарына зыян килтермәйсә, БМО-ның күҙәтеүсе дәүләт статусын бирҙе»[15][16][17].

2013 йылдың 5 ғинуарында Фәләстин милли хакимиәте рәйесе Мәхмүд Аббастың «Фәләстин милли хакимиәте» атамаһы урынына рәсми маҡсаттарҙа фәҡәт «Фәләстин Дәүләте» атамаһын ғына ҡулланырға тигән указы сыға[18][19]. 2019 йылдың ғинуарына күп кенә илдәр, атап әйткәндә, Израиль, Испания, Норвегия, АҠШ, Швеция һ. б. был ҡарарҙы таныманы[20][21].

Фәләстин Дәүләтен таныған илдәрҙә Фәләстинде азат итеү ойошмаһы дипломатик вәкиллектәренә Фәләстин Дәүләте илселектәре вывескалары эленгән.

Этимологияһы

үҙгәртергә

«Фәләстин» атамаһы «Филистия» (йәһүдсә ארץ פלשת, Э́рец-П(е)ле́шет) — боронғо осорҙа [22] хәҙерге Израилдең Урта диңгеҙ буйы ярының бер өлөшөн (йәһүдсә פלישתים}}, плишти́м, һүҙмә-һүҙ «баҫып ингәндәр») был ерҙе баҫып алған филистимляндар исеменән[23][24]. Ғәрәп баҫҡынсылары 638 йылдан башлап, «Палестина» атамаһын ғәрәп формаһына тура килтерергә тырышып, илде «Фаластын» тип атаған.

Британия мандаты осоронда бойондороҡһоҙ территорияны «Палестина» атамаһы менән йөрөткәндәр. XX быуат уртаһында, элегерәк был атама, этник йөкмәткегә эйә булмайынса, төбәктә йәшәгән бөтә халыҡтың атамаһы булараҡ ҡулланылһа ла, «Фәләстин» һүҙенән барлыҡҡа килгән «фәләстинлеләр» был территорияла йәшәгән бөтә ғәрәптәргә лә («фәләстин халҡы», «Фәләстин ғәрәп халҡы») ҡулланыла башлаған[25][26][27].

1994 йылда, Осло Килешеүҙәре һөҙөмтәһендә Израиль һәм Фәләстинде азат итеү ойошмаһы араһында Иордан йылғаһының Көнбайыш яры һәм Газа секторын индергән территорияла етәкселек итеү сифатында Фәләстин милли хакимиәте булдырылған. Хәҙерге мәлдә Фәләстин милли хакимиәте (Израиль менән берлектә) өлөшләтә фәҡәт Иордан йылғаһының Көнбайыш ярын контролдә тота, ә Газа секторы ысынында ХАМАС хәрәкәте тарафынан контролдә тотола, һәм улар Газа секторының Фәләстин милли хакимиәтенән бойондороҡһоҙлоғон тормошҡа ашырыуҙы теләй[28]. Фәләстин милли хакимиәте Фәләстин Дәүләтенең бойондороҡһоҙлоғоноң халыҡ-ара танылыуына ынтыла[29], шуға бәйле киң мәғлүмәт саралары ҡайһы бер илдәр таныған Фәләстин автономияһын һәм Фәләстин Дәүләтен билдәләү өсөн[30][31][32][33][34][35] «Фәләстин» атамаһын йыш ҡуллана. Шулай булыуға ҡарамаҫтан, «Осло Килешеүҙәре» һөҙөмтәһе буйынса Израиль һәм Фәләстинде азат итеү ойошмаһы ҡул ҡуйған документтарҙа «Palestinian Authority» («Фәләстин хакимиәте») термины ҡулланыла[36][37][38].

Тарихи белешмә

үҙгәртергә

Ҡарағыҙ: Иудея (Самария), Израильское царство

Беренсе донъя һуғышынан һуң, еңеүсе европа дәүләттәре тарҡалған Ғосман империяһының күп өлкәләрен — Милләттәр Лигаһының мандат территорияһына ярашлы — үҙ мәнфәғәттәрен тормошҡа ашырып, хатта бәләкәйерәк сәйәси берәмектәргә бүлгеләгән. Яҡын Көнсығышта Сүриә (Ғосман автономиялы христиан Ливаны, уның территорияһына сиктәш ерҙәрҙе индереп, Ливан Республикаһы булып киткән) француз контроленә күсерелгән, ә Месопотамия һәм Фәләстин (Трансиорданияны индереп) Англияға бирелгән.

Ҡайһы бер режимдарҙа колониаль мираҫ нефть һатыу һәм табыуға айырым хоҡуҡ биреү, һәм, үҙҙәрен яҡлау маҡсатында, ҡораллы көстәр тотоу аша һынланһа ла, был территорияларҙың күпселеге артабанғы өс тиҫтә йыл эсендә артыҡ ҡыйынлыҡтар тыуҙырылмай бойодороҡһоҙлоҡ алған. Әммә Фәләстин осрағы сетерекле булып ҡалған.

Һуғыштан һуң, Европа милләтселегенә нигеҙләнгән ике яңы хәрәкәт: бөтә ғәрәп халыҡтарының мәҙәни уртаҡлығына нигеҙләнгән ғәрәп милләтселеге, һәм, бөтә ғәрәптәр өсөн берләштерелгән дәүләт төҙөүгә саҡырыусы, панарабизм барлыҡҡа килгән.

Тарихи Фәләстин территорияһында ғәрәп дәүләте төҙөү өсөн көрәш

үҙгәртергә
Төп мәҡәләләр: История Палестины, Хронология арабо-израильского конфликта

Британия мандаты осоро

үҙгәртергә

Беренсе донъя һуғышы һөҙөмтәләре буйынса 1920 йылда Сан-Ремола үткән Конференцияла, һуғышҡа тиклем тарҡалған Ғосман империяһына ингән Фәләстин территорияһын, Милләттәр Лигаһы мандаты буйынса, Бөйөк Британия идаралығы режимына биреү ҡарары ҡабул ителгән. Хәҙерге Израиль территорияһынан башҡа Фәләстиндә Британ мандаты составына хәҙерге Иордания, Иудея һәм Самария (Иордан йылғаһының Көнбайыш яры) һәм Газа секторы территориялары ингән. Мандат маҡсаттарының береһе булып «йәһүд милли йортон имен булдырыу маҡсатында илдә сәйәси, хакими һәм иҡтисади шарттар тыуҙырыу» торған[39].

1920-се йылдар башында был мандат сиктәрендә Бөйөк Британияға бойондороҡло мандат аҫтындағы Фәләстин территорияларының 3/4 өлөшөн үҙ эсенә алған Трансиордания кенәзлеге булдырылған[40]. Мандат килешеүенән кенәзлек территорияһында йәһүдтәргә йәшәү рөхсәте биргән пункттар алып ташлана[39][41]. 1946 йылдың 25 майында ул бойондороҡһоҙлоҡ ала.

Фәләстиндең ҡалған өлөшөндә британия идаралығының 25 йылы дауамында халыҡ һаны киҫкен арта: 1922 йылғы йәниҫәп буйынса 750 мең кеше булһа, 1946 йылдың аҙағына 1 млн. 850 кеше (артым — 250 процентҡа яҡын) иҫәпләнгән. Йәһүд халҡының һаны 1922 йылда 84 мең булһа, 1946 йылда 608 меңгә етә (артым — 725 процентҡа яҡын). Был артымдың күпселеге Фәләстиндә тыуғандар иҫәбенә була, һәм асыҡ иммиграция 376 мең артым биргән, ә йәшерен иммигранттар һаны тағы 65 мең кеше, барлығы 440 мең кеше тәшкил иткән. Йәһүдтәрҙең яҡынса 70-75 % Иерусалим, Яффа, Тель-Авив, Хайфа ҡалаларында һәм уларҙың тирә-яғында йәшәгән[42]. 1922 йылғы 11 % менән сағыштырғанда, Икенсе донъя һуғышы тамамланыуға Фәләстиндең йәһүд халҡы 33 % тәшкил иткән[43][44].

Мандат аҫтындағы Фәләстиндең йәһүд халҡының һаны артҡан һайын, фәләстин ғәрәптәренең террористик һөжүмдәре һәм йәһүд ҡыйралыштары ла артҡан, һөҙөмтәлә мандат властары Фәләстингә йәһүдтәр иммиграцияһын сикләгән. Шулай итеп, Бөйөк Британия ғәрәп-израиль конфликтына йәлеп ителгән[45], һәм 1947 йылда уның хөкүмәте, ғәрәптәргә лә, йәһүдтәргә лә тап килгән ҡарар сығарырға һәләтле түгеллеген раҫлап, мандаттан баш тартҡан[46].

