Плеханов Георгий Валентинович
Был мәҡәләне әлеге ваҡытта ҡатнашыусы Sherbn мөхәррирләй. |
Плеханов Георгий Валентин Улы (псевдонимдары Н. Бельтов, А. С. Максимов-Дружбинин һ. б.; 29 ноября [11 декабря] 1856, с. Гудаловка, Тамбов губернаһы — 30 май 1918, Ялкале, Финляндия[1]) — марксист, философ, Рәсәй һәм халыҡ-ара социалистик хәрәкәт эшмәкәре, марксизм теоретигы. РСДРП-ға, «Искра» гёзитенё нигеҙ һалыусыларҙың береһе.
| Георгий Валентинович Плеханов | |
 | |
| Тыуған: |
29 ноябрь 1856 (11 декабрь 1856) |
|---|---|
| Тыуған урыны: |
с. Гудаловка, Липецкий уезд, Тамбовская губерния, Российская империя |
| Вафат: | |
| Вафат урыны: |
пос. Ялкала, волость Кивеннапа, Выборгская губерния, Финляндия |
| Гражданлығы: | |
| Дине: | |
| Партия: | |
| Төп идеялары: | |
| Эшмәкәрлек төрө: |
фәлсәфәсе, сәйәсмән, журналист, яҙыусы, тарихсы, социолог, иҡтисадсы, искусствовед, революционер |
 Георгий Валентинович Плеханов Викимилектә | |
| Социализм | |
 | |
|---|---|
| Идеялар | |
| Анархизм | |
| Йәмәғәт милке | |
| Ҡатнаш иҡтисад | |
| Демократия | |
| Йоғонто | |
| Марксизм | |
| Эгалитаризм | |
| Планлы иҡтисад | |
|
Эске ағымдар
Урыҫ социализмы Марксизм-ленинизм Демократик социализм Социал-демократия XXI быуат социализмы Либертар социализм Дини социализм Реформизм Ведалар социализмы Христиан социализмы Ислам социализмы Буддизм социализмы Африка социализмы Ғәрәп социализмы Меланезия социализмы Ҡытай социализмы Экосоциализм | |
Фәлсәфә, социология, эстетика, этика Һәм Рәсәй йәмәғәт фекеренең тарихы буйынса эштәр авторы. 1921 йылда В. И. Ленин үҙенең " тағы бер тапҡыр профсоюздар, ағымдағы мәл һәм Троцкийҙың һәм Бохариндың хаталары тураһында" тиһән хеҙмәтендә" Плехановтың фәлсәфә буйынса яҙған эштәрен өйрәнергә саҡыра, сөнки уларҙы тотош марксистик әҙәбиәттәге иң яҡшыһы тип иҫәпләй [2].
Биографияһы
үҙгәртергә
Плеханов Георгий Валентинович 29 ноябрҙә тыуған(11 декабрь)) 1856 йыл күп балалы (14 апалы-һеңлеле һәм бер туған) ғаиләлә тыуған, атаһы- дворян, отставкалағы штабс-капитан Валентин Петрович Плеханов (1810-1873)[3], әсәһе- Мария Федоровна Белынская (1832-1881).
Михаил Воронеж хәрби гимназияһын алтын миҙал менән тамамлай, һуңынан Петербургта юнкерҙар училищеһында уҡый. 1874 йылда Петербург тау институтына уҡырға инә, уңыштары өсөн Екатерина стипендияһына эйә була, 1876 йылда уҡыуға түләмәгән өсөн институттан сығарыла[4].
1876 йылда «Земля и воля" народниктар ойошмаһына инә, уның етәкселәренең береһе була, теоретик һәм публицистик мәҡәләләр яҙа. 6 декабрь 1876 йылда Ҡазан соборы янында демонстрацияла ҡатнаша.
1879 йылда "Земля и воля" бүленгәндән һуң «Черный передел» ойошмаһының ойоштороусыһы һәм етәксеһе була. Петербургта Һыу үткәргес канал буйында Яңы мамыҡ иләү заводындағы эшселәр стачкаһы ваҡытында (1878 йылдың 2 марты) Н. С. Тютчев үҙ документтарын А. С. Максимов-Дружбининға (Г. В. Плехановҡа) бирә, был уға йәшенергә һәм каторганан ҡотолорға мөмкинлек бирә.
