Доллар

До́ллар (ингл. Dollar) — күп илдәр валютаһының атамаһы, ундай илдәр араһында — Австралия, Белиз, Канада, Яңы Зеландия, Намибия, Сингапур, Синт-Эстатиус, Саба, Көнсығыш Тимор, Пуэрто-Рико, Панама, Палау, Бруней, Бонэйр, Британ Виргин утрауҙары, Багам Утрауҙары, Бермуд Утрауҙары, Маршалл Утрауҙары, Сөләймән Утрауҙары, Америка Ҡушма Штаттары, Сальвадор, Эквадор, Тайвань, Гонконг, Зимбабве, Фиджи, Микронезия Федератив Штаттары, Теркс һәм Кайкос, Ямайка һ.б. Бер доллар, ҡағиҙә булараҡ, 100 центҡа тиң.

Этимология

Атама «талер» (нем. Taler) тигән һүҙҙән сыҡҡан. Тәү башлап «доллар» (dollar) һүҙе шотланд тәңкәләренең бер төрө — 30 шиллингҡа тиң булған «ҡылыслы доллар»ҙың (ингл.  Sword Dollar) атамаһы булараҡ ҡулланыла. Был аҡса 1567—1571 йылдарҙа һуғылған. «Доллар» һүҙе Вильям Шекспирҙың «Макбет» пьесаһында ла (XVII быуаттың башы) осрай.

Доллар тамғаһының килеп сығышы

Эволюция знака доллара.

Доллар тамғаһының барлыҡҡа килеү тарихының әллә күпме теориялары һәм легендалары бар, ләкин ғилми иҫбатланған версияһы юҡ. Киң таралған версияарҙың береһе — доллар тамғаһының испан песоһынан сығыу ихтималлығы. Ҡулдан яҙылған «p^s» аббревиатураһы 1770-се йылдарҙағы британ, американ, канад, мексикан һ.б. испан-американ эш хаттарында йыш осрай. Фараз ителеүенсә, «P» хәрефенән тик вертикаль һыҙыҡ ҡына ҡалған, ә «S» хәрефе ерлек булып хеҙмәт иткән, был яҙыу тиҙлеген арттырған.

Хәҙерге заман теорияларында «US» яҙмаһы үҙгәртелеп яһалыуы ла ҡарала.

