Шөңгәккүл заказнигы
Шөңгәккүл (башҡ. Шөңгәккүл, шөңгәк ҡороусы һәм күл һүҙҙәрен индергән Шөңгәккүл атамаһынан күскән, рус. Шингаккуль[1]) — Башҡортостан Республикаһының Шишмә районындағы республика әһәмиәтендәге дәүләт тәбиғәт зоология йәки ҡырағай хайуандар донъяһын һаҡлау заказнигы.
| Шөңгәккүл заказнигы | |
|---|---|
| урыҫ Шингак-Куль (заказник) | |
 | |
| Төп мәғлүмәт | |
| Майҙаны | 240 гектар |
| Нигеҙләнгән ваҡыты | 23 ғинуар 1952 йыл |
| Урынлашыуы | |
| 54°24′36″ с. ш. 55°14′00″ в. д.HGЯO | |
Координаталары — 54.41011/N/55.233347/E[2]
1952 йылдың 23 ғинуарында Шөңгәккүл төбәк әһәмиәтендәге дәүләт заказнигы тип иғлан ителә, ә 1965 йылдан — комплекслы тәбиғәт һәйкәле. Ул Шишмә районының көньяҡ-көнбайышындағы 240 га ерҙе биләй.
Заказник сиге Шөңгәкккүл һаҙлығы киҫелешенән уның периметры буйынса[3] 50 м оҙонлоҡта үтә.
Тарихы
үҙгәртергәШөңгәккүл Башҡорт АССР-ы Министрҙар Советының 1952 йылдың 23 ғинуарындағы 58-се ҡарарына ярашлы ойошторола. Заказник Башҡорт АССР-ы Министрҙар Советының 1987 йылдың 20 мартындағы 99-сы бойороғона ярашлы бөтөрөлә, һуңынан Башҡортостан Республикаһы Министрҙар Кабинетының 1996 йылдың 6 авгусындағы 238-се ҡарарына ярашлы яңынан тергеҙелә. Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәтенең 2005 йылдың 25 авгусындағы 189-сы ҡарары менән, заказник БР Тәбиғәттән файҙаланыу һәм экология министрлығы ҡарамағында булған һаҡлау объекты эшмәкәрлегенә һәм уның эш режимына етәкселек һәм контроллек итеүҙе тормошҡа ашырған «Башҡортостан Республикаһының Айырыуса һаҡланған тәбиғәт биләмәләре буйынса дирекцияһы» дәүләт бюджет учреждениеһына беркетелгән[4].
Фаунаһы һәм флораһы
үҙгәртергә
Рельефы убалы‑арҡалы, йырындар һәм һыҙалар менән йырғыланған. Территорияһында һаҙланған төбәктәре булған Шөңгәккүл ята. Ерек, имән, йүкә, ҡарағай, ҡарама урмандары таралған. Күлдең яр буйында кәкре ҡайын урмандары, екән, күрән, ҡамыш, тал ҡыуаҡлыҡтары үҫә.
Ҡоралай, төлкө, үр ҡуяны, ҡашҡабаш, сытырҙаҡ сөрәгәй, тартай, һаҙғыраҡ сөрәгәй, һуна өйрәктәр йәшәй. Башҡортостан Республикаһының Ҡыҙыл китабына индерелгән аҡбаш сыпҡай, аҡсабан, мөншөгөр, ышылдаҡ аҡҡош, шулай уҡ Башҡортостандың һәм Рәсәй Федерацияһының "Ҡыҙыл китаптары"на индерелгән ваҡ һайыҫҡан осрай[5].
Заказниктың бурыстары һәм эш режимы
үҙгәртергәЗаказник ҡырағай хайуандарҙың хужалыҡ, фәнни һәм мәҙәни әһәмиәткә эйә ҡиммәтле төрҙәрен, уларҙың йәшәгән мөхитен һаҡлау, үрсетеү һәм уларҙың һанын арттырыу, тәбиғи берләшмәләрҙең бөтөнлөгөн һаҡлау маҡсатында булдырылған.
Шулай уҡ һирәк осраған һәм юғалыу хәүефе янаған ҡырағай хайуандарҙың төрҙәрен һаҡлау, тергеҙеү һәм тергеҙеү буйынса функциялар башҡара.