1947 йылғы БМО планы

үҙгәртергә

БМО Генераль Ассамблеяһының 1947 йылдың 29 ноябрендә үткән Икенсе сессияһында 181-се Резолюцияһында Иерусалим (Вифлеемды ла индереп) районына айырым статус биреп, Фәләстинде БМО идаралығы күҙәтеүендә ғәрәп һәм йәһүд дәүләттәренә[47]) бүлергә тигән ҡарар ҡабул ителә. Резолюцияны ҡабул иткән йәһүд ишувынан айырмалы, дөйөм алғанда, Фәләстиндең Юғары ғәрәп комитеты һәм Ғәрәп дәүләттәре Лигаһы кире ҡаҡҡан[48][49][50].

1947—1949 йылдарҙағы ғәрәп-израиль һуғышы

үҙгәртергә

1948 йылдың 14 майында, Мандат тамамланған көндә, Израиль Дәүләте иғлан ителә, ә 15 майҙа Ғәрәп дәүләттәре Лигаһына ҡараған 5 илдең регуляр армиялары, яңы йәһүд дәүләтен юҡ итеү маҡсатында, Израилгә һөжүм башлай. 1947—1949 йй., Ғәрәп дәүләттәре Лигаһы декларацияһына ярашлы, ғәрәп халҡын яҡлау һәм Фәләстиндә «бөтә халҡы ла закон алдында тиң хоҡуҡҡа эйә булған» «берҙәм (ғәрәп[50]) дәүләт ойошмаһы» төҙөү маҡсатында ғәрәп-израиль һуғышы барған[51][52][53].

Был һуғыш һөҙөмтәһендә ғәрәп дәүләте төҙөлмәй, Израиль йәһүд дәүләте төҙөлөргә тейешле территорияны киңәйткән, Иерусалим Трансиордания һәм Израиль, Газа секторы һәм Иордан йылғаһының Көнбайыш яры Мысыр һәм Трансиордания контроленә күскән.

1948 йылдың сентябрендә Ғәрәп дәүләттәре Лигаһы Газала һөрөлгән Бөтә Фәләстин хөкүмәте барлыҡҡа килгән. Шул уҡ йылдың декабрендә Иерихон конференцияһы (Jericho Conference) Трансиордания короле Абдалла ибн Хөсәйнде «ғәрәп Фәләстине короле» тип иғлан итә[54]. Ғәрәп Фәләстинен һәм Трансиорданияны берләштерергә саҡырған конференцияла Абдалла Иордан йылғаһының Көнбайыш ярын аннексиялау ниәтен иғлан итә. Башҡа Ғәрәп дәүләттәре Лигаһы ағзалары ризалыҡ бирмәһә лә, Абдалла 1950 йылда, Көнсығыш Иерусалимды ла индереп, Иордан йылғаһының Көнбайыш ярын үҙ белдегенә аннексиялай[55], шунан һуң Трансиордания Иордания тип үҙгәртелә.

1959 йылда, Мысыр менән Сүриәне берләштергәндән һуң, Ғәмәл Абдель Насер Газалағы "Бөтә Фәләстин хөкүмәте"н тарата. Противоречия между Иордания, Мысыр һәм башҡа Ғәрәп дәүләттәре Лигаһы ағзалары араһындағы ҡапма-ҡаршылыҡтар Фәләстиндә ғәрәп дәүләте төҙөү мәсьәләһен ғәмәлдә көн тәртибенән алыуға килтерә, ә БМО бүлеп биргән территорияның ҙур өлөшөн, 1967 йылғы алты көнлөк һуғышта еңелгәнгә һәм ул ерҙәр Израилгә күскәнгә тиклем, Иордания менән Мысыр үҙ-ара бүлешеп ала[56][57].

Алты көнлөк һуғыш

үҙгәртергә
Төп мәҡәлә: Шестидневная война (1967)

1967 йылдың 6 июнендә Израиль оборона армияһы, Рафа ҡалаһы янындағы Хан-Юнис яғынан уратып сығыу манёврын ҡулланып, Газа секторын тотоп торған 7-се мысыр пехота дивизияһы частарына, Мысырҙан киҫеп, һөжүм итә, һәм уларҙы 8 июндә әсирлеккә ала[58].
7 июндә Израиль иордан ғәскәрҙәрен дә Иордан йылғаһы аръяғына сигенергә мәжбүр итә.

Артабанғы ваҡиғалар

үҙгәртергә
Төп мәҡәләләр: Организация освобождения Палестины, Соглашения Осло, Палестинская национальная администрация, ХАМАС

Созданная в 1964 йылда барлыҡҡа килгән Фәләстинде азат итеү ойошмаһы һәм уның союздаштары Израиль дәүләте төҙөлөүҙе танымаә һәм уға ҡарата террористик һуғыш алып барған. 1967 йылдың авгусында Хартумда үткән ғәрәп саммитында (Khartoum Resolution) ғәрәп илдәре «өс „ЮҠ“»: Израиль менән тыныслыҡ урынлаштырыуға — ЮҠ, Израилде таныуға һәм уның менән һөйләшеүҙәр алып барыуға — ЮҠ ҡарарын ҡабул иткән[59], Фәләстинде азат итеү ойошмаһын хуплағандар.

Фәләстинде азат итеү ойошмаһының 1968 йылда Ҡаһирәлә ҡабул ителгән программа документы — Фәләстин хартияһында Израилде юҡҡа сығарыу, Фәләстиндә сионизмды булдырмау һәм уны «Британия мандаты сиктәрендә бүленмәй торған төбәк ойошмаһы» тип таныу кәрәк тип яҙылған[60][61].

Фәләстинде азат итеү ойошмаһы составына ингән хәрби-сәйәси ойошмалар бик күп йәһүдтәрҙең, ғөмүмән израиль кешеләре һәм башҡа дәүләттәр граждандарының һәләк булыуында ғәйепле[62], һәм күп кеннә илдәр уларҙы террористик ойошма тип таный. Шулай уҡ ул үҙе лә 1988 йылға тиклем шундай ойошма тип һаналды.

1989 йылдың 2 апрелендә фәләстин милли советы Ясир Арафатты булмаған Фәләстин дәүләтенең президенты итеп һайлана[63].

1980-се йй. аҙағында — 1990-сы йй. башында, Израиль менән Мысыр һәм Израиль менән Иордания араһында тыныслыҡ Килешеүе төҙөлгәндән һуң, хәл бер аҙ үҙгәрә төшә.

1993 йылдың 13 сентябрендә Фәләстинде азат итеү ойошмаһы рәйесе Ясир Арафат һәм Израиль премьер-министры Ицхак Рабин, оҙайлы һөйләшеүҙәрҙән һуң, Вашингтонда "Үҙидара буйынса ваҡытлыса саралар тураһында принциптар Декларацияһы"н («Осло-1 Килешеүен») ҡабул иткән, уның шарттары буйынса Фәләстинде азат итеү ойошмаһы Израилдең тыныс һәм имен йәшәүгә хоҡуғын таный һәм терроризмдан һәм көс ҡулланыуҙың башҡа төрҙәренән баш тарта, ә Израиль үҙе контролдә тотҡан территорияның бер өлөшөндә Фәләстин милли хакимиәтен булдырыуға ризалыҡ бирә[64][65]. Килешеү 5 йылдан да артмаған күсеү осорон күҙ уңында тотҡан, шул ваҡыт арауығында конфликт буйынса килешеү ахырына еткерелергә тейеш булған. Күсеү осорон һанау 1994 йылдың 4 майынан «Газа-Иерихон» Ҡаһирә Декларацияһынан башланған[66][67][68].

1993 йылдың 10-12 октябрендә Туниста үткән Фәләстин Үҙәк советының 20-се сессияһында Я. Арафат етәкләгән Фәләстинде азат итеү ойошмаһына күсеү осорона Фәләстин милли хакимиәтенең Советын формалаштырыу эше ҡушыла, Ясир Арафат «Фәләстин милли хакимиәт Советың рәйесе» итеп һайлана[69].

1994 йылдың 4 майында И. Рабинға рәсми хатында[70][71] Я. Арафат фәләстин территорияларына килгәндән һуң, «Фәләстин Президенты (ғәрәпсә: раис)» титулын ҡулланмау, үҙен «фәләстин хакимиәте Рәйесе» йәки «Фәләстинде азат итеү ойошмаһы Рәйесе» (ғәрәпсә: раис) тип аталыу бурысын ала[70]. Һуңғы йылдарҙа ҡабул ителгән берлектәге рәсәй-фәләстин илселек документтарында ла шулай уҡ Фәләстин Дәүләете түгел, ә Фәләстин милли хакимиәте тигән атама ҡулланыла.