1880 йылда эмиграцияға китә Швейцария.
1883 йылда «Хеҙмәтте азат итеү» тигән Рәсәйҙәге тәүге марксисттар ойошмиаһын төҙөй. 1888 йылдың көҙөндә төркөм «Рус социал-демократик союзы»н булдыра[5].
1894 йыл аҙағында 1895 йыл башында Плеханов инициативаһы буйынса «Сит илдәрҙәге рус социал-демократтары союзы» булдырыла. «Сит илдәрҙәге рус социал-демократтары Союзы» үҙенең II съезында тарҡалғандан һуң, 1900 йылдың майында «Хеҙмәт Азатлығы» төркөмө ағзалары һәм уның фекерҙәштәре «Социал-демократ» революцион ойошмаһын ойоштора. 1900-1903 йылдарҙа "Искра" гәзиттен ойоштороуҙа һәм уға етәкселек итеүҙә ҡатнаша . 1901 йылда Плеханов " Рус социал — демократияһының Сит ил Лигаһы"н ойоштороусыларҙың береһе була. Әҙерлек эштәрендә туранан тура ҡатнаша РСДРП-НЫҢ II съезын әҙерләүҙә туранан- тура ҡатнаша . Ғәмәлдә РСДРП-ның икенсе съезы был партияның ойоштороу съезы була, сөнки I съезд һөҙөмтәһеҙ булып сыға.
РСДРП-ның икенсе съезы
үҙгәртергәРСДРП-НЫҢ II съезында (1903 йыл) Плеханов: «Әгәр революция уңышы өсөн теге йәки был демократик принциптың ғәмәлдә булыуын ваҡытлыса сикләү талап ителһә, бындай сикләү алдынан туҡтау енәйәт булыр ине»тип әйтә[6].
РСДРП-ның II съезынан Һуң Плеханов бер аҙ ваҡыт большевик була, һуңынан Ленин менән фекерҙәре айырымлана һәм РСДРП-ныңменьшевик фракцияһының лидерҙарының береһенә әйләнә.
1905-1916 йылдар
үҙгәртергә
1905-1907 йылдарҙағы Беренсе революция ваҡытында Плеханов эмиграцияла ҡала, шулай итеп, әүҙем революцион ваҡиғаларҙан ситтә була. 1905 йылдың февралендә «Искре» гәзитендә баҫылған «Врозь идти, вместе бить» мәҡәләһендә Плеханов Рәсәйҙә ҡораллы ихтилалға, был ихтилалды ентекле саҡыра, шул уҡ ваҡытта армияла агитация кәрәклегенә айырыуса иғтибар бүлә.
1906-1907 йылдарҙа социал-демократтарҙың Дәүләт Думаһына һайлауҙарҙа ҡатнашыуы , кадеттар менән бер блок төҙөү яҡлы була. "Социал-демократ" дөйөм партия гәзитендә, большевистик баҫмаларҙа («Йондоҙ һ.б.) хеҙмәттәшлек итә. 1905-1912 йылдарҙа Женевала «Социал-демократ көндәлеге»н нәшер иткән.
В Беренсе донъя һуғышы Плеханов союздаш илдәр яғына, Германияға ҡаршы сыға, немец империализмына ҡаршы көрәшергә саҡыра. "Берҙәмлек" социал-демократик төркөмгә нигеҙ һалыусыларҙың һәм етәкселәренең береһе була [7].
1917 йылғы революция
үҙгәртергәФевраль революцияһы Плехановҡа Рәсәйгә 37 йыл эмиграциянан һуң ҡайтыу мөмкинлеген бирә.
Я предчувствую, что долго жить в России не буду. Но не поехать я не могу. Старый солдат революции должен быть на своем посту, когда его зовут[8].
31 мартта Финляндия вокзалында Плехановты Петроград Советы исеменән Н. С. Чхеидзе, И. Г. Церетели, М. И. Скобелев сәләмләй.