«Доллар» атамалы валюталар

Һүрәтләнеше	Валютаның коды	Атамаһы	Әйләнештә булыу осоро	Ил	Әйләнештәге номинал
	AUD	Австралия доллары	1966 йылдан	Австралия Союзы	банкноталар:: 5, 10, 20, 50, 100 ваҡ аҡсалар: 5, 10, 20, 50 центов, 1, 2 доллар
Файл:Bahamas 25 cents-2.JPG	BSD	Багам доллары	1966 йылдан	Багам	банкноталар: 1, 5, 10, 20, 50, 100 ваҡ аҡсалар: 1, 5, 10, 15, 25 цент
Файл:Barbados 1 dollar-2.JPG	BBD	Барбадос доллары	1973 йылдан	Барбадос	банкноталар: 2, 5, 10, 20, 50, 100 ваҡ аҡсалар: 5, 10, 25 цент, 1 доллар
Файл:Belize 1 dollar.JPG	BZD	Белиз доллары	1973 йылдан (Британ Гондурасы доллары булараҡ 1885—1973 йылдарҙа)	Белиз	банкноталар: 2, 5, 10, 20, 50, 100 ваҡ аҡсалар: 1, 5, 10, 25, 50 цент, 1 доллар
Файл:Bermudian-dollars-$50.jpg	BMD	Бермуд доллары	1970 йылдан	Бермуд утрауҙары	банкноталар: 2, 5, 10, 20, 50, 100 ваҡ аҡсалар: 1, 5, 10, 25, 50 цент, 1 доллар
	BND	Бруней доллары	1967 йылдан	Бруней	банкноталар: 1, 5, 10, 50, 100 ваҡ аҡсалар: 1, 5, 10, 20 и 50 цент
	юҡ	Вест-Инд доллары	1935—1964	Барбадос, Британ Гвианаһы, Тринидад һәм Тобаго, Британ Елгә асыҡ яҡ утрауҙары, Британ Елдән ышыҡ яҡ утрауҙары, Вест-Һиндостан утрауҙары, Ямайка
Файл:East carribean dollar rev.jpg	XCD	Көнсығыш Кариб доллары	1965 йылдан	Антигуа һәм Барбуда, Доминика, Гренада, Монтсеррат, Сент-Китс һәм Невис, Сент-Люсия, Сент-Винсент һәм Гренадин, Ангилья	банкноталар: 5, 10, 20, 50, 100 ваҡ аҡсалар: 1, 2, 5, 10, 25 цент, 1 доллар
	юҡ	Гавай доллары	1847—1903	Гавай
	GYD	Гайана доллары	С 1965 года	Гайана	банкноталар: 20, 100, 500, 1000, 5000 ваҡ аҡсалар: 1, 5, 10 доллар
	HKD	Гонконг доллары	1845 йылдан	Гонконг	банкноталар: 10, 20, 50, 100, 500 һәм 1000 ваҡ аҡсалар: 10, 20, 50 цент, 1, 2, 5, 10 доллар
	ZWC	Зимбабве доллары	1981—2009	Зимбабве	Үтә юғары инфляция арҡаһында 2009 йылдың 30 июнендә Зимбабве доллары Зимбабвеның Резерв Банкы ҡарары буйынса йөрөүҙән туҡтай.
	KYD	Кайман утрауҙары доллары	1972 йылдан	Кайман Утрауҙары	банкноталар: 1, 5, 10, 25, 50, 100 ваҡ аҡсалар: 1, 5, 10, 25 цент
Файл:Loonie reverse view.png	CAD	Канада доллары	1858 йылдан	Канада	банкноталар: 5, 10, 20, 50, 100 ваҡ аҡсалар: 1, 5, 5, 10, 20, 50 цент, 1, 2, 5 доллар
	юҡ	Кирибати доллары	1979 йылдан	Кирибати	банкноталар: юҡ ваҡ аҡсалар: 1, 5, 10, 25 цент, 1, 2 доллар
	LRD	Либерия доллары	1944 йылдан	Либерия	банкноталар: 1, 5, 10, 20, 50 һәм 100 ваҡ аҡсалар: 5, 10, 25, 50 цент, 1 доллар
	юҡ	Малайя һәм Британ Борнеоһы доллары	1953—1969	Малай Федерацияһы, Сингапур, Саравак, Северное Борнео, Бруней
	юҡ	Малай доллары	1939—1953	Бруней, Джохор, Кедах, Келантан, Перлис, Сингапур, Стрейтс Сетлментс, Тренгану, Федерацияланған Малай дәүләттәре, Малай Союзы, Малай Федерацияһы
		Халыҡ-ара доллар
	юҡ	Монгол доллары	1921—1925	Богдо-хан Монголияһы	банкноталар: 10, 25, 50, 100
	NAD	Намибия доллары	1993 йылдан	Намибия	банкноталар: 10, 20, 50, 100 һәм 200 ваҡ аҡсалар: 1, 2, 5, 10, 20 һәм 50 цент, 1, 2 һәм 5 доллар.