1995 йылдың 28 сентябрендә Вашингтонда Фәләстинде азат итеү ойошмаһы менән Израиль араһында Иордан йылғаһының көнбайыш яры һәм Газа секторы буйынса биш йыллыҡ күсеү осорона составы 82 кешенән торған, атап әйткәндә, Фәләстин закон сығарыу советын төҙөү буйынса ваҡытлыса килешеү төҙөлгән («Осло-2»).

1996 йылдың 20 ғинуарында Фәләстин автономияһына дөйөм һайлауҙар барышында Ясир Арафат Фәләстин милли хакимиәте рәйесе вазифаһына һайланған. Фәләстин хакимиәтенең эске документтарында был вазифа «Фәләстин президенты» булараҡ яңғыраған[72].

1999 йылдың 4 сентябрендә мысыр ҡалаһы Шәрм-әш-Шәйехтә Эхуд Барак һәм Ясир Арафат 2000 йылдың сентябренә бәхәсле территориялар статусы буйынса ахырғы килешеүҙәргә өлгәшеү тураһында Меморандумға ҡул ҡуйғандар.

Фәләстин милли хакимиәте булдырылғандан һуң, «Фәләстин Дәүләте» проекты «туҡтатылған». Я. Арафаттың 2000 йылдың авгусында шул уҡ йылдың 13 сентябрендә дәүләт бойондороҡһоҙлоғон иғлан итеү ниәте булыуы шул турала (Вашингтон "Үҙидара буйынса ваҡытлыса саралар тураһында принциптар Декларацияһы"на ҡул ҡуйғандан һуң 7 йыл үткәс) һөйләй. Рәсәй һәм АҠШ, Фәләстин милли хакимиәтенә, Израиль менән территория буйынса бәхәс рәтләнгәнсе, был мәсьәләгә туҡталмай торорға кәңәш итә, һәм ул 9-10 сентябрҙә Газала үткән «Фәләстин Үҙәк советы» сессияһында бойондороҡһоҙлоҡ буйынса мәсьәләне 15 ноябргә тиклем ҡуйып торорға була. Ә һуңынан — бөтөнләй билдәһеҙлек — 2000 йылғы Кэмп-Дэвид Саммиты һәм артабанғы, Ясир Арафат Э. Барак тәҡдим иткән ҙур ташламаларға риза булмағанынан һуң һәм 2000 йылыдң 29 сентябрендә башланған Әл-Аҡса Интифадаһы арҡаһында, сентябрь һөйләшеүҙәре уңышһыҙлыҡҡа осрай[73].

2000-се йылдарҙа интифада барышында Израиль граждандарына ҡаршы террорҙың көсәйеүе 2001 йылдың 8 февралендә Израиль премьер-министрын сираттан тыш һайлауҙар үткәреүгә килтерә[73][74].

Шуға ҡарамаҫтан, 2001 йылдың 28 ғинуарында һайлауҙар алдынан ғына үткән Табе (Мысыр) һөйләшеүҙәрендә, Иерусалим һәм ҡасаҡтар проблемаһын индереп, бәхәстәрҙе ахырғы юлға һалыу маҡсатында фәләстин-израиль алдан алып килешеүҙәренә өлгәшелгән. Ләкин 2001 йылдың 8 февралендә израиль премьер-министрын туранан-тура һайлауҙарҙа Ариэль Шарон эшләп йөрөгән премьер-министр Эхуд Баракты еңгәндән һуң, һәм Израиль граждандарына ҡаршы йүнәлтелгән теракттар дауам иткәнлектән, һөйләшеүҙәр өҙөлгән һәм артабан яңыртылмаған[73].

2001 йылдың декабрендә Израиль Хөкүмәте башында Я. Арафат торған Фәләстин милли хакимиәтен «терроризмды хуплаусы ойошма» тип иғлан итә. Арафат етәкләгән «17-се Подразделение» һәм «Тәнзим» подразделениеларын эсенә алған ФАТХ хәрәкәте «террористик ойошма» һәм хәрби акциялар өсөн тәғәйенләнгән тип аталған[75][76].

Файл:Jpeg
Израилдең бүлеү барьеры/диуары, Иерусалим һәм Вифлеем районында Израиль менән Фәләстин Дәүләте араһындағы блокпост. 2018 йылдың феврале

2001—2002 йылдарҙа израильтяндарға һәм йәһүдтәргә ҡаршы террор тулҡыны[77] «Һаҡлаусы стена» операцияһын үткәреүгә килтерә, һәм ул Иордан йылғаһының Көнбайыш ярындағы Фәләстин милли хакимиәте территорияһын террор инфраструктураһынан таҙарта. Операция барышында ҡулға төшкән документтар асыҡтан-асыҡ «… Арафат етәкселегендәге Фәләстин автономияһы террорға ярҙам иткән һәм унда әүҙем ҡатнашҡан. Арафат һәм уның яҡындары Израиль халҡын ҡырғаны өсөн туранан-тура яуап бирер»[78].

Артабан килешеүҙәр уҙғарырға маташыуҙар, ҡағиҙә булараҡ, израильтяндарға ҡарата сираттағы теракттарҙың көсәйеүе менән аралашҡан. Һөҙөмтәлә 2005 йылда А. Шарон ике яҡлы һөйләшеүҙәр үткәреүҙән баш тарта. Кнессеттың ҡарары һәм идара итеүсе Ликуд партияһында тарҡалыш террорҙың көсәйеүенән ҡурҡҡан израиль йәмғиәтенең протесына килтергән[79][80].

Газанан китеүе Хамас хәрәкәтенең популярлығы үҫеүенә килтергән: 2006 йылдың февралендә Фәләстин милли хакимиәтендә Фәләстин закондар сығарыу советына һайлауҙарҙа ул 133 урындың 73-нә эйә була[81]. Исмаил Хания етәкселегендәге Хамас формалаштырған хөкүмәт антҡа килтергән[82]. Шул уҡ айҙа Президент Владимир Путин саҡырыуы буйынса Халед Машаль етәкселегендәге Хамас делегацияһы Мәскәүгә килә, һәм ҡайһы бер илдәрҙә террористик тип танылған был ойошманы таныу аҙымы тип аңлаттылар. Хөкүмәт министрҙарының береһе Эхуд Ольмерт Рәсәйҙең ХАМАС делегацияһын саҡырыуын «Израиль арҡаһына бысаҡ менән ҡаҙау» тип атаны. «Бынан тыш, израильтяндар ХАМАС һәм чечен боевиктарының бәйләнешен халыҡҡа еткерә»[83].

Хамас программаһы Израиль дәүләтен юҡ итеүҙе һәм уны ислам теократияһы менән алмаштырыуҙы планлаштырған[84], уның власҡа килгән етәкселеге Фәләстин милли хакимиәтенең Израиль менән элекке килешеүҙәрен таныуҙан һәм боевиктарын ҡоралһыҙландырыуҙан баш тартҡан. Һөҙөмтәлә, автономияға элек аҡса бүлгән дәүләттәр Фәләстин милли хакимиәтенә ҡарата (2006—2007) иҡтисад санкциялары иғлан итә.

Хамастың уңыштары, бер яҡтан, Хамас менән легаль көс структуралары формалаштырып өлгөргән һәм АҠШ менән Европа ярҙамына таянған Фатхтың конфликтына килтергән, икенсе яҡтан — Израиль менән конфронтацияның киҫкенләшеүенә килтергән. 2006 йылдың июлендә Израиль һалдаты Гилад Шалиттың юғалыуы «Йәйге ямғырҙар» операцияһына алып килгән, ә Израилде Газа секторынан тутауһыҙ утҡа тотоуҙар Газа секторына ҡаршы иҡтисади блокадаһына килтергән (2007)[85].

2006 йылдың 20 октябрендә Газа секторында Фәләстин автономияһы премьер-министры (ХАМАС) Исмаил Ханияны ФАТХ активистары үлтерергә маташҡандар. Боевиктар уның кортежына атҡандар[86].

2007 йылдың февралендә Фатх һәм Хамас етәкселәре араһында килешеүгә өлгәшелгән һәм коалицион хөкүмәт төҙөлгән. Халыҡ-ара берләшмә тағы ла Фәләстин милли хакимиәтенең яңы хөкүмәтенән Израилде таныуын, боевиктарҙы ҡоралһыҙландырыуын һәм көс ҡулланыуҙы туҡтатыуын талап иткән. АҠШ, Фәләстин милли хакимиәте һәм Израиль араһында өс яҡлы һөйләшеүҙәр һөҙөмтәһеҙ тамамланған.