Рәсәйгә ҡайтҡас, Плеханов Петроград советы Башҡарма Комитетына индерелмәй. Плеханов яҡлы Григорий Алексинскийла унда индерелмәй . Сәбәбе - Плехановтың "оборона" яҡлы булыуында. Һуғышҡа ҡаршы Совет эшмәкәрҙәре был ҡарашты уртаҡлашмай.
Етәксе ролдән ситләтелгән Плеханов Үҙенең «Единство» гәзитен мөхәррирләү менән сикләнергә мәжбүр була, унда мөһим сәйәси ваҡиғаларға яуаптар менән мәҡәләләр баҫтыра, оппоненттары һәм идеологик дошмандары менән бәхәс алып бара. Ваҡытлы хөкүмәт яҡлы була, В.И.Лениндың Апрель тезистары"н хупламай, уларҙы атаған "аҡылһыҙлыҡ» тип атай.
Октябрь революцияһын хупламай, Рәсәй социалистик революцияға әҙер түгел тип иҫәпләй:[9]. Власты баҫып алыу «Бер класс йәки тағы ла насарыраҡ — бер партияның власты тартып алыуы »[9] күңелһеҙ эҙемтәләргә килтереүе ихтимал.
«Петроград эшселәренә асыҡ хат» та Плеханов: »Сәйәси власты ваҡытынан алда ҡулға алып, рус пролетариаты социаль революция яһамаясаҡ, ә бары тик граждандар һуғышын ғына тыуҙырасаҡ, ул быйыл февраль һәм март айҙарында яуланған позицияларҙан алыҫ сигенергә мәжбүр итәсәк". Шул уҡ ваҡытта Плеханов большевиктарҙың власты оҙаҡҡа алыуын һәм әлеге ваҡытта уларға бер ниндәй ҙә етди ҡаршылыҡ күрһәтеү тураһында һүҙ ҙә булыуы мөмкин түгеллеген фаразлай[10].
1887 йылдан Плеханов туберкулез менән ауырый, 1917 йылдың көҙөндә уның һаулығы ныҡ насарая. 2 ноябрь иртәһендә Уны Петроградҡа Изге Мария Магдалина француз дауаханаһына алып китәләр (Васильев утрауының 14-се линияһы). Бынан ҡатыны уны Финляндияға, профессор Сиротинин тәҡдим иткән үпкә ауырыуҙары буйынса белгес доктор Циммерман шифаханаһына күсерергә ҡарар итә. 1918 йылдың 28 ғинуарында Плехановтар китә Петроград. В Ялкале шифаханаһында Георгий Валентинович «История русской общественной мысли»китабы өҫтөндә (3 томда) күп эшләй. Уның һаулығы яҡшырған кеүек тойола. Әммә 18 мартта ҡан китеү башлана, уны бер нисә көн туҡтатып булмай. Плеханов әкренләп һүнә бара. 15 майҙа агония башлана, 20 майҙа хәле насарая бара. Аменция башлана ( аңдың томаланыуы), һәм1918 йылдың 30 майында көндөҙгө сәғәт икелә Плеханов р туберкулездың киҫкенләшеүе һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән йөрәк эмболияһынан үлә. Мәрхүм Плехановты Петроградҡа алып килгәс, большевиктарҙың тыйыуҙарына ҡарамаҫтан, табут артынан ете километрға һуҙылған демонстранттар колоннаһы килә. Плехановтың үтенесе буйынса уның ҡәберенә инглиз шағирының «Ул тәбиғәт менән ҡушылды»шиғырынан өҙөк яҙылған ҡәбер ташы ҡуйылған[11].
Георгий Плеханов Волков зыяратындағы «Әҙәби күперҙәрҙә» (Санкт-Петербургта), Белинский янында ерләнгән.
Плехановтың һуңғы адресы
үҙгәртергәЛенинград өлкәһе Ильичево ҡасабаһында, В. И. Лениндың элекке йорт-музейына яҡын ерҙә, Оҙон күл ярында (Оҙон) элекке шәхси "Питка-Ярви" шифаханаһының ике ҡатлы оҙон бинаһының бетон нигеҙе һаҡланған (күлдең фин исеме Долгое). Был шифахана 62-се йәшендә вафат булған Георгий Валентиновичтың һуңғы адресы[12].
