Аблай (Саҡмағош районы)

Аблай (рус. Аблаево) — Башҡортостандың Саҡмағош районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 1067 кеше. Почта индексы — 452208, ОКАТО коды — 80256865007.

Ауыл
Аблай рус. Аблаево
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Саҡмағош
Ауыл советы	Үрнәк
Координаталар	54°58′28″ с. ш. 54°50′13″ в. д.
Халҡы	↘1067 кеше (2010)
Милли состав	башҡорттар, татарҙар
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	452208
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	-
Код ОКАТО	80 256 865 007
Код ОКТМО	80 656 465 106
Номер в ГКГН	0520419
Аблай

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Саҡмағош): 25 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Бүздәк): 92 км

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	1067	496	571	46,5	53,5

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу (2002) мәғлүмәте буйынса — башҡорттар (54 %) һәм татарҙар (44 %) йәшәй.

Тарихы

XVI быуат уртаһынан Дыуанай улусы биләмәһендә башҡорттар йәшәгән Аблай, Иҡсан, Рапат, Ҡалманбаш, Иҫке һәм Яңы Ҡалмаш ауылдары булыуы билдәле. Аблай ауылына Ҡазан даруғаһы Дыуанай улусы башҡорттары үҙ ерҙәрендә нигеҙ һала, XVII быуат аҙағынан билдәле. 1716 йылда һәм 1801 йылда керҙәшлек килешеүҙәре буйынсаса бында мишәрҙәр, XVII быуат аҙағанда, V ревизия алдынан 1795 йылда, яһаҡлы татарҙар килеп урынлаша. Аҫаба башҡорттарҙан тыш бында керҙәш башҡорттар ҙа йәшәгән.

1870 һәм 1920 йылғы рәүиздәр документтарында ауылдағы йәшәгәндәрҙең бөтәһе лә башҡорт тип теркәлә. 1843 йылда бында ике мәсет эшләй һәм уларҙа дини мәктәптәр ҙә була. 170 башҡортҡа ул йылда 160 бот ужым һәм 856 бот яҙғы иген сәселә. Ауылда 250 умарта тотола.

Күренекле шәхестәре

• Мөхәммәтлатиф Исхаҡов (1848—1906) — башҡорт дин әһеле.
• Әкрәм Вәли — башҡорт яҙыусыһы, тәржемәсе.
• Иҫәнбирҙин Әхкәметдин Сабит улы — башҡорт яҙыусыһы.
• Ҡоҙаяров Ғабдулла Хәбир улы (7.06.1899—14.09.1984), офтальмолог-ғалим, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. Медицина фәндәре докторы (1962), профессор (1962). РСФСР-ҙың (1973) һәм Башҡорт АССР-ының (1967) атҡаҙанған фән эшмәкәре, РСФСР‑ҙың (1957) һәм Башҡорт АССР-ының (1940) атҡаҙанған табибы. Ленин (1961) һәм Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1949) ордендары кавалеры. Өфө ҡалаһының почётлы гражданы (1969).
• Моратов Ғәйнетдин Ғабдрахман улы (20.11.1913—6.06.1986), инженер. 1939—1964 йылдарҙа Яңы Өфө нефть эшкәртеү заводы операторы һәм өлкән операторы. КПСС-тың 22-се съезы делегаты (1961). Социалистик Хеҙмәт Геройы (1959).
• Хоҙаяров Ғәләүетдин Ғәйнетдин улы (20.09.1891—9.03.1966), уҡытыусы, шағир. Сәйәси золом ҡорбаны.

Әҙәбиәт

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)  (Тикшерелеү көнө: 3 июнь 2019)
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4.  (рус.)  (Тикшерелеү көнө: 3 июнь 2019)

Һылтанмалар

• Аблай (Саҡмағош районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 3 июнь 2019)
• Аблаево на портале «Генеалогия и Архивы»  (рус.)  (Тикшерелеү көнө: 3 июнь 2019)
• Село Аблаево Чекмагушевского района Республики Башкортостан Сайт «Командировка.ру»  (рус.)  (Тикшерелеү көнө: 3 июнь 2019)