Тәһран

Тәһран — Иран дәүләте территорияһында урынлашҡан ҡала.

Ҡала
Тәһран تهران
Флаг Герб Герб
Ил	ИранИран
Остан	Тәһран
Координаталар	35°42′ с. ш. 51°25′ в. д.
Эске бүленеш	22 муниципаль округ
Мэр	Мәхәммәд Багер Ғәлибаф
Майҙаны	707 (1500) км²
ДК бейеклеге	1200 м
Рәсми теле	фарсы теле
Халҡы	8 778 535 кеше (2012)
Тығыҙлығы	10000 кеше/км²
Агломерация	13 422 366 (ҙур Тәһран)
Милли состав	фарсылар, әзербайжандар, мазендерандар, курдтар, әрмәндәр, ғәрәптәр
Конфессиональ составы	мосолмандар (96%), христиандар, бахаиҙар, йәһүдтәр, зороастрийҙар
Этнохороним	'Техрани́ (бер.), техраниа́н (күп.)
Сәғәт бүлкәте
Телефон коды	+98 21
Һанлы танытмалар
Рәсми сайт	tehran.ir  (фарс.) (инг.)
Тәһран

Этимологияһы

Тәһран һүҙенең фарсыса яҙылышы (нәстәғлик)

Ҡаланың рәсми сайтынан күренеүенсә, Тәһран атамаһы «төптә», «аҫ яҡта» мәғәнәһе биргән (تهтәһ) һәм «тау итәге» тигәнгә тап килгән иҫке (ران ран) һүҙҙәрҙән барлыҡҡа килгән. Шул рәүешле, Тәһран һүҙен "тау итәгендә" урынлашҡан тип тәржемә итергә була. Ҡала, ысынлап та, Точал тауынан көньяҡта урынлашҡан.

Башҡа риүәйәт, «Тегеран» парфяндарҙың Тиран ҡалаһы исеменән килеп сыҡҡан тип раҫлай, ул Ирандың хәҙерге баш ҡалаһынан алыҫ түгел урынлашҡан. Үҙенең исеме «Тир йәшәгән урын» тип тәржемә ителә (зороастрий мифологияһында ямғыр илаһы).

Өсөнсө теория буйынса, Тәһран «йылы урын» тигәнде аңлата һәм  Шемиран тигән («һалҡын урын») биҫтә атамаһына ҡапма-ҡаршы итеп ҡабул ителгән.

Тарихы

Гөлөстан һарайында «Кәрим-хан һиләүәте» («Хелват-е Карим-хан»), 1759 йыл

Ғалимдар үткәргән ҡаҙыныуҙарҙан күренеүенсә, Тәһран хәҙерге урынға беҙҙең эраға тиклем 6 мең йыллап әүәл йәшәгән инде. Күскенселәр сүлдәге эҫенән ҡасып Эльбурс янына ҡасып килгән.

1228 йылда монголдар баҫып ингәс, улар яулап өлгөрмәгән Тәһран ҡалаһына халыҡ күпләп күсеп ултыра һәм ҡала әһәмиәтле сауҙа үҙәгенә әүерелә.

Халҡы

Тәһрандың төньяғындагы Илаһиә торама районы

XVIII быуатта Тәһрандың халыҡ һаны яҡынса 100 мең кеше тәшкил итә. Айырыуса ҙур тиҙлек менән халыҡ һаны XX быуатта үҫә.

Тәһранда халыҡ һаны үҫеше тарихы

	1891	1922	1932	1956	1966	1980	1986	1991
Халыҡ	160,000	210,000	249,504	1,512,082	2,719,730	5,361,335	6,042,584	6,475,527
Тығыҙлыҡ (кеше/км²)	6,540	8,590	10,200	15,120	9,610	9,600	8,430	8,990
Йыллык артыу, %	3		4	4,6	5,9	5,8	4,1
Мигранттар һанының артыуы			3,800	1,700	24,900	25,900	47,500	35,000
Чыганак: Atlas de Téhéran et Mansour Ohadi

Телдәр

Тегеран донъяның фарсы телле иң эре ҡалаһы булып тора. Ҡала халҡы этник йәһәттән төрлөр, хатта төрлө телдәр һәм диалекттар фарсы теленең тәһран диалектын барлыҡҡа килтергән, ул Иран өсөн стандарт һанала.

Шулай уҡ Тегеран халҡының күпселек өлөшө исфахан, йәзид, шираз, йәһүди-тажик диалекттарында һәм дари телендә һөйләшә

Ҡулланылыш буйынса икенсе урында — әзербайжан теле.

Шулай уҡ, курдтар, гиләндәр, лурҙар, бәлүждәр, төркмәндәр, ғәрәптәр, әрмәндәр, ассириялылар йәмәғәттәре бар

Диндәр

Тәһран халҡының күпселеге — шиғыйҙар, улар 96 % тәшкил итә.

Бәһаиҙар - 2,8 % (200 мең самаһы кеше). Христиандар ҙа бар, уларға беренсе сиратта Әрмән апостол сиркәүе, Урыҫ правослау сиркәүе, Ассирия сиркәүе инә.

Йәһүдиҙәр йәмғиәтенә 16—18 мең кеше инә. Тәһранда 18 синагога бар. Зороастризм йәмғиәтенә 10 мең кеше йәлеп ителгән. Башҡа дини әҙселеккә сөнниҙәр, әҙ һандағы сикхтар, индуистар, буддасылар, мандейҙар, йәзидтәр, суфыйҙар инә.

Туғандаш ҡалалар

	Ил	Ҡала
	Америка Ҡушма Штаттары	Лос-Анджелес
	Көньяҡ Корея	Сеул
	БҒӘ	Дубай
	Филипин	Манила
Беларусь	Беларусь	Минск
	Тажикстан	Дүшәнбе
Рәсәй Федерацияһы	Рәсәй	Мәскәү
	Венесуэла	Каракас
	Куба	Гавана

Галерея

• 
  Тәһран университеты
• 
  Һынлы сәнғәт колледжы
• 
  Тәһран университеты мәсетенең манаралары
• 
  1979 йылдағы Иран революцияһы