Үтәк
Үтәк, икенсе исеме Үрге Әрмет (рус. Утяково) — Башҡортостандың Ғафури районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 567 кеше[2]. Почта индексы — 453053, ОКАТО коды — 80221843001. ИФНС коды 0268.
| Ауыл | |
| Үтәк рус. Утяково | |
| Ил | |
|---|---|
| Федерация субъекты | |
| Муниципаль район | |
| Ауыл советы | |
| Координаталар | |
| Халҡы | |
| Сәғәт бүлкәте | |
| Почта индексы |
453053 |
| Һанлы танытмалар | |
| Автомобиль коды |
02, 102 |
| ОКАТО коды | |
| ОКТМО коды | |
| ГКГН номеры | |
.svg)
Тарихы
үҙгәртергәАуыл 1734 йылда тархан исемен алған һәм, башҡа төрлө эштәренән азат итеп, мәжбүри хәрби хеҙмәткә тәғәйенләнгән башҡорт Үтәк Назаровтың исемен йөрөтә. Уның Ғәлиулла исемле улы һәм Ғәлиәкбәр һәм Яҡуп исемле ейәндәренең булыуы билдәле[3].
XVIII быуаттың 70-се йылдарында ауылда төрлө милләт кешеһе йәшәй. Башҡорттарҙан тыш унда яһаҡ татарҙары Иманғол Мәмәҙилин, Һатлыҡ Дәүләтов, Муллағол Азатов, Һултый Һабаев, Ишмөхәмәт Исаевтар керҙәштәр булараҡ йәшәй. Уларҙы Әрмет ауылының аҫаба башҡорттары үҙ ерҙәренә индергән була. 1834 йылда Үтәктәге 25 ихатала 152 аҫаба башҡорт, 55 йортта 330 типтәр йәшәй[3].
1897 йылғы рәүиздә 318 йортта 938 ир-ат, 884 ҡатын-ҡыҙҙың йәшәүе теркәлә. Ә 1902 йылда башҡорт ир-аты 128 кеше һәм 312 типтәр ир-аты була. 1907 йылдан алып 1920 йылға тиклем ауыл территориаль яҡтан икегә бүленә тип әйтергә мөмкин: башҡорттар бер урындараҡ, типтәрҙәр икенсе урындараҡ төпләнеп йәшәй[3].
Беренсе совет халыҡ иҫәбен алыу 1-се Үтәктәге 164 ихатала 800 аҫаба башҡорт, 2-се Үтәктә 319 йортта 1 мең 553 типтәр йәшәүе теркәлә. Биш йылдан 1-се Үтәктә 140, 2-се Үтәктә 273 крәҫтиән хужалығы булыуы иҫәпкә алына. Аҙаҡ был ике ауыл бергә ҡушыла[3].
Халыҡ һаны
үҙгәртергәБөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)
| Иҫәп алыу йылы һәм көнө | Бөтә халыҡ | Ир-егеттәр | Ҡатын-ҡыҙҙар | Ир-егеттәр өлөшө (%) | Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%) |
| 1897 йыл 9 февраль ( 26 ғинуар) | |||||
| 1920 йыл 26 август | |||||
| 1926 йыл 17 декабрь | |||||
| 1939 йыл 17 ғинуар | |||||
| 1959 йыл 15 ғинуар | |||||
| 1970 йыл 15 ғинуар | |||||
| 1979 йыл 17 ғинуар | |||||
| 1989 йыл 12 ғинуар | |||||
| 2002 йыл 9 октябрь | |||||
| 2010 йыл 14 октябрь | 567 | 262 | 305 | 46,2 | 53,8 |
Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.
- 1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.
- 1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны
Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.
- 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.
- Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.
- 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.
- Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.
- 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)
- Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.
- 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.
- Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.
- 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.
- Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.
- 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
- 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
- Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7
- 1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.
Географик урыны
үҙгәртергә- Район үҙәгенә тиклем (Красноусольский): 22 км
- Яҡындағы тимер юл станцияһы (Аҡкүл): 51 км
Ауылдың урамдары
үҙгәртергә- Буденный (урамы) (рус. Буденного ( улица ))
- Ишемов (урамы) (рус. Ишимова ( улица ))
- Келәт (урамы) (рус. Кладовая ( улица ))
- Тау аҫты (урамы) (рус. Подгорная ( улица ))
- Йылға (урамы) (рус. Речная ( улица ))
- Баҡса (урамы) (рус. Садовая ( улица ))
- Совет (урамы) (рус. Советская ( улица ))
- Чапаев (урамы) (рус. Чапаева ( улица ))
- Шишмә (урамы) (рус. Чишминская ( улица ))
- 2-се Шишмә (урамы) (рус. Чишминская 2-я ( улица ))
- Чкалов (урамы) (рус. Чкалова ( улица ))
- Мәктәп (урамы) (рус. Школьная ( улица )) ( улица )
Билдәле шәхестәре
үҙгәртергә- Әсфәндиәров Закир Лотфрахман улы (20.12.1918—4.01.1977), Бөйөк Ватан һуғышы яугире, артиллерия полкының орудие командиры, гвардия өлкән сержанты. Советтар Союзы Геройы (1944).
- Зәки Мәхмүтов (25.01.1934-17.02.2008) — башҡорт йырсыһы, РСФСР-ҙың атҡаҙанған (1982), Башҡорт АССР-ының халыҡ (1976) артисы[4].
- Һатлыҡов Хәбибназар Мөхәмәтҡафи улы (12.09.1862—21.06.1921) — ислам дине эшмәкәре, мәғрифәтсе[5].
Иҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан. Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 20 август 2014 года.
- ↑ Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Коллектив авторов. История башкирских родов. Юрматы. / Хамидуллин С. И.. — Уфа: Китап, 2018. — Т. 30, часть 2. — С. 201. — 808 с. — 2 000 экз. — ISBN 978-5-295-06968-0.
- ↑ Мәхмүтов Зәки Ғиззәт улы — Башҡорт энциклопедияһы 2016 йыл 21 апрель архивланған. (Тикшерелеү көнө: 30 август 2017)
- ↑ Сатлыков Хабибназар Мухаметкафиевич — Башкирская энциклопедия 2016 йыл 7 апрель архивланған. (рус.) (Тикшерелеү көнө: 30 август 2017)
Әҙәбиәт
үҙгәртергә- Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
- Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4.
- Коллектив авторов. История башкирских родов. Юрматы. / Хамидуллин С. И.. — Уфа: Китап, 2018. — Т. 30, часть 2. — С. 201. — 808 с. — 2 000 экз. — ISBN 978-5-295-06968-0.</ref>
Һылтанмалар
үҙгәртергә- Үтәк // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 9 февраль 2019)
- Утяково на портале «Генеалогия и Архивы» (рус.) (Тикшерелеү көнө: 9 февраль 2019)