Ғаиләһе
үҙгәртергә
Туғаны- СССР медицина фәндәре академияһы академигы Николай Александрович Семашко.
1879 йылдан табип Розалия Марковна Плехановаға (Ҡыҙ Фамилияһы Боград; 21 апрель 1856 30 август 1949) өйләнгән, сығышы менән Добренькая йәһүд игенселек колонияһынан ( Херсон губернаһы), Херсонда Мария гимназияһын (1874) һәм Женева университетының медицина факультетын тамамлаған.Ғаиләлә дүрт ҡыҙ тыуа: Вера (1880 йылда ярты йәшендә вафат була), Лидия Плеханова-ле-савуре (1881 25 март 1978, Париж), Евгения Бато — Плеханова (18831964), Мария (18891894). Р.М. Плеханова 1920-се йылдарҙа Франциянан Ленинградҡа күсеп килә, Унда үҙе менән алып килгән Плеханов архивын баҫтырыуға әҙерләүҙә ҡатнаша; ҡыҙҙары Францияла ҡала. 1928 йылда ул плеханов йортон етәкләй Ленинградта, ә 1939 йылда Францияға балалар янына китә һәм СССР-ға икенсе донъя һуғышы башланыу менән бәйле кире ҡайта алмай.
Плехановтың ейәне- француз дипломаты Клод Бато-Плеханов[13][14][15]. Ҡатынының туғаны[16], Мин. Е. Боград Билдәле революционер, Уның хөрмәтенә Сухая Тесь ауылы Богард ауылы тип
Фәлсәфәһе
үҙгәртергәАдрестары
үҙгәртергәЖеневала
үҙгәртергә- Кандоль урамы, 6-сы йорт (18821917)
Петроградта
үҙгәртергә- 1917 Йыл А. Д. Дальберг һәм И. А. Кохендерферҙың килем йорто — Кронверк проспекты, 67.
Иҫтәлекле урындар
үҙгәртергә
Топонимдар
үҙгәртергә- Топоним «улица Плеханова» в городах постсоветского пространства.
- Топоним «Плехановская улица» в городах постсоветского пространства.
- Плеханово, Плехановское сельское поселение
- Плехановский жилмассив в Новосибирске.
Музейҙар
үҙгәртергә- Липецк ҡалаһында Плеханов йорт-музейы
- Плеханов Йорто в Санкт-Петербургта (структура бүлексәһе Рәсәй милли китапханаһы). Унда Плехановтың архивы һәм китапханаһы һаҡлана; реликвиялар араһында Г. үлгәндән һуң битлеге лә һаҡлана. Уны скульптор Эсфирья Зиновьева-Дейч, Плехановтың көрәштәше Л.Г.Дейч ҡатыны эшләгән[17].
Һәйкәлдәр
үҙгәртергә
- Памятник перед зданием Технологического института в Санкт-Петербурге, Московский просп., 26, Загородный просп., 49 (скульпторы И. Я. Гинцбург, М. Я. Харламов, архитектор Я. Г. Гевирц). Открыт 3 мая 1925 года. Сначала памятник был из гипса, год простоял на Казанской площади. Теперь это ― монументальная бронзовая фигура перед технологическим институтом. Плеханов стоит за кафедрой, одну руку положив на книгу, другую подняв вверх. У основания гранитного пьедестала стоит рабочий со знаменем. Памятник монументального искусства Федерального значения. Рәсәйҙең мәҙәниәт министрлығы. № 7810080000 // Сайт «Объекты культурного наследия (памятники истории и культуры) народов Российской Федерации».
- Плехановтар усадьбаһы территорияһындағы Бюст Плеханов (Липецк өлкәһе)
- Игорь Мазурҙың эше- Плехановта (Липецк өлкәһе) иҫтәлекле билдә, 2006 йыл.
- Һәйкәл Плеханов урамы в Липецк ҡалаһы.
- 1918 йылдан 2013 йылға тиклем Плехановтың исеме Александр баҡсаһындағы стела (иҫәп буйынса һуңғыһы).
