Икенсе донъя һуғышының Урта диңгеҙ һәм Яҡын Көнсығыш хәрби хәрәкәттәр театры
Икенсе донъя һуғышының Урта диңгеҙ һәм Яҡын Көнсығыш хәрби хәрәкәттәр театры (1940—1945) — Икенсе донъя һуғышы ваҡытында Урта диңгеҙҙә, Балҡанда, Яҡын Көнсығышта, Төньяҡ Африкала, Италияла һәм Көньяҡ Францияла барған хәрби хәрәкәттәр.
| Икенсе донъя һуғышының Урта диңгеҙ һәм Яҡын Көнсығыш хәрби хәрәкәттәр театры | |||
| Төп конфликт: Икенсе донъя һуғышы | |||
 Австралия һалдаттары Эль-Аламейн янында, 1942 йылдың 24 октябре | |||
| Дата | |||
|---|---|---|---|
| Урыны |
Урта диңгеҙ, Көньяҡ Европа, Балкан ярымутрауы, Италия, Көньяҡ француз операцияһы, Яҡын Көнсығыш, Төньяҡ Африка һәм Көньяҡ Африка, Африка | ||
| Нәтижә |
Союздаштарҙың еңеүе:
| ||
| Ҡаршы тороусылар | |||
| |||
| Командирҙар | |||
| |||
|
| |||
 Икенсе донъя һуғышының Урта диңгеҙ һәм Яҡын Көнсығыш хәрби хәрәкәттәр театры Викимилектә | |||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Урта диңгеҙ һәм Яҡын Көнсығыш театрҙары Икенсе донъя һуғышы осоронда хәрби хәрәкәттәрҙең төп театрҙарының береһе була. Был хәрби хәрәкәттәр театрында Урта диңгеҙ, Төньяҡ Африка, Африка Рогы, Яҡын Көнсығыш һәм Көньяҡ Европаны контролдә тотоу буйынса хәрби-диңгеҙ, ҡоро ер һәм һауа кампаниялары үткәрелә. Һуғыштар 1940 йылдың 10 июненән, Италия Германия яҡлы булып һуғышҡа ингәндән алып, 1945 йылдың 2 майында Италиялағы Берлин — Рим — Токио Гитлер коалицияһының бөтә көстәре еңелгәнгә тиклем дауам итә. Шуға ҡарамаҫтан, һуғыш Грецияла дауам итә — Британия ғәскәрҙәре Грециялағы граждандар һуғышының тәүге осорҙарында грек хөкүмәтенә ярҙамға ебәрелә. Театрҙың ҙурлығына ҡарамаҫтан, төрлө кампаниялар операцияларҙың ентекле бүленгән райондары булараҡ түгел, ә ҙур хәрби хәрәкәттәр театрының бер өлөшө булараҡ ҡарала.
Фашист Италияһы яңы Рим империяһын ойошторорға ынтыла, шул уҡ ваҡытта Британия көстәре баштан уҡ статус-квоны һаҡлап ҡалырға ынтыла. Италия Грецияға, немец ғәскәрҙәре Грецияға индерелгәс һәм Югославия баҫып алғас ҡына, ғәскәрен индерә. Союздаштарҙың һәм Рим — Токио Гитлер коалицияһы илдәре көстәре бөтә Төньяҡ Африка буйлап хәрби ғәмәлдәрҙә ҡатнаша. Өҫтәүенә, коалиция илдәренең ҡыҫылыуы Яҡын Көнсығышта хәрби ғәмәлдәр башланыуға килтерә. Яҡын Көнсығышты баҫып алғандан һуң, немец командованиеһы, күрәһең, Советтар Союзының көньяҡ сигенә һөжүм итергә ниәтләй. Өс йыллыҡ алыштар барышында коалиция илдәре Төньяҡ Африкала еңелә, ә уларҙың Яҡын Көнсығышта алға барыуы туҡтатыла. Һуңынан Гитлерға ҡаршы коалиция Италияға баҫып инә башлай, һөҙөмтәлә итальяндар Муссолиниҙы ҡолата һәм союздаштарға ҡушыла. Көньяҡ-Көнсығыш Европала стратегик хәл үҙгәргәс, британ ғәскәрҙәре Грецияға кире ҡайта.
