Көҙән (Ишембай районы)

Көҙән (рус. Кузяново) — Башҡортостандың Ишембай районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 847 кеше. Почта индексы — 453234, ОКАТО коды — 80231840001.

Ауыл
Кузяново башҡ. Көҙән
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан Республикаһы
Муниципаль район	Ишембай
Ауыл биләмәһе	[[Көҙән ауыл Советы]]
Координаталар	53°33′47″ с. ш. 56°28′54″ в. д.
Халҡы	↘847 кеше (2010)
Милли состав	башҡорттар
Конфессиональ составы	мосолмандар
Этнохороним	көҙәндәр
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	453234
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	-
Код ОКАТО	80 231 840 001
Код ОКТМО	80 631 440 101
Номер в ГКГН	0667027
Кузяново

Көҙән ауылы мәктәбе. 1955 йыл

Географик урыны

Өс йылға ағып үтә: Тысҡаҡйылға, Малыған, Шишмә.

Алыҫлығы:

• Район үҙәгенә тиклем (Ишембай): 44 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһына тиклем (Стәрлетамаҡ ): 43 км

Тарихы

Көҙән ауылына Тәлтим-Юрматы улусы Илсектимер түбәһе аҫаба башҡорттары нигеҙ һалған. Тәүге төпләнеүсенең исеме менән аталған, уның улдары Сүрәк һәм Әйҙәк Көҙәновтар билдәле. Шулай уҡ Көҙәк булараҡ теркәлгән. 1758 йылда тәү башлап төпләнеүселәрҙән Сүрәк һәм Айҙаҡ Көҙәновтар аҫаба ерҙәрен заводҡа һатыуҙа ҡатнаша. Шунан бер йыл алда типтәр кешеләренә ер биргән булған. Шулай уҡ ауылға рөхсәтһеҙ, документһыҙ килеп ултырған килмешәктәр ҙә булған.

1783 йылда Көҙәндә 91 типтәр, 1795 йылда — 86 типтәр йәшәгән (55 йортта). 1859 йылда 115 ихатала типтәр булып киткән керҙәштәр (килмешәктәр) генә була, уларҙың һаны 585 кешегә етә, улар араһында аҫабалыҡ хоҡуғын юғалтҡан башҡорттар һәм типтәр булып киткән татарҙар ҙа була. 1920 йылғы совет халыҡ иҫәбен алыуҙа башҡорт ауылы күрһәтелгән, сөнки ерһеҙ башҡорттар һан яғынан өҫтөнлөк иткән. 379 йортта 1858 кеше йәшәгән.

1795 йылда 25 йортта 120 кеше йәшәгән, 1865 йылда 125 йортта — 735 кеше. Халыҡ малсылыҡ, игенселек, умартасылыҡ, күн эше, кейеҙ баҫыу, урман кәсептәре менән шөғөлләнгән. Мәсет, училище, һыу тирмәне булған. 1906 йылда 2 мәсет, тимерлек, 2 бакалея кибете, мөгәзәй булған. Шөғөлдәр араһында ылаусылыҡ, септә һуғыу, ҡап тегеү теркәлгән.

Ауыл бөгөн

Көҙән ауыл Советының үҙәге. Ауылда башҡорттар йәшәй (2002). Ике ҡатлы, 162 урынлыҡ урта дөйөм белем биреү мәктәбе, «Умырзая» балалар баҡсаһы һәм Иҫкесәк һәм Ҡыҙыл Октябрь ауылдарынан йөрөп уҡыусылар өсөн интернат (әлеге ваҡытта 12 бала унда тәрбиәләнә), фельдшер‑акушерлыҡ пункты, спорт залы һәм китапханаһы булған ауыл Мәҙәниәт йорто, китапхана, Вәлиди Ә.-З. музейы, Ә.Ә.Вәлидовҡа һәйкәл, мәсет бар. Көҙән ауылында 4 шәхси пилорама эшләй. Ауыл эсәр һау менән тәьмин ителгән, газ үткән, АТС бар.

Халҡы

Халыҡ иҫәбе
1783	1795	1859	1920	2002	2009
91	↘86	↗585	↗1858	↘866	↗935
2010
↘847

2002 йылғы Бөтә Рәсәй халыҡ һанын алыу мәғлүмәттәре буйынса күпселек — башҡорттар (97 %).