Учреждениелар
үҙгәртергә- Г.В.Плеханов исемендәге Рәсәй иҡтисад университеты
- Г. В. Плеханов исемендәге Санкт-Петербург дәүләт тау институты (техник университет) (2011 йылға тиклем)
- Плеханов Фонды (2002 йылда төҙөлгән)
Киноға төшөрөү
үҙгәртергә- Олег Фрелих («Степан Халтурин», 1925)
- Николай Анненков («Быуат башында», 1961)
- Сергей Карнович-Валуа («Ғәҙәттән тыш йөкләмә», 1965)
- Константин Худяков («Софья Перовская», 1967)
- Пол Эддингтон (»Бөркөттәрҙең ҡолауы", 1974)
- Николай Демин ("Аҡ мазурка", 1977)
- Эрнст Романов («20 декабрь», 1981)
- Регимантас Адомайтис («Бүленеш», 1993)
- Дмитрий Воробьев («Троцкий ҡалаһы», 2017)
Әҫәрҙәре
үҙгәртергәБөтә донъяға билдәлелек[18] Плехановҡа эштәр килтерелгән «Социализм һәм сәйәси көрәш, Тарихҡа монистик ҡарашты үҫтереү мәсьәләһенә, Тарихты материалистик аңлау тураһында, Тарихта шәхес роле тураһындағы мәсьәләгә, Марксизмдың Төп мәсьәләләре һ. б.
Иҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ Ныне — Ильичёво.
- ↑ Ленин В. И. Ещё раз о профсоюзах, о текущем моменте и об ошибках тт. Троцкого и Бухарина. Дата обращения: 9 февраль 2019. Архивировано 19 февраль 2019 года.
- ↑ Журавлёва Г. П. Жизненный путь Г. В. Плеханова и его вклад в теорию научного социализма // Социально-экономические явления и процессы. — 2017. — № 1 (дата обращения: 17.07.2023).
- ↑ с. 4. Дата обращения: 26 май 2011. Архивировано из оригинала 14 февраль 2019 года.
- ↑ Спиридович, 2019, с. 15
- ↑ Ю. Л. Полевой (редактор-составитель). Воронежцы: знаменитые биографии в истории края. — Воронеж: Издательский дом "Кварта", 2007. — 520 с. с.
- ↑ Революция и гражданская война в России: 1917—1923 гг. Энциклопедия в 4 томах. — М.: Терра, 2008. — Т. 2. — С. 50. — 560 с. — (Большая энциклопедия). — 100 000 экз. — ISBN 978-5-273-00562-4.
- ↑ 4 апреля 1917. Георгий Плеханов. Дата обращения: 4 март 2018. Архивировано 4 март 2018 года.
- ↑ 9,0 9,1 Шикман А. П. Деятели отечественной истории. Биографический справочник. — Москва, 1997.
- ↑ Щукина Т. В. Социал-демократия осенью 1917 года. Ростов-на-Дону, Новочеркасск, Донская область // Донской временник. Дата обращения: 14 март 2015. Архивировано 15 июль 2014 года.
- ↑ Орлов Б. С. Георгий Плеханов и наше время // Полития. Анализ. Хроника. Прогноз. — 2006. — № 3 (дата обращения: 17.07.2023).
- ↑ Последний адрес Плеханова. Симанков Н. Заведующий домом-музеем В. И. Ленина в Ильичёво. В газете Ленинградская здравница за май 1988 года.
- ↑ Плеханова Розалия Марковна. Дата обращения: 25 июль 2022. Архивировано 4 март 2016 года.
- ↑ Л. Гиль «Ветви моей родословной» 2023 йыл 28 июль архивланған., 2 2023 йыл 28 июль архивланған.
- ↑ Существовало ли «Завещание»? Дата обращения: 30 июль 2012. Архивировано 19 июнь 2013 года.
- ↑ По другим данным, не племянник, а двоюродный брат Р. М. Боград-Плехановой. См. статью Любови Гиль «Ветви моей родословной (продолжение)» в электронном журнале «МЫ ЗДЕСЬ» (№ 431,432, 434, 435, 436, 437, 438)
- ↑ Глезеров С. Политика на антресолях // Санкт-Петербургские ведомости. — 2020. — 3 марта.
