Ҡаңны-Төркәй

Шулай уҡ ҡарағыҙ: Ҡаңлы (мәғәнәләр)

Ҡаңны-Төркәй (рус. Канлы-Туркеево) — Башҡортостан Республикаһының Бүздәк районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә халыҡ һаны 878 кеше булған. Почта индексы — 452715, ОКАТО коды — 80217813001

Ауыл
Ҡаңны-Төркәй рус. Канлы-Туркеево
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Бүздәк районы
Ауыл биләмәһе	Ҡаңны-Төркәй ауыл Советы (Бүздәк районы)
Координаталар	54°22′37″ с. ш. 54°26′46″ в. д.
Беренсе мәртәбә телгә алынған	1664
Халҡы	↘878 кеше (2010)
Милли состав	башҡорттар
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	452715
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 217 813 001
ОКТМО коды	80 617 413 101
ГКГН номеры	0520130
Ҡаңны-Төркәй

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	878	430	448	49,0	51,0

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Бүздәк): 33 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Бүздәк): 27 км

Тарихы

Ҡаңны-Төркәй ауыл Советы үҙәге. Район үҙәгенән һәм Бүздәк тимер юл станцияһынан көньяҡ‑көнбайыш табан 33 саҡрым алыҫлыҡта Сәрмәсән йылғаһы буйында урынлашҡан. Ауылға Ҡазан даруғаһы Ҡаңлы улусы башҡорттары үҙ ерҙәрендә нигеҙ һала, 1664 йылдан (башҡа мәғлүмәттәр буйынса 1455) алып билдәле. Исеменең беренсе өлөшө ҡаңлы этнонимынан, икенсе өлөшө тәүге төпләнеүсе Төркәй Балғажиндың исеменән алынған. 1795 йылда 36 йортта 224 кеше йәшәгән, 1865 йылда 135 йортта — 758 кеше. Малсылыҡҡ, игенселек, умартасылыҡ, балыҡ тотоу менәнн шөғөлләнгәндәр. 2 мәсет, 5 һыу тирмәне булған. 1906 йылда 2 мәсет, 2 тирмән, бакалея кибете теркәлгән. 1960‑сы йылдарҙа башында Ҡаңны‑Төркәйгә Бәләкәй Ҡаңны (XX быуат башында нигеҙләнгән) бүлендек ауыл ҡушылған. Халҡы: 1906 йылда — 1495 кеше; 1920 йылда — 1155 кеше; 1939 йылда — 848 кеше; 1959 йылда — 616 кеше; 1989 йылда — 829 кеше; 2002 йылда — 724 кеше; 2010 йылда — 878 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Урта мәктәп, балалар баҡсаһы, фельдшер-акушерлыҡ пункты, мәҙәниәт йорто («Заһиҙә» халыҡ фольклор ансамбле), китапхана, мәсет бар.

Урамдары

Исемдәре:

• Мелиораторҙар урамы (рус. Мелиораторов (улица))
• Баҡса урамы (рус.  Садовая (улица))
• Сынташ урамы (рус. Сынташ (улица))
• Йәштәр урамы (рус. Молодёжная (улица))
• Сәрмәсәән урамы (рус. Чермсанская (улица))
• Мәктәп урамы (рус. Школьная (улица))

Билдәле шәхестәре

• Боғҙанова Ғәлиә Нәғим ҡыҙы (21 октябрь 1944 йыл—2021 йыл)) — ғалим-педиатр, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1987—1992 йылдарҙа Башҡорт дәүләт медицина институтының балалар ауырыуҙары кафедраһы мөдире. Медицина фәндәре докторы (1998), профессор (1998). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2002).
• Ғиләжев Ғабдулла Ғабдрахман улы (1930—1997), актёр, режиссёр, педагог. РСФСР‑ҙың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1973).
• Ғиләжев Лоҡман-Хәким Абдрахман улы (1923—1997), башҡорт яҙыусыһы, журналист һәм йәмәғәт эшмәкәре.
• Миңлеғолов Вил Бәхтейәр улы (9.01.1940), нефтсе. 1964—1996 йылдарҙа «Саҡмағошнефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығы операторы. Башҡорт АССР‑ының 11-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты. Башҡорт АССР‑ының атҡаҙанған нефтсеһе (1975), СССР-ҙың почётлы нефтсеһе (1979). СССР Дәүләт премияһы лауреаты (1990). Ленин (1981), Октябрь Революцияһы (1986) һәм Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1975) ордендары кавалеры.
• Мөхәмәтғәли Буранғолов (1780—?), хәрби эшмәкәр. 1812 йылғы Ватан һуғышында һәм 1813—1814 йылдарҙағы Рус армияһының сит илгә походтарында ҡатнашыусы.
• Туғыҙбаева Факиһа Һаҙый ҡыҙы (1.01.1950—20.03.2021), Башҡортостандың халыҡ шағиры (2014). Бәләкәй Ҡаңны ауылында тыуған. (Тикшерелеү көнө: 20 март 2021)

Видеояҙмалар

• YouTube сайтында Видео Ҡаңны-Төркәй ауылы тарихы
• YouTube сайтында Видео «Тамыр» Ҡаңлы ырыуы тарихы
• YouTube сайтында Видео «Тормош» Ҡаңны-Төркәй ауылы

Һылтанмалар

• Ҡаңны-Төркәй // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 5 апрель 2022)
• Канлы-Туркеево на портале «Генеалогия и Архивы» (рус.)  (Тикшерелеү көнө: 5 октябрь 2019)
• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4. (Тикшерелеү көнө: 5 март 2022)
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территории стр.385 2022 йыл 5 апрель архивланған. (Тикшерелеү көнө: 5 март 2022)
• «Налог Белешмәһе» статистикаһында Ҡаңны-Төркәй ауылы