2007 йылдың май-июнендә Хамас эске эштәр министрына буйһонмаған полицейскийҙарҙы — ФАТХ яҡлыларҙы, башта ФАТХ — ХАМАС хөкүмәтенә буйһонорға, ә аҙаҡ дәүләт хеҙмәтенән сығырға теләмәгәндәрҙе [87][88] властан ситләштерергә тырышҡандар. 14 июндә Фәләстин милли хакимиәте рәйесе һәм ФАТХ лидеры Мәхмүд Аббас хөкүмәтте таратыуын иғлан итә, автономия территорияһында ғәҙәттән тыш хәл режимы индерә һәм тулы власты ҡулына ала. Газа секторында (2007) башланған ҡан ҡойғос граждандар һуғышы һөҙөмтәһендә Хамас Газа секторында ғына үҙ позицияларын һаҡлап ҡалған, ә Иордан йылғаһының Көнбайыш ярында М. Аббас яҡлылар власы һаҡланған[89]. Мәхмүд Аббас Көнбайыш ярҙа яңы хөкүмәт төҙөй һәм Хамас боевиктарын «террористар» тип атай. Шулай итеп Фәләстин милли хакимиәте дошманлашҡан ике ойошмаға: Хамас (Газа секторы)[89] һәм ФАТХ (Иордан йылғаһының Көнбайыш яры) айырыла.

2008 йылдың 23 ноябрендә «Фәләстинде азат итеү ойошмаһы Үҙәк советы» — конституцион һәм демократик булмаған орган — М. Аббасты яңы срокка Фәләстин милли хакимиәте рәйесе (Фәләстин Дәүләте президенты) итеп һайлай.

2007—2008 йй. хәҙер инде Эхуд Ольмерт етәкселегендәге Израиль хөкүмәте, М. Аббас менән әүҙем һөйләшеүҙәр алып барыу барышында, Фәләстин милли хакимиәтенә «ысынында Израилде 1967 йыл сиктәренә ҡайтарырға тейешле» яңы ташламалар, шул иҫәптән «Иордан йылғаһы буйлап һуҙылған һәм Үлек диңгеҙгә сығарған Иордания менән оҙон сик» һәм территориялар менән алмашыныу тәҡдим итә. 2009—2011 йылда билдәле булыуынса, уртаҡ сиктәрҙе билдәләү планы буйынса, Фәләстин милли хакимиәтенә «Иордан йылғаһының Көнбайыш яры территорияһы һәм Газа секторына килеп тоташҡан Израиль еренең бер өлөшө ингән 93 процентын тәҡдим иткән. Бынан тыш, фәләстинлеләргә Газа секторы һәм Иордан йылғаһының Көнбайыш яры араһында тотҡарлыҡһыҙ күсеп йөрөү мөмкинлеге рөхсәт итеү тәҡдим иткән. Алмашына Израиль Фәләстин автономияһының тулы демилитаризацияһын талап иткән». Фәләстин милли хакимиәте был тәҡдимдәрҙе ҡабул итмәгән[90][91], ә ХАМАС Газа секторынан Израиль территорияһына көслө ут асыу менән яуап биргәнлектән[80], Израиль «Ҡойолған ҡурғаш» операцияһын үткәрә.

Именлек өлкәһендә ситуация киҫкенләшеүе 2009 йылда үткән Кнессетҡа 18-се саҡырылыш һайлауҙарына йоғонто яһай, Биньямин Нетаньяху Израилдең яңы премьер-министры итеп һайлана.

2009 йылдың 14 июнендә Бар Илан университетында һөйләгән телмәрендә Б. Нетаньяху «Израиль конфликтты ике дәүләт нигеҙендә хәл итергә тейеш тигән фекеремде яңынан раҫлайым», тиеүенә, 2009 йылдың 25 ноябрендә Израиль хөкүмәте үҙ территорияһында төҙөлөштәрҙе 10 айға туҡтатып тороуҙы бер яҡлы иғлан итеүенә ҡарамаҫтан, Фәлистин милли хакимиәте етәкселеге, Фәлистин Дәүләтен таныу (йәки Фәлистин милли хакимиәтенең статусын күтәреү — ҡарағыҙ «Халыҡ-ара танылыу») маҡсатында бер яҡлы аҙым яһап, үҙ яғынан бер ташлама ла эшләмәй, ике яҡтың туранан-тура һөйләшеүҙәрен дауам итеүҙән баш тарта. Израиль Сит ил эштәре министрлығы шулай уҡ, террорға ҡаршы көрәшер урынға, Фәләстин милли хакимиәте етәкселеге террористарҙы данлай һәм халыҡ-ара аренала Израилгә ҡаршы пропаганда алып бара, тигән һығымта яһай[92].

2011 йылда Фәләстин йәмәғәт фекерен өйрәнеү институты уҙғарған Һорауламаларға ярашлы, Иордан йылғаһының Көнбайыш яры халҡының 60 % «һөйләшеүҙәр алып барғансы, БМО-ға бер яҡлы мөрәжәғәт итеү хәйерлерәк», тип һанай, һәм халыҡтың 35 % ҡапма-ҡаршы фекер йөрөтә[93].

Израиль етәкселеге һәм тағы ҡайһы бер сығанаҡтар, был хакимиәт үҙе шул ктлешеүҙәр ярҙамында барлыҡҡа килгәнлектән һәм яңы дәүләттәр барлыҡҡа килеүен фәҡәт «ике халыҡтың рәсми вәкилдәре тыныслыҡ килешеүҙәрендә хәл итә ала» тигән фекерҙә торғанлыҡтан, Фәлистин милли хакимиәте етәкселегенең бындай ҡарарын «Осло Килешеүҙәрен» туранан-тура боҙоу, тип һанай, һәм быны, ФАТХ ХАМАС-ҡа ҡарағанда күпкә отолғанлыҡтан, М. Аббастың эске сәйәсәттә үҙенең икеле хәлен яҡшыртырға маташыуы, тип аңлата [80][92][92][93][94][94][95][96][97].

Халыҡ-ара хоҡуҡи таныу

үҙгәртергә
Төп мәҡәлә: Международно-правовой статус Государства Палестина
Файл:Признание независимости Государства Палестина.png
Фәләстин Дәүләте бойондороҡһоҙлоғон таныу:      уның бойондороҡһоҙлоғон таныған һәм уның менән дипломатик мөнәсәбәттә торған дәүләттәр      уның менән дипломатик мөнәсәбәттәр урынлаштырмай ғына бойондороҡһоҙлоғон таныусы дәүләттәр      не признают его независимость

Фәләстин Дәүләте 137 БМО дәүләте тарафынан рәсми рәүештә танылған һәм Ғәрәп Дәүләттәре Лигаһына инә, әммә, БМО Именлек Советынды даими ағза булыусы өс ил (АҠШ, Бөйөк Британия һәм Франция), шулай уҡ Евросоюз илдәренең күпселеге, Япония һәм башҡа ҡайһы бер илдәр танымағанлыҡтан, БМО-ның тулы хоҡуҡлы вәкиле тигән статусҡа эйә түгел.

1988 йылдың 15 декабрендә БМО Генераль Ассамблеяһы үҙенең 43/176 һәм 43/177-се резолюцияларында, «1988 йылдың 9 декабренән бирле дауам иткән Фәләстин интифадаһын иҫәпкә алып» һәм фәләстинде ике дәүләткә бүлеү тураһындағы 1947 йылғы 181-се (II) һәм БМО Именлек Советының 1967 йылғы 242-се Резолюцияларын, Фәләстинде азат итеү ойошмаһы башҡарма комитетының 1988 йылдың 13 декабрендә Фәләстин Милли Советының Фәләстин Дәүләтен иғлан итеү мәсьәләһе буйынса яһаған белдереүенә иғтибар итеп, БМО-ла илселек күҙәтеүсеһе статусына эйә Фәләстинде азат итеү ойошмаһын, «БМО системаһында Фәләстинде азат итеү ойошмаһынының күҙәтеүсе һәм ғәмәл башҡарыу статусына зыян килтермәйсә» «Фәләстин» делегацияһы тип атарға тигән ҡарар ҡабул иткән [98][99].

Фәләстин дәүләте булараҡ БМО-ла тулы хоҡуҡлы ағза булыр өсөн ул үҙенең халыҡ-ара-хоҡуҡи танылыу процедураһын үтергә — 128 тауыш алырға (БМО ағзаһы булған 192 дәүләт араһынан) тейеш, ә Генераль ассамблея ҡарары БМО Именлек Советы тәҡдиме буйныса ҡабул ителә[100].

Бындай процедура Именлек Советының махсус декларация ҡабул итеүен күҙ уңында тота, шунан һуң Генераль Ассамблея ҡарамағына тапшырыла, һәм унда тауыштарҙың ябай күпселеге менән йә ҡабул ителә йә кире ҡағыла.