- ↑ Если в шаблоне {{cite web}} задаётся параметр
archive-url=, должен задаваться и параметрarchive-date=, и наоборот. Необходимо задать параметрurl=в шаблоне {{cite web}}. Необходимо задать параметрtitle=в шаблоне {{cite web}}. [ ]. Дата обращения: 17 апрель 2012.
Әҙәбиәт
үҙгәртергә- Аптекман О. В. Георгий Валентинович Плеханов. Из личных воспоминаний. — Л., 1924.
- Бережанский А. С. Г. В. Плеханов: от народничества — к марксизму / А. С. Бережанский. — Воронеж: Изд-во Воронеж. ун-та, 1990. — 208 с.
- Бэрон, Самуэль Х. Г. В. Плеханов — основоположник русского марксизма. — СПб.: Изд-во РНБ. Дом Плеханова, 1998.
- Вольфсон С.Я. Великий социалист: Краткий очерк жизни Г.В. Плеханова. — Минск: Госиздат Белоруссии, 1922. — Изд. 2-е. — Минск: Госиздат Белоруссии, 1922.
- Гусаковский М. А. К проблеме человека в философии Г. В. Плеханова
- Жуйков Г. С. Группа «Освобождение труда». — М.: Изд-во социально-экон. лит-ры, 1962. — 164 с.
- Жуйков Г. С. Петербургские марксисты и группа «Освобождение труда» / Г. С. Жуйков. — Л.: Лениздат, 1975. — 328 с.
- Иовчук М. Т., Курбатова И. Н. Плеханов / Иовчук, М. Т., Курбатова, И. Н. — М.: Молодая гвардия, 1977 («ЖЗЛ»)
- Канцевич Я., Тютюкин С. В. Ещё раз о «Политическом завещании» Плеханова. // Отечественная история. — № 6. — 2001. — C. 178—182.
- Кирпиченок А. Георгий Валентинович Плеханов — первый русский марксист
- Курбатова И. Н. Начало распространения марксизма в России. Литературно-издательская деятельность группы «Освобождение труда» zip / Курбатова, И. Н. — М.: Мысль, 1983. — 268 с.
- Лелевич Г. Г. В. Плеханов и задачи марксистской литературной критики
- Лифшиц М. А. Очерк общественной деятельности и эстетических взглядов Г. В. Плеханова
- Осипов В. Д. Подснежник: Повесть о Г. Плеханове. — М.: Политиздат, 1982. — 528, [7] с. — (Пламенные революционеры). — 300 000 экз.
- Петренко Е., Филимонова Т., Тютюкин С., Чернобаев А. Существовало ли «Завещание»? Полемика с публикаторами «Политического завещания» Георгия Плеханова
- Плеханов / Пустарнаков В. Ф. // Новая философская энциклопедия : в 4 т. / пред. науч.-ред. совета В. С. Стёпин. — 2-е изд., испр. и доп. — М. : Мысль, 2010. — 2816 с.
- Плеханова Р. М. Год на Родине. Два отрывка из воспоминаний — о пребывании Г. В. Плеханова в Териоках
- Плеханова Р. М. Из рукописи «Моя жизнь»
- Троцкий Л. Беглые мысли о Г. В. Плеханове 2023 йыл 28 июль архивланған.
- Тютюкин С. В. Г. В. Плеханов. Судьба русского марксиста. — М.: РОССПЭН, 1997. — 376 с.
- Тютюкин С. В. Первая российская революция и Г. В. Плеханов. — М.: Наука, 1981. — 336 с.
- Узиков Ю. Уфимский мандат Плеханова
- Baron S. Plekhanov in Russian history and soviet historiography. — Pittsburgh: University of Pittsburgh Press, 1995. — 274 p.
- Плеханов Г. В. — на сайте «Материалистическая диалектика»
- Anarchism & Socialism (1895)(недоступная ссылка) (PDF ebook)
- А. И. Спиридович. История большевизма в России. От возникновения до захвата власти. 1883—1903—1917. — М.: Захаров, 2019. — 288 с. — ISBN 978-5-8159-1523-7.