	юҡ	Ниуэ доллары	2009 йылдан	Ниуэ	банкноталар: юҡ ваҡ аҡсалар: 5, 10, 20, 50 цент, 1 доллар
	NZD	Яңы Зеландия доллары	1967 йылдан	Яңы Зеландия, Ниуэ, Кук Утрауҙары, Токелау, Питкэрн.	банкноталар: 5, 10, 20, 50, 100 ваҡ аҡсалар: 10, 20, 50 цент, 1, 2 доллар
	юҡ	Ньюфаундленд доллары	1858—1949	Ньюфаундленд.
Файл:50 долларов Островов Кука аверс.jpg	юҡ	Кук Утрауҙары доллары	1972 юҡ	Кук Утрауҙары	банкноталар: 3, 10, 20, 50 ваҡ аҡсалар: 10, 20, 50 цент, 1, 2, 5 доллар
	юҡ	Питкэрн Утрауҙары доллары	1988 йылдан	Питкэрн Утрауҙары	банкноталар: юҡ ваҡ аҡсалар: 5, 10, 20, 50 цент, 1, 2, 5, 10, 25, 50, 250 доллар
	юҡ	Боғаҙҙар доллары	1904—1939	Стрейтс-Сетлментс колонияһы, Берләшкән Малай Солтанаттары, Берләшмәгән Малай Солтанаттары, Саравак, Бруней һәм Төньяҡ Борнео.
	юҡ	Родезия доллары	1970—1981	Зимбабве
	юҡ	Саравак доллары	1858—1953	Саравак
	юҡ	Төньяҡ Борнео доллары	1882—1953	Төньяҡ Борнео
	SGD	Сингапур доллары	1967 йылдан	Сингапур	банкноталар: 2, 5, 10, 50, 100, 1000 ваҡ аҡсалар: 1, 5, 10, 20, 50 цент, 1 доллар
	SBD	Сөләймән Утрауҙары доллары	1977 йылдан	Сөләймән Утрауҙары	банкноталар: 2, 5, 10, 20, 50, 100 ваҡ аҡсалар: 1, 2, 5, 10, 20, 50 цент, 1 доллар
	USD	АҠШ доллары	1792 йылдан	АҠШ, Бермудтар, Бонайре, Британ Виргин утрауҙары, Көнсығыш Тимор, Зимбабве, Маршалл утрауҙары, Палау, Панама, Пуэрто-Рико, Саба, Сальвадор, Синт-Эстатиус, Тёркс һәм Кайкос, Микронезия Федератив Штаттары, Эквадор	банкноталар: 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100 (сикләнгән 500, 1000, 5000, 10 000, 100 000) ваҡ аҡсалар: 1, 5, 10, 25, 50 цент, 1 доллар
	юҡ	АҠШ Америка Конфедератив Штаттары) доллары	1861—1861	Американың Конфедератив Штаттары	банкноталар: 5, 10, 50 цент, 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100, 500, 1000 доллар 50 центлыҡ 4 һынау ваҡ аҡсаһы; 1 центлыҡ 12 һынау ваҡ аҡсаһы
	SRD	Суринам доллары	2004 йылдан	Суринам	банкноталар: 1, 21⁄2, 5, 10, 20, 50, 100 доллар ваҡ аҡсалар: 1, 5, 10, 25, 100, 250 цент
	юҡ	Тайвань доллары	1946—1949	Тайвань
	TWD	Яңы Тайвань доллары	1949 йылдан	Тайвань	банкноталар: 100, 200, 500, 1000, 2000 ваҡ аҡсалар: ½, 1, 5, 10, 50
Файл:Tt dollar.gif	TTD	Тринидад һәм Тобаго долары	1964 йылдан	Тринидад һәм Тобаго	банкноталар: 1, 5, 10, 20, 100 ваҡ аҡсалар: 1, 5, 10, 25 и 50 цент
Файл:Доллар Тувалу.jpg	TVD	Тувалу доллары	1976 йылдан	Тувалу	банкноталар: юҡ ваҡ аҡсалар: 5, 10, 20, 50 цент, 1 доллар
	FJD	Фиджи доллары	1969 йылдан	Фиджи	банкноталар: 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100 ваҡ аҡсалар: 1, 2, 5, 10, 20, 50 цент, 1 доллар
	юҡ	Цзяо-Чжоу доллары	1907—1914	Цзяо-Чжоу
	юҡ	Эфиопия доллары	1945—1976	Эфиопия
	JMD	Ямайка доллары	1969 йылдан	Ямайка	банкноталар: 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100, 500, 1000 ваҡ аҡсалар: 1, 5, 10, 20
	юҡ	Япон оккупацияһы доллары	1942—1945	Сингапур, Британ Малайяһы, Төньяҡ Борнео, Саравак, Бруней, Бирма

Әҙәбиәт

• Доллар // Экономический словарь.