2002 йылдың мартында БМО Именлек Советы, элгәрге резолюцияһына, атап әйткәндә, 1967 йылғы 242-се һәм 1973 йылғы 338-се Резолюцияларына таянып, үҙенең яңы 1397-се (2002) резолюцияһы аша, БМО Фәләстин төбәгендә ике, үҙ-ара татыу һәм сиктәрен танып йәшәгән Израиль һәм Фәләстин, дәүләттәрен төҙөүҙе теләгәнен белдерә[101]. Шуны билдәләр кәрәк, был резолюцияның проектын АҠШ делегацияһы тәҡдим итә, ә Израилдең БМО-лағы даими вәкиле Иегуда Ланкри выразил удовлетворение в связи с принятием Советом «резолюция терроризмды киҫкен кире ҡаға һәм ике яҡтың да утҡа тотоуҙы туҡтатыу кәрәклеген күрһәтә» ти, ҡәнәғәтләнеү тойғоһо менән[102][103].

1996 йылғы Йәйге Олимпия уйындарынан башлап Халыҡ-ара Олимпия комитеты халыҡ-ара олимпия хәрәкәтендә Фәләстин милли хакимиәтен сағылдырған айырым Фәләстин олимпия комитетын таныған.

Халыҡ-ара футбол федерацияһы (ФИФА) 1998 йылдан Фәләстин милли футбол командаһын таный. 2008 йылдың 26 октябрендә Фәләстин футбол командаһы Иордан йылғаһының Көнбайыш ярында, үҙ ерендә, 1:1 иҫәбе менән беренсе матчын уйнай (футбол буйынса Иордания йыйылма командаһы менән).

2010 йылдың сентябрендә, БМО Генераль Ассамблеяһындағы саммитта сығыш яһап, АҠШ президенты Барак Обама, әгәр ҙә ғәрәп-израиль конфликтын сисеп булһа, «бойондороҡһоҙ Фәләстин дәүләте БМО составына инәсәк» тип әйтә[104].

Фәләстин милли хакимиәте етәкселегенең 2011 йылдың сентябрендә Фәләстин Дәүләтен таныу буйынса БМО-ға мөрәжәғәт итеү ниәте менән бәйле, тиҫтәләгән израиль юристары «таныу бөгөнгө көнгә тиклем Фәләстинде азат итеү ойошмаһы һәм Израиль араһында ҡабул ителгән Осло Килешеүенә, шулай уҡ БМО, АҠШ, ЕС, Рәсәй, Норвегия, Иордания һәм Мысырҙың ҡарарҙарына, БМО Имнелек Советының 242-се (1967) һәм 338-се (1973) Резолюцияларына тулыһынса ҡапма-ҡаршы» икәнен раҫлап, БМО Генераль секретарының быны кире ҡағыуын үтенә[94][105].

2011 йылдың 23 сентябрендә Фәләстин милли хакимиәте лидеры Мәхмүд Аббас БМО генсекретары ООН Пан Ги Мунға Фәләстин Дәүләтенең рәсми рәүештә БМО-ға тулы хоҡуҡлы ағза булараҡ инеү заявкаһын тапшыра[106]. БМО Именлек Советы был ҡарарҙың хупламай, һәм 2012 йылдың сентябрендә Фәләстин милли хакимиәте етәкселеге БМО Генераль Ассамблеяһынан Фәләстин милли хакимиәтен «күҙәтеүсе дәүләт» тип иғлан итеүен үтенә[107][108][109].

2011 йылдың 31 октябрендә Фәләстин Дәүләте ЮНЕСКО-ға ҡабул ителә[110].

2011 йылдың 15 декабрендә Фәләстин Дәүләте бойондороҡһоҙлоғон Көнбайыш Европа илдәренән ғәмәлдә беренсе булып шундай сәйәси аҙым яһаған Исландия таный[111].

2012 йылдың 29 ноябрендә БМО Генераль Ассамблеяһы Резолюцияһы һайлауҙағы тауыштары һөҙөмтәһе буйынса («риза» — 138 тауыш, 9 — «ҡаршы», 41 ил тотанаҡлыҡ күрһәткән) «Фәләстингә, БМО ағзаһы булмаһа ла, яулап алған хоҡуҡтарына, өҫтөнлөктәренә һәм Фәләстинде азат итеү ойошмаһының БМО-ла, ҡабул ителгән резолюцияларға һәм тәжрибәгә ярашлы, фәләстин халҡының вәкиле булараҡ БМО-ла күҙәтеүсе ил статусын бирә»[15][16][17].

Израилдең әйҙәүсе сәйәси партиялар етәкселәре М. Аббастың БМО-ла сығышын тәнҡитләне:

  • «асыу килтергес һәм тарихты үҙгәртеп күрһәтеүсе» (оппозиция лидеры Шели Яхимович),
  • «тулыһынса яла яғыу, фәләстинлеләр башында Әбү Мазен торғанда, ул халҡына бер прогресс та алып килмәй, ә үҙенең шәхси мәнфәғәттәрен ҡәнәғәтләндереү өсөн генә файҙаланасаҡ. Әбү Мазен фәләстинлеләргә, тыныс тормошто яйға һалыу урынына, артыҡ ҡыйынлыҡтар ғына тыуҙырасаҡ» (Сит ил эштәрне министры Авигдор Либерман).

Израиль премьер-министры канцелярияһы белдереүенсә: «Һүҙ мәғәнәһеҙ аҙым тураһында бара, ул бер ниндәй ҙә үҙгәрештәр килтермәйәсәк»[112].

Алдараҡ Израиль премьер-министр Б. Нетаньяху былай тине[113]

Фәләстинлеләр Израилдең йәһүд дәүләте булараҡ йәшәү хоҡуғын танымайса тороп, Израиль конфликтты тамамлау гарантияһын алмайынса тороп, беҙҙең илебеҙҙең тулы именлеген тәьмин итмәйенсә тороп, Фәләстин дәүләте төҙөлмәйәсәк.

Күп кенә эксперттар, БМО ГА-ның был ҡарары Фәләстин милли хакимиәтенең ысын дәүләткә әйләнеүенә ярҙам итмәйәсәк, ти[97]. Фәләстин милли хакимиәте етәкселеген был турала 2011 йылдың сентябрендә үҙҙәренә дәүләт — тулы хоҡуҡлы БМО ағзаһы статусын алырға ярҙам итеү маҡсатында йәлеп иткән эксперттар, докладын әҙерләгәндә киҫәткәйне: «БМО-ға мөрәжәғәт итеп, бойондороҡһоҙлоҡто бер яҡлы иғлан итеү фәләстилеләргә зыян ғына килтерәсәк»[93][114]һәм башҡа белгестәр[115].

Халыҡ-ара киң танылыу алыуына ҡарамаҫтан, фәләстин паспорты эйәләренә үҙ территорияларына визаһыҙ инеүҙе ни бары 36 ил генә рөхсәт итте. Сағыштырыу өсөн: АҠШ, Германия, Люксембург һәм Дания халҡы визаһыҙ 172 дәүләткә инә ала. Бельгия, Италия һәм Голландия паспортына эйә граждандар 171 илгә бара ала. Израильтяндар 144 илгә килә ала[116].

Сиктәре һәм халҡы

үҙгәртергә
 
БМО-ның Фәләстинде бүлеү буйынса 1947 йылғы планы
 
Фәләстиндәге йәһүд тораҡтары (2006)

БМО Генераль Ассамблеяһының Фәләстин британ мандат территорияһын бүлеү буйынса 1947 йылдың 29 ноябрендә ҡабул ителгән 181-се резолюцияһына ярашлы, уның территорияһында ике бойондороҡһоҙ — йәһүд (Израиль дәүләте) һәм ғәрәп дәүләте, шулай уҡ БМО контроле аҫтында торасаҡ Ҙур Иерусалим территорияһы барлыҡҡа килергә тейеш булған. Һәр дәүләт мөйөштәр менән сиктәш өс дәүләттән торорға тейеш булған. Ғәрәптәр БМО планын һәм йәһүд дәүләтенең үҙ-үҙен дәүләт тип иғлан итеү фактын ҡабул итеүҙән баш тартҡан. 1948 йылдың 15 майында алты ғәрәп иле: Ливан, Сүриә, Сәғүд Ғәрәбстаны, Трансиордания, Ираҡ һәм Мысыр буласаҡ йәһүд дәүләте өсөн бүленгән территорияға, төньяҡтан, көнсығыштан һәм көньяҡтан баҫып инә. 1948 йылғы ғәрәп-израиль һуғышы һөҙөмтәһендә ғәрәп дәүләте өсөн бүленгән территорияның яртыһы тиерлек, шулай уҡ Көнбайыш Иерусалим Израиль дәүләте контроленә күсә. Мандаттың Көнсығыш Иерусалимды ла үҙ эсенә алған башҡа территориялары башта Иордания һәм Мысыр контроле аҫтында булһа, алты көнлөк һуғыш һөҙөмтәһендә был ерҙәр Израиль контроле аҫтында ҡалған.