Был һуғыш театры башҡалары араһында иң оҙайлыһы була. Ул Италия империяһының емерелеүенә килтерә һәм Германияның стратегик хәлен үҙгәртә. Уның һөҙөмтәһендә немец дивизиялары Африкала һәм Италияла йәйелдерелә, ә немецтарҙың дөйөм юғалтыуҙары (ҡулға алынғандарҙы иҫәпкә алып) ике миллиондан ашыу тәшкил итә. Италияның юғалтыуҙары 177 000 человек самаһы кеше тәшкил итә. Төрлө походтар барышында тағы ла бер нисә йөҙ мең кеше әсирлеккә эләгә. Британияның 300 меңдән ашыу кешеһе һәләк була, яралана йәки әсирлеккә алына, ә Американың төбәктә дөйөм юғалтыуҙары 130 000 кеше тәшкил итә.
Мысырға баҫып инеү. Грецияға беренсе тапҡыр баҫып инеү (1940 йылдың июне — 1941 йылдың марты)
үҙгәртергә1940 йылдың 10 июнендә, немецтарҙың һөжүме Францияла ҡыҙған мәлдә, Италия Бөйөк Британияға һәм Францияға һуғыш иғлан итә. 11 июндә Италия авиацияһы Британияның ҙур хәрби-диңгеҙ базаһы урынлашҡан Мальта утрауына беренсе һөжүмен яһай. Франция капитуляцияланғас һәм Виши режимы Өсөнсө рейх менән килешеүгә ҡул ҡуйғандан һуң, Франция флотын Германияла һәм Италияла файҙаланыу ҡурҡынысы барлыҡҡа килә. 1940 йылдың 3 июлендә инглиздәр Алжирҙың Мерс-Эль-Кебирҙа һәм башҡа порттарында торған француз флотына һөжүм итә (ҡара "Катапульта"операцияһы), Францияның бөтә хәрби караптарын тиерлек баҫып ала йәки батыра.
1940 йылдың 13 сентябрендә итальян армияһы Ливия территорияһынан Мысырға Александрияны һәм Суэц каналын баҫып алыу маҡсатында баҫып инә, әммә тиҙҙән ул туҡтатыла. 28 октябрҙә Италия Грецияға Албания территорияһынан баҫып инә. Әммә грек армияһы һөжүмде туҡтата, контрһөжүмгә күсә һәм итальяндарға емергес һөжүм яһай, уларҙы илдән ҡыуып сығара һәм Көньяҡ Албанияны биләй. 11 ноябрҙә инглиздәр Тарантола Италия флотын еңә караптарҙың күбеһе ныҡ зыян күрә), бынан һуң Италияға диңгеҙ аша хәрәкәт итеү ауырлаша. 1940 йылдың 9 декабрендә британ ғәскәрҙәре Мысырҙа һөжүмгә күсә, бөтә Киренаиканы баҫып ала, ә 1941 йылдың феврале башында Эль-Агейла районына барып етә. Шунан һуң инглиздәр Төньяҡ Африкалағы һөжүмен туҡтата һәм ғәскәрҙәрен Грецияға күсерә башлай.