Күренекле шәхестәре

• Зарипов Нур Талип улы (15 июнь, 1925 — 6 сентябрь, 1997) — әҙәбиәт һәм фольклор белгесе, филология фәндәре кандидаты (1964).
• Рәшитова Таңһылыу Фәрәй ҡыҙы (Рәшитова Сәғиҙә Фәрәй ҡыҙы) (1 ғинуар, 1905 — 21 февраль, 1988) — БАССР-ҙвң атҡаҙанған(1935) һәм халыҡ (1940) артисткаһы .
• Әхмәтзәки Вәлиди Туған (төр. Ahmed Zeki Velidi Togan, 10 декабрь 1890 — 26 июль 1970) — күренекле сәйәсмән һәм дәүләт эшмәкәре, Башҡорт милли-азатлыҡ хəрəкəте етəксеһе, автономиялы Башҡортостанға нигеҙ һалыусы, философия фәндәре докторы, профессор;
• Сәғитова Фәрзәнә Фәтҡулла ҡыҙы (Шәйәхмәтова-Вәлидова Фәрзәнә) — Өфө дәүләт сәнғәт институты профессоры, вокал буйынса педагог, Башҡортостан Республикаһының һәм Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. Уҡыусылар-билдәле йырсылар — Фәнәүи Сәлихов, Илһам Вәлиев, Римма Амангилдина, Миңзифа Исҡужина, М. Волкова, Зөлфирә Шакирова (ТР), Ришат Төхвәтуллин. Олатаһы Шәйәхмәт Вәлидов — Әхмәтзәки Вәлидовтың атаһы Әхмәтшаның бер туған ҡустыһы, Көҙән ауылынан.
• Бәхтейәров Әнүәр Сәхибгәрәй улы (1928 йылдың 10 декабре — 1995 йылдың 25 июне) — совет нефтсеһе, хужалыҡ эшмәкәре, йәмәғәт эшмәкәре, уйлап табыусы, РСФСР-ҙың атҡаҙанған нефть һәм газ сәнәғәте хеҙмәткәре (1989), БАССР-ҙың атҡаҙанған нефтсеһе (1976), СССР-ҙың нефть сәнәғәте отличнигы (1972).
• Абдуллин Ғарифулла Ғәйфулла улы (рус. Абдуллин Гарифулла Гайфуллович) (1905—1942) — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы 275-се кавалерия полкы пулемётсыһы. Рядовой ҡыҙылармеец. Ҡыҙыл Йондоҙ ордены кавалеры.
• Вәлидова Өммөлхаят Мөхәмәтҡафи ҡыҙы (1873, Үтәк ауылы, Стәрлетамаҡ өйәҙе, Өфө губернаһы — 1946, Башҡорт АССР-ы, Ишембай районы Көҙән ауылы) — мөғәллимә, билдәле төркиәтсе ғалим, Стамбул университеты профессоры, 20 быуат башында Башҡорт милли хәрәкәте етәксеһе Әхмәтзәки Вәлиди Туғандың әсәһе.
• Рысбаев Марат Кашаф улы (рус. Резбаев Марат Кашапович; 8 март 1933 йыл — 29 апрель 2015 йыл) — совет партия һәм сәнәғәт эшмәкәре, 1990 йылдың 11 октябрендә БАССР-ҙың ун икенсе саҡырылыш Юғары Советының өсөнсө сессияһында республиканың дәүләт суверенитеты тураһында Декларация ҡабул иткән Башҡорт АССР-ының 12-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты. Милләте — башҡорт.
• Маннанова Роза Ғәбдерәүеф ҡыҙы (20 апрель 1923 йыл — 22 октябрь 2012 йыл) — мәғариф һәм йәмәғәт эшмәкәре, РСФСР-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1962), БАССР мәктәптәренең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1966).

XX быуат башында Башҡорт милли хәрәкәте етәксеһе Әхмәтзәки Вәлиди Туғандың бер туған ҡустыһы Ғәбдерәүеф Әхмәтшаһ улы Вәлидовтың ҡыҙы.

• Вәлидов Әхмәтшаһ Әхмәтйән улы (19 июль 1860 йыл — 20 июль 1937 йыл) — имам-хатиб, мөҙәрис. Милләте — башҡорт. Төркиәтсе-ғалим, Стамбул университеты профессоры, Башҡорт милли хәрәкәте етәксеһе Әхмәтзәки Вәлиди Туғандың атаһы.

Әхмәтшаһ һәм Өммөлхаят Вәлидовтар улдары Ғәбдерәүеф менән

• Сәғәҙиев Фәтҡул Сәғәҙи улы (рус. Сагедеев Фаткул Сагадеевич 1903 йыл — 22 февраль 1943 йыл) — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры, гвардия ҡыҙылармеецы, рядовой.

Урамдары

Урам исеме:

• Совет урамы (рус. улица Советская)
• Еңеү урамы (рус. улица Победы)
• Баҡса урамы (рус. улица Садовая)
• Лапшин урамы (рус. улица Лапшина)
• Мәктәп урамы (рус. улица Школьная)
• 1-се Май урамы (рус. улица Первомайская)
• Яр буйы урамы (рус. улица Береговая)
• Рәшитова урамы (рус. улица Рашитовой)
• Урал урамы (рус. улица Уральская)

Иҫтәлекле урындары

• Әхмәтзәки Вәлиди музейы.
• Ябай ауыл ҡатынына арналған мемориаль стела, ул яланда көс түккән һәм балалар тәрбиләгән әсәне (Яугир әсәһе, Әсә - хеҙмәт батыры ) һынландыра. Авторы- скульптор Илнур Ильясов. 2013 йылдың 22 июнендә асылған .

Әҙәбиәт

• Исламова, А. Модельная – значит образцовая: статус модельной присвоили библиотеке села Кузян / А. Исламова // Восход.- 2011.- 7 окт.- С.3.

Һылтанмалар

• Кузяново
• Көҙән (Ишембай районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• Көҙән мәҙәниәт йортон асыу тантанаһы
• Көҙән ауыл советы