1980-се йылдар башына тиклем (Мысырҙан башҡа) ғәрәп дәүләттәре Израиль дәүләте йәшәү хоҡуғын кире ҡаҡҡан һәм фәләстин ғәрәптәренең Израиль территорияһына дәғүәһен хуплаған. 1980-се йылдар аҙағында «Фәләстинде азат итеү ойошмаһы» (ООП) 1967 йылдың 4 июне ғәрәп-израиль сиктәрен де-факто таный. Был таныу 1993 йылда Израиль һәм ООП араһында Осло килешеүенә һәм Фәләстин милли хакимиәте (ПНА) булдырылыуына килтергән.

Шулай булыуға ҡарамаҫтан, 2006 йылдың ғинуарында Фәләстин милли хакимиәте ПНА парламент һайлауҙарында еңеү яулаған күп кенә илдәрҙә террористик тип танылған «Хамас» хәрәкәте һаманға тиклем Израилдең булыу хоҡуғын кире ҡаға. Һуңғы йылдарҙа ХАМАС вәкилдәре, Израиль 1967 йылғы сиктәрендә ҡалған хәлдә, Израиль (террористик эшмәкәрлек һәм енәйәттәре өсөн яза атҡарған) бөтә фәләстин әсирҙәрен иреккә сығарған һәм ҡасаҡтарға үҙ ерҙәренә ҡайтып йәшәү иркен биргән осраҡта, оҙайлы килешеп йәшәү мөмкинлеге бар тигән хәбәрҙәр тарала. Ҡайһы бер ФАТХ вәкилдәре лә ошо фекерҙә.

Атап әйткәндә, Фәләстин дәүләтенең Рәсәйҙә эштәрендә ваҡытлыса ышаныслыһы булған Фаед Мостафа (2006 йылғы Фәләстин милли хакимиәтенә парламент һайлауҙарында отолған, ләкин Иордан йылғаһының Көнбайыш ярын контролдә тотҡан ФАТХ партияһы вәкиле) раҫлауынса[117]:

Был Фәләстин һәм халыҡ-ара берләшмәләрҙең Иерусалимдың статусына ҡағылған позицияһы менән тап килә: Көнсығыш Иерусалим Фәләстиндең баш ҡалаһы, Көнбайышы — Израилдең баш ҡалаһы була. Был ҡасаҡтарҙың әйләнеп ҡайтыуына ла ҡағыла. БМО Генассамблеяһының 1947 йылдың декабрендә ҡабул ителгән 194-се резолюцияһы бар, беҙ уның менән ризабыҙ. Израиль уны үтәһен генә — һәм мәсьәлә хәл ителер. Ҡыҫҡа ғына әйткәндә, былар Израиль ихтыяры менән бәйле — әгәр Израиль оккупацияһын туҡтатһа, был төп проблеманы хәл итһә, бөтә мәсьәләләр ҙә хәл ителәсәк, тип уйлайым.

Билдәләп үтер кәрәк, нтервьюла хаталар күҙәтелә — был күрһәтелгән резолюция буйынса Иерусалим Фәләстин һәм Израиль контроленә түгел, ә БМО ҡарамағына күсә, (интервью тесынан күренеүенсә, Фаед бының менән ризалашмай). Тағы ла Фаедтың раҫлауҙары менән законлы һайланған (Израилде бөтөнләй танымағандар) ХАМАС-тар ҙа, израиль хөкүмәте вәкилдәре лә килешмәй. Шуның менән бергә, Фәләстин милли хакимиәтенең Төп законында баш ҡала сифатында бер өлөшкә лә бүленмәгән Иерусалим күрһәтелгән[118].

2009 йылдың июнендә Рәсәй президенты Дмитрий Медведев, Ҡаһирәлә Ғәрәп илдәре Лигаһының тулы вәкилдәре менән осрашҡанда былай тип сығыш яһаны: «Был көйләнеүҙең һөҙөмтәһе булып, донъяла һәм төбәктең бөтә илдәре, әлбиттә, Израиль менән татыу хеҙмәттәшлек иткән баш ҡалаһы Көнсығыш Иерусалим булған бойондороҡһоҙ, үҙаллы һәм йәшәүгә һәләтле Фәләстин дәүләте торасаҡ.»[119]

Шулай уҡ Фәләстин милли хакимиәте етәкселәре үҙҙәренең маҡсаты тип «йәһүдтәр йәшәмәгән» дәүләт төҙөү кәрәклеген йыш ҡына ҡабатлайҙар, һәм, Өсөнсө рейх Юденфрай сәйәсәте менән тарихи параллель барлыҡҡа килтереп, сирҡаныу тойғоһо тыуҙыра[120][121][122][123].

Шулай уҡ ҡарағыҙ

үҙгәртергә
  • Фәләстин милли хакимиәте
  • Фәләстин халыҡ-ара хоҡуҡи статусы
  • Фәләстин Дәүләтенең Гимны