Италия кампанияһы (1943 йыл, май — 1945 йыл, май)
үҙгәртергә1943 йылдың 10 июлендә инглиз-америка ғәскәрҙәре Сицилия утрауына төшә башлай. Диңгеҙҙә һәм һауала абсолют өҫтөнлөккә эйә булып, август уртаһына Сицилияны баҫып алалар, сентябрь башында Апеннин ярымутрауына сығалар. Италияла фашистик режимды бөтөрөү һәм һуғыштан сығыу өсөн хәрәкәт арта. Инглиз-америка ғәскәрҙәренең һөжүме һәм фашизмға ҡаршы хәрәкәттең көсәйеүе һөҙөмтәһендә июль аҙағында Муссолини режимы ҡолай. Уны Бадольо хөкүмәте алмаштыра һәм 3 сентябрҙә АҠШ һәм Бөйөк Британия менән ярашыу төҙөй. Яуап итеп, немецтар Италияға өҫтәмә ғәскәр ебәрә, итальян армияһын ҡоралһыҙландыра һәм илде баҫып ала. 1943 йылдың ноябренә, Салерноға англо-американ ғәскәрҙәрен төшкәндән һуң, немец командованиеһы үҙ ғәскәрҙәрен фронт тотороҡланған Рим районына сығара. Тик 1944 йылдың майында ғына союздаштар Римдан көньяҡтараҡ немец оборонаһын йырып сыға һәм Анциоға алдан төшкән десант көстәре менән ҡушылып, 1944 йылдың 4 июнендә Италияның баш ҡалаһын баҫып ала. Бынан һуң Көньяҡ Францияға төшөү өсөн фронттан 2 француз һәм 3 Америка дивизионы саҡырыла. АҠШ-тан һәм Төньяҡ Африканан да өҫтәмә подразделениелар килә. 15 августа Көньяҡ Франция яр буйына 6-сы армия төркөмө — америка-француз ғәскәрҙәре төшә. Немец ғәскәрҙәре артыҡ ҡаршылыҡ күрһәтә алмай, сөнки Көнбайыш фронтта дөйөм хәл улар өсөн уңышһыҙ була, 19 августа Көньяҡ Франция биләмәһенән сигенә башлай. 11 сентябргә тиклем 6-сы армия төркөмө Урта диңгеҙ буйы союздаш командованиеһына (AFHQ) буйһона, ә Дижон районында Францияның көньяғына төшкән союздаш көстәр Францияның төньяғынан һөжүм итеүсе союздаш көстәр менән бәйләнгән була. Бынан һуң 6-сы армия төркөмө Көнбайыш Европа союздаш командованиеһына (SHAEF) буйһона башлай һәм Көньяҡ Франция операцияһы Көнбайыш Европа хәрби хәрәкәттәр театрының бер өлөшөнә әйләнә.
Бынан һуң, 1945 йылдың яҙына тиклем, Италияла һуғыш позицион була, һуғыштар «Гот һыҙығы» районында бара. 1945 йылдың апрель айының беренсе яртыһында союздаштар Италияның төньяғында хәл иткес һөжүм башлай. Бер нисә алыштан һуң Болоньяны баҫып ала һәм По йылғаһы аша сыға. Апрель аҙағында союздаш ғәскәрҙәр һөжүме аҫтында һәм бөтөн Төньяҡ Италияны солғап алған халыҡ ихтилалы тәьҫирендә немец ғәскәрҙәре тиҙ сигенә башлай. 2 майҙа немец армияһының «Ц» төркөмө баш һала.
Шулай уҡ ҡарағыҙ
үҙгәртергәӘҙәбиәт
үҙгәртергә- Кессельринг А. Война в бассейне Средиземного моря. В кн.: Итоги второй мировой войны. М.: Издательство иностранной литературы, 1957. — стр. 89-110
Фильмдар
үҙгәртергә- «Сахара (фильм, 1995)», Австралия — США, 1995
- «Английский пациент», США, 1996
- «Выбор капитана Корелли», США — Франция — Великобритания, 2001
- «Малена», Италия, 2000
- «Indigènes», Франция 2006.
- «Муссолини и я», телесериал, США, Франция, Италия, ФРГ, Швейцария, 1985.
- Поля сражений: Битва за Средиземноморье / Battlefield: Battle of Mediterranean (2005)
- Поля сражений: Битва при Эль-Аламейне / Battlefield: Battle of El Alamein (2005)
- Поля сражений: Тунис / Battlefield: Tunisia (2005)
- Поля сражений: Битва при Монте-Кассино / Battlefield: Battle of Monte Cassino (2005)