Заказник биләмәһендә хужалыҡ эшмәкәрлегенең түбәндәге төрҙәре:
— мал көтөү;
— Шөңгәккүл һаҙлығы киҫелешенән 100 метр яҡын арауыҡта ер һөрөү;
— 15 июлдән алда бесән сабыу;
— тупраҡ өҫтөнә минераль ашламалар индереү һәм ҡоротҡостарға, үҫемлек ауырыуҙарына һәм ҡый үләндәренә ҡаршы көрәштә ағыулы химикаттар ҡулланыу;
— механик транспорт сараларының, егеүле транспорттың төрлө төрҙәренең хәрәкәте, шулай уҡ граждандарҙың дөйөм файҙаланыуҙағы автомобиль юлдарынан ситтәрәк аулау ҡоралдары, ҡорал һәм эттәр менән йөрөү;
— билдәләнгән тәртиптә бирелгән махсус рөхсәт ҡағыҙҙары нигеҙендә йәнлектәр һанын һәм ғилми маҡсаттарҙы көйләү маҡсатында атыу йәки тотоуҙан тыш, йәнлектәргә һәм ҡоштарға һунар итеүҙең бөтә төрҙәре хәүеф факторы буйынса минималь йоғонтоло һунар итеү ысулдары һәм алымдары заказник режимына тап килергә тейеш;
— гидромелиоратив һәм кетон эштәр, геологик эҙләнеүҙәр үткәреү, файҙалы ҡаҙылмалар сығарыу, шул иҫәптән карьерҙарҙан ҡыҙыҡһынған ойошмалар менән килешмәйенсә ҡом-ҡырсын ҡатнашмаһын сығарыу;
— төҙөлөшкә ер участкалары биреү, шулай уҡ коллектив баҡсасылыҡ һәм йәшелсәселек өсөн;
— ҡыҙыҡһынған ойошмалар менән килешмәйенсә биналар һәм ҡоролмалар, юлдар һәм үткәргес торбалар, элемтә, электр тапшырыу һәм башҡа коммуникациялар линиялары төҙөү;
— шартлатыу эштәре;
— ял итеү өсөн привалдар, бивуактар, туристар туҡталҡалары, лагерҙар ойоштороу;
— яҙғы һәм йәйге осорҙа ҡырағай хайуандарҙың оя ҡороу һәм үрсеү ваҡытында урманды һәр төрлө ҡырҡыу;
— төрлө үҫемлектәрҙе яндырыу, ауыл хужалығы үрттәре, янғын хәүефе осоронда урманда усаҡ яғыу;
— заказник территорияһын ҡаты коммуналь ҡалдыҡтар, нефть продукттары, етештереү эшмәкәрлеге ҡалдыҡтары менән бысратыу;
— иҫкәртеү һәм мәғлүмәт билдәләрен, карта-схемаларҙы, аншлагтарҙы, алтаҡталарҙы һәм башҡа натура биҙәү ҡоролмаларын боҙоу;
— Рәсәй Федерацияһының һәм Башҡортостан Республикаһының Ҡыҙыл китаптарына индерелгән үҫемлектәрҙе йыйыу;
— заказник хакимиәте менән килешмәйенсә, хужалыҡ эшмәкәрлеген атҡарыу, тәбиғәт комплекстарын һәм компоненттарын һаҡлауға, тергеҙеүгә һәм тергеҙеүгә ҡамасаулаған рекреацион һәм башҡа тәбиғәтте файҙаланыуҙың төрлө формалары тыйыла.[6]
Һаҡлау объекттары
үҙгәртергәЗаказник территорияһында мышы, ҡоралай, төлкө, америка шәшкеһе, үрғуян, ондатра һәм һыу ҡоштары һаҡланырға тейеш.
Башҡортостан Республикаһының Ҡыҙыл китабына индерелгән төрҙәрҙән, — һоро торна, ышылдаҡ аҡҡош, ҡаңғылдаҡ аҡҡош, һоро ҡаҙ.[6]
Иҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ Мулдашев А. А. Статья «Шингаккуль» в электронной версии Башкирской энциклопедии. Дата обращения: 9 март 2018. Архивировано 7 апрель 2016 года. 2016 йыл 7 апрель архивланған.
- ↑ Шөңгәккүл заказнигы картала
- ↑ в результате заболачивания озеро разделилось на 4 части
- ↑ Постановление Совета Министров Башкирской АССР от 17.08.1965 № 465 «Об охране памятников природы Башкирской АССР»
- ↑ Башҡорт энциклопедияһы / Шөңгәккүл заказнигы
- ↑ 6,0 6,1 Шингак Куль. — «Рәсәйҙең махсус һаҡланыусы тәбиғәт биләмәләре» мәғлүмәт-аналитика сайты мәғлүмәте: (ИАС «ООПТ РФ») (рус.).
Һылтанмалар
үҙгәртергә- Шөңгәккүл заказнигы // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 8 ғинуар 2022)
- Шөңгәккүл заказнигы картала
- Постановление Совета Министров Башкирской АССР от 17.08.1965 № 465 «Об охране памятников природы Башкирской АССР»
- Шингак Куль. — «Рәсәйҙең махсус һаҡланыусы тәбиғәт биләмәләре» мәғлүмәт-аналитика сайты мәғлүмәте: (ИАС «ООПТ РФ») (рус.).