Иҫкәрмәләр

үҙгәртергә
  1. ↑ 1,0 1,1 https://www.nbcnews.com/id/wbna40431737
  2. ↑ Данные Палестинского академического общества изучения международных отношений 2006 йыл 4 октябрь архивланған.
  3. ↑ См. «История Древнего Востока. Часть вторая. М., 1988. С. 280—282.», статья Палестина.
  4. ↑ РИА Новости — Аббас велел переименовать ПНА в «Государство Палестина»
  5. ↑ В Израиле назвали «пощечиной» признание Колумбией независимости Палестины. Росбизнесконсалтинг (9 август 2018). Дата обращения: 10 август 2018.
  6. ↑ Ҡалып:JVL
  7. ↑ Опасность преждевременного признания Палестинского государства. МИД Израиля (15 июнь 2011). Дата обращения: 2 декабрь 2012. Архивировано 4 декабрь 2012 года.
  8. ↑ Palestinians celebrate status upgrade at UN
  9. ↑ Status of Palestine in the United Nations 2012 йыл 10 декабрь архивланған.
  10. ↑ U.N. Assembly, in Blow to U.S., Elevates Status of Palestine // nytimes.com
  11. ↑ Махмуд Аббас привел к присяге палестинское правительство национального единства во главе с Рами Хамдаллой
  12. ↑ ФАТХ и ХАМАС сформировали правительство единства
  13. ↑ Аббас принял отставку правительства Палестины. Росбизнесконсалтинг (29 ғинуар 2019). Дата обращения: 29 ғинуар 2019.
  14. ↑ Резолюция Генеральной Ассамблеи ООН 67/19|по итогам голосования, 29.11.2012
  15. ↑ 15,0 15,1 Генассамблея ООН повысила статус Палестинской автономии 2014 йыл 31 октябрь архивланған. — euronews, 29/11/2012
  16. ↑ 16,0 16,1 Резолюция ГА ООН № 16/19 от 29.11.2012 «Статус Палестины в Организации Объединённых Наций». Дата обращения: 6 декабрь 2012. Архивировано из оригинала 29 октябрь 2013 года.
  17. ↑ 17,0 17,1 Генеральная Ассамблея ООН 138 голосами «за» предоставила Палестине статус государства-наблюдателя при ООН, не являющегося её членом. ООН (29 ноябрь 2012). Дата обращения: 30 ноябрь 2012. Архивировано 1 декабрь 2012 года.
  18. ↑ Abbas replaces 'PNA' with Palestine. Дата обращения: 16 ғинуар 2013. Архивировано из оригинала 12 март 2013 года. 2013 йыл 12 март архивланған.
  19. ↑ Information Ministry to Use ‘State of Palestine’ on Press Cards 2013 йыл 15 ғинуар архивланған.. — WAFA, 8 января 2013 года.
  20. ↑ США не будут называть Палестинскую автономию «Государством Палестина». Русская служба «Голоса Америки» (8 ғинуар 2013). Дата обращения: 13 ғинуар 2013. Архивировано 19 ғинуар 2013 года. 2013 йыл 11 ғинуар архивланған.
  21. ↑ State of Palestine Name Change Shows Limitations (ингл.). Associated Press (Jan. 07, 2013). Дата обращения: 13 ғинуар 2013. Архивировано 19 ғинуар 2013 года. 2013 йыл 30 ғинуар архивланған.
  22. ↑ Вторгнувшийся в Ханаан несемитский народ, по всей вероятности, с острова Крит.
  23. ↑ Филистимляне — Ҡыҫҡа йәһүд энциклопедияһынан (рус.)
  24. ↑ Израиль. Земля Израиля (Эрец-Исраэль). Географический очерк — Ҡыҫҡа йәһүд энциклопедияһынан (рус.)
  25. ↑ Нетаньяху Б. Место под солнцем, Глава 4
  26. ↑ Борис Шустеф. Палестинец Шарон // «Еврейский мир», 24 мая 2002 года.
  27. ↑ The Palestinian Identity. Дата обращения: 30 октябрь 2010. Архивировано из оригинала 9 август 2011 года. 2011 йыл 9 август архивланған.
  28. ↑ Сектор Газа готовится к отделению — Коммерсантъ, 24.07.2012
  29. ↑ Аббас подал в ООН заявку на признание Палестины // Lenta.Ru, 23.09.2011
  30. ↑ Российская Газета, сюжет/раздел «Палестина и Израиль»
  31. ↑ Палестину приняли в ЮНЕСКО — Вести. Ru, 31.10.2011
  32. ↑ Международный уголовный суд отклонил иск Палестины к Израилю — Lenta.Ru, 04.04.2012
  33. ↑ Парламент Исландии признал независимость Палестины — Lenta.Ru, 15.12.2011
  34. ↑ Таиланд признал независимость Палестины — Lenta.Ru, 20.01.2012
  35. ↑ Правительство Чили признало независимость Палестины — Lenta.Ru, 07.01.2011
  36. ↑ Declaration of Principles, September 13, 1993 (инг.)
  37. ↑ Agreement on the Gaza Strip and the Jericho Area, May 4, 1994 (инг.)
  38. ↑ Agreement on Preparatory Transfer of Powers and Responsibilities, August 29, 1994 (инг.)
  39. ↑ 39,0 39,1 League of Nations: The Mandate for Palestine, July 24, 1922 (ингл.). Modern History Sourcebook. Fordham University (24 июль 1922). Дата обращения: 5 июль 2008. Архивировано 21 август 2011 года.
  40. ↑ Уинстон Черчилль и сионизм: история метаний Станислав Кожеуров, Иван Фадеев, Алек Д. Эпштейн, «Лехаим» ноябрь 2009
  41. ↑ Государство Израиль. Израиль и палестинская проблема — Ҡыҫҡа йәһүд энциклопедияһынан (рус.)
  42. ↑ Исследование «Истоки и история проблемы Палестины», подготовленое Отделом по делам палестинцев Секретариата Организации Объединённых Наций для Комитета по осуществлению неотъемлемых прав палестинского народа и под его руководством
  43. ↑ The Population of Palestine Prior to 1948 (ингл.). MidEastWeb. Дата обращения: 5 июль 2008. Архивировано 21 август 2011 года.
  44. ↑ Population Statistics (ингл.). Israeli — Palestinian ProCon.org. Дата обращения: 7 июль 2008. Архивировано 8 июль 2007 года.
  45. ↑ Fraser T. G. The Arab-Israeli conflict. — 2. — Palgrave Macmillan, 2004. — P. 27. — 190 p. — ISBN 9780333717066.
  46. ↑ Background Paper No. 47 (ST/DPI/SER.A/47). United Nations (20 апрель 1949). Архивировано 21 август 2011 года.
  47. ↑ Резолюция Генеральной Ассамблеи ООН № A/RES/181 (II)
  48. ↑ Резолюция ГА ООН № 181/ІІ
  49. ↑ [http://is2day.co.il/2010/10/rezolyuciya-generalnoj-assamblei-oon-181/(недоступная ссылка) Резолюция Генеральной Ассамблеи ООН 181, 12.10.2010
  50. ↑ 50,0 50,1 2012 йыл 17 июль [https://web.archive.org/web/20120717022602/http://www.physics.harvard.edu/~wilson/Fadhel.html архивланған. EXPERIENCES IN ARAB AFFAIRS 1943—1958
  51. ↑ Документ S/745. Каблограмма Генерального секретаря Лиги арабских государств на имя Генерального секретаря ООН. 15 мая 1948 г. (рус.)
  52. ↑ Statement by the Arab League upon the Declaration of the State of Israel (May 15, 1948) (инг.)
  53. ↑ Arab League Declaration on the Invasion of Palestine, May 15, 1948
  54. ↑ См. Jericho Declaration 2013 йыл 21 май архивланған. Palestine Post, 14 декабря 1948 г.
  55. ↑ (эта аннексия была признана только Великобританией и Пакистаном)
  56. ↑ Danny Ayalon YouTube сайтында Israel Palestinian Conflict: The Truth About the West Bank  (инг.)
  57. ↑ P. R. Kumaraswamy. Historical Dictionary of the Arab–Israeli Conflict. — Lanham, Maryland • Toronto • Oxford: The Scarecrow Press, Inc., 2006. — P. lix. — 341 p. — ISBN 978-0-8108-5343-0.
  58. ↑ Штереншис М. Шестидневная война — Боевые действия // История государства Израиль, 1896-2009. — 3. — ИСРАДОН, 2009. — С. 309—311. — 701 с. — ISBN 9785944670823.
  59. ↑ Abba Solomon Eban. Personal witness: Israel through my eyes. — Putnam, 1992. — P. 446. — 691 p. — ISBN 0399135898.
  60. ↑ Palestine Liberation Organization (PLO) britannica.com
  61. ↑ The Palestinian National Charter: Resolutions of the Palestine National Council July 1-17, 1968 Проект «Авалон»
  62. ↑ Организация освобождения Палестины // Терроризм и террористы. Исторический справочник / Жаринов К. В., Харвест, 1999
  63. ↑ Биография Ясира Арафата. Дата обращения: 8 июнь 2016.
  64. ↑ Israel-PLO Recognition: Exchange of Letters between PM Rabin and Chairman Arafat (ингл.). МИД Израиля (9 Sep 1993). Дата обращения: 15 июль 2012. Архивировано 4 август 2012 года.
  65. ↑ Declaration of Principles on Interim Self-Government Arrangements (ингл.). МИД Израиля. Дата обращения: 4 март 2009. Архивировано 12 март 2012 года.
  66. ↑ Соглашения в Осло. Еврейское агентство. Дата обращения: 15 июль 2012. Архивировано 4 август 2012 года.
  67. ↑ Main Points of Gaza-Jericho Agremeent (ингл.). МИД Израиля (4 май 1994). Дата обращения: 15 июль 2012. Архивировано 4 август 2012 года.
  68. ↑ アーカイブされたコピー. Дата обращения: 27 февраль 2006. Архивировано 6 ғинуар 2007 года. 2007 йыл 6 ғинуар архивланған.
  69. ↑ IBP, Inc. Strategic Information and Developments // Palestine (West Bank and Gaza) Education System and Policy Handbook. — Ҡалып:Уточнить2, 2008. — P. 234. — 300 p. — ISBN 1433067552.
  70. ↑ 70,0 70,1 Gaza-Jericho Agreement - Letters (ингл.). МИД Израиля (4 май 1994). Дата обращения: 15 июль 2012. Архивировано 4 август 2012 года.
  71. ↑ Архивированная копия. Дата обращения: 28 ғинуар 2006. Архивировано из оригинала 11 ғинуар 2006 года. 2006 йыл 11 ғинуар архивланған.
  72. ↑ День в истории: 10 лет назад Ясер Арафат стал "президентом Палестины". Дата обращения: 8 июнь 2016.
  73. ↑ 73,0 73,1 73,2 Израиль (страна) // Энциклопедия «Кругосвет».
  74. ↑ Авода // Партии
  75. ↑ Администрация Арафата признана террористической организацией(недоступная ссылка)
  76. ↑ Special Cabinet meeting: Palestinian Authority is an entity that supports terrorism; Tanzim and Force 17 are terrorist organizations, and will be acted against accordingly, 3-Dec-2001
  77. ↑ Victims of Palestinian Violence and Terrorism since September 2000. lang=en. Дата обращения: 1 декабрь 2012. Архивировано 4 декабрь 2012 года.
  78. ↑ The Involvement of Arafat, PA Senior Officials and Apparatuses in Terrorism against Israel, Corruption and Crime МИД Израиля, 6 May 2002 (инг.)
    • Table of Contents
    • Executive Summary
    • General
    • Chapter I — The Ideological Dimension — Education, Incitement, and Support by Senior PA officials
    • Chapter II — The Financial Dimension — The Financing of Terrorism by PA Elements
    • Chapter III — The Practical Dimension — PA and Fatah Security Apparatuses Support of Terrorism
    • Chapter IV — The Al Aqsa Martyrs Brigades and Fatah are One and the Same, and Yasser Arafat is their Leader and Commander
    • Chapter V — Arms Procurement by the PA in Violation of International Agreements
    • Chapter VI — Cooperation between the PA and Terror Sponsoring States
    • Chapter VII — Corruption in the PA
    • Appendix — (Partial) Characteristics of the Terrorist Infrastructure which developed in the PA:
      • Jenin — The Capital of the Palestinian Suicide Terrorists
      • Nablus — The Main Infrastructure of Palestinian Terrorism
      • Bethlehem — Mistreatment of the Christian Population
  79. ↑ {{Кругосвет|http://www.krugosvet.ru/node/32192%7Ctitle=Израиль(недоступная ссылка)
  80. ↑ 80,0 80,1 80,2 Ханин В. (Зеэв). Израиль и перспективы ликвидации «ХАМАСстана» в секторе Газа. iimes.ru (24 октября, 2011). Дата обращения: 1 декабрь 2012. Архивировано 4 декабрь 2012 года.
  81. ↑ ХАМАС возглавил Палестину 2009 йыл 1 ғинуар архивланған.
  82. ↑ Аббас принял присягу нового палестинского правительства, сформированного «Хамасом»
  83. ↑ ХАМАС в Москве
  84. ↑ Israeli Official Says Hamas Has Made Abbas Irrelevant, By GREG MYRE, February 27, 2006
  85. ↑ Генсек ООН призвал Израиль снять блокаду сектора Газа
  86. ↑ Аббас напал на ХАМАС 2012 йыл 11 ғинуар архивланған.
  87. ↑ http://news.strana.co.il/text/4/2784(недоступная ссылка)
  88. ↑ В секторе Газа начались бои между активистами ФАТХа и ХАМАСа, May 19, 2006 2012 йыл 6 ғинуар архивланған.
  89. ↑ 89,0 89,1 Боевики «Хамас» добились господства в секторе Газа, 15 июня 2007 г. 2009 йыл 16 март архивланған.
  90. ↑ «[[Га-Арец|Гаарец]]»: Ольмерт предлагал Аббасу «обмен территориями». newsru.co.il (17 декабрь 2009). Дата обращения: 1 декабрь 2012.
  91. ↑ Кондолизза Райс рассказала о срыве палестино-израильского соглашения, lenta.ru (24.10.2011). 1 декабрь 2012 тикшерелгән.
  92. ↑ 92,0 92,1 92,2 Палестинское руководство: курс на конфронтацию. МИД Израиля (1 март 2011). Дата обращения: 1 декабрь 2012. Архивировано 4 декабрь 2012 года.
  93. ↑ 93,0 93,1 93,2 Ханин В. (Зеэв). Обращение ПНА в ООН: возможные издержки и перспективы. iimes.ru (17 сентябрь 2011). Дата обращения: 1 декабрь 2012.
  94. ↑ 94,0 94,1 94,2 Израильские юристы призывают своих коллег поддержать обращение к генсеку ООН. — Zman.com сайтында мәҡәлә  (рус.) (25 май 2011).
  95. ↑ Демарш Аббаса. mk.ru (13 ноябрь 2012). Дата обращения: 2 декабрь 2012. Архивировано 4 декабрь 2012 года.
  96. ↑ Геворг Мирзаян. Аббасова победа. expert.ru (30 ноя 2012). Дата обращения: 2 декабрь 2012. Архивировано 4 декабрь 2012 года.
  97. ↑ 97,0 97,1 Сергей Дузь. Повышение статуса Палестины в ООН не решает старых проблем. rus.ruvr.ru (30 ноябрь 2012). Дата обращения: 2 декабрь 2012. Архивировано 4 декабрь 2012 года. 2012 йыл 4 декабрь архивланған.
  98. ↑ Декабрьские резолюции 1988 года Генеральной Ассамблеи ООН.
  99. ↑ Резолюции A/RES/43/176 и A/RES/43/177 от 15 декабря 1988 года // Вопрос о Палестине 2011 йыл 28 июль архивланған.
  100. ↑ Второй «туз» вряд ли обеспечит выигрыш. Дата обращения: 13 апрель 2011. Архивировано из оригинала 29 август 2011 года. 2011 йыл 29 август архивланған.
  101. ↑ Резолюция 1397 (2002), принятая Советом Безопасности ООН на 4489-м заседании, 12 марта 2002 года.
  102. ↑ По инициативе США Палестину назвали государством, 13 марта 2002 г. 2009 йыл 8 май архивланған. temadnya.ru
  103. ↑ СБ ООН признал Палестину государством. News.Ru. 13 марта 2002 года.
  104. ↑ Обама: через год Палестина может войти в ООН, 23.09.2010
  105. ↑ Израильские юристы попросили генсека ООН о помощи, 25.05.11(недоступная ссылка)
  106. ↑ Аббас передал генсекретарю ООН заявку на вступление Палестины
  107. ↑ СОВБЕЗ ООН НЕ ОПРЕДЕЛИЛСЯ СО СТАТУСОМ ПАЛЕСТИНЫ. obozrevatel.com (8 ноябрь 2011). Дата обращения: 30 ноябрь 2012. Архивировано 1 декабрь 2012 года.
  108. ↑ Палестинские власти обратятся в ООН для получения особого статуса, newsru.com (8 сентября 2012 г.). 30 ноябрь 2012 тикшерелгән.
  109. ↑ Палестина наращивает государственность. Газета "Коммерсантъ" (29 ноябрь 2012). Дата обращения: 30 ноябрь 2012.
  110. ↑ Палестину приняли в ЮНЕСКО. Вести. Ru
  111. ↑ Исландия официально признала независимость Палестины (35): Яндекс. Новости(недоступная ссылка)
  112. ↑ Реакция лидеров Израиля на решение ООН о признании арабской Палестины. newsru.co.il (30 ноябрь 2012). Дата обращения: 2 декабрь 2012.
  113. ↑ Нетаниягу огласил условия создания палестинского государства. cursorinfo.co.il (29 ноябрь 2012). Дата обращения: 2 декабрь 2012. Архивировано 4 декабрь 2012 года.
  114. ↑ Отчет авторҙары «үҙенең антисионизм һәм фәләстинлеләр яҡлы әүҙем эшмәкәрлеге менән билдәле» Оксфорд университеты профессоры Гай Гудвин
  115. ↑ Владимир Кара-Мурза - о приёме Палестины в ООН. Радио «Свобода» (27 сентябрь 2011). Дата обращения: 9 декабрь 2012. Архивировано 16 декабрь 2012 года.
  116. ↑ С палестинским паспортом не попутешествуешь. Дата обращения: 7 октябрь 2013. 2013 йыл 7 октябрь архивланған.
  117. ↑ См. его интервью «Интерфаксу»: Временный поверенный Палестины в РФ: Основная помощь, которую мы ждём от международного сообщества, — давление на Израиль, 15 апреля 2008 года 2009 йыл 7 март архивланған.
  118. ↑ Өҙөмтә хатаһы: <ref> тамғаһы дөрөҫ түгел; law төшөрмәләре өсөн текст юҡ
  119. ↑ Выступление на встрече с постоянными представителями стран — членов Лиги арабских государств. 23 июня 2009 года.
  120. ↑ Абу-Мазен: «Никаких евреев на территории палестинского государства»; 01.08.2010. Дата обращения: 29 декабрь 2011. Архивировано из оригинала 30 ғинуар 2012 года. 2012 йыл 30 ғинуар архивланған.
  121. ↑ Представитель ООП в США: «Наше государство будет свободно от евреев», 27 декабря 2011 г.
  122. ↑ Yori Yanover. Abbas: Palestinian State Will Be ‘Judenrein’ (ингл.). jewishpress.com (July 30th, 2013). Дата обращения: 28 август 2013. Архивировано 15 сентябрь 2013 года.
  123. ↑ SARAH HONIG. Another Tack: Judenfrei is fine and dandy (ингл.). jpost.com (8 август 2013). Дата обращения: 28 август 2013. Архивировано 15 сентябрь 2013 года.

Әҙәбиәт

үҙгәртергә
  • Густерин П. В. Города Арабского Востока. — М.: Восток—Запад, 2007. — 352 с. — (Энциклопедический справочник). — 2000 экз. — ISBN 978-5-478-00729-4.

Һылтанмалар

үҙгәртергә
  Фәләстин Дәүләте Викимилектә
  Фәләстин Дәүләте Викияңылыҡтарҙа
  Фәләстин Дәүләте Викигид
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Фәләстин_Дәүләте&oldid=1273965» битенән алынған