Шафталы
Шафталы[2][3], Шәфтәле[4], Персик (лат. Prúnus pérsica, рус. Персик обыкновенный[5][6][7] йәки рус. персик[8] , «фарсы» емеше) — йомшаҡ, һутлы емеш[9],[10][9][11]..
Шафталы | |||||||||||||||||||||
Фәнни классификация | |||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||||
Халыҡ-ара фәнни исеме | |||||||||||||||||||||
Синонимдар | |||||||||||||||||||||
Persica vulgaris Mill.
Список[1]
| |||||||||||||||||||||
|
Элегерәк хәҙерге заманда ашарға яраҡлы тип һаналған емештәр (павия, бруньондар, гони, биан-тао һ.б.) бер төргә ҡарай тип иҫәпләгәндәр, улар — ябай шафталы төрө[12][13][14][15][16][17]. Һуңғы ваҡытта Фирғәнә шафталыһы (Prunus perganensis) үҙ аллы төр булып һанала[18][19].
Тышҡы күренеше һәм төҙөлөшө
үҙгәртергәЯбай шафталы емеше — йомшаҡ һәм һутлы һөйәкле (төшлө) емеш. Һөйәктәре ҙур, өҫтөндә тәрән генә һырҙар була. Өҫтө йомшаҡ ҡыҫҡа ғына мамыҡ кеүек төктәр менән ҡапланған (ҡыҫҡа йөнтәҫ), төҫө аҡ һалам һәм һары-йәшелдән алып һарғылт-ҡыҙыл, сағыу ҡыҙғылт-һары, алһыу һәм көрәнһыу- ҡыҙыл булыуы мөмкин[20][21][22][23][24] .
Емештең һутлы итләс өлөшө һары, ҡайһы саҡта аҡ төҫтә була[20].
Емештең ауырлығы уртаса 60 граммдан алып 200 граммға тиклем тарта[20].
Төрҙәре
үҙгәртергәШафталы түбәндәге төркөмдәргә бүленә[18] :
ысын шафталы — йомшаҡ мамыҡлы (йөнтәҫ), итләс өлөшө йомшаҡ һәм айырылып торған һөйәкле;
нектариндар — мамыҡһыҙ, айырылып торған һөйәкле;
павиа — мамыҡлы, итләс өлөшө йомшаҡ, әммә һөйәге айырылмай;
клинчтар, йәки консервалау өсөн — итләс өлөшө ҡатыраҡ һәм һөйәге айырылмай;
бруньондар — өҫтө мамыҡһыҙ, һөйәге айырылмай[18] ;
яҫы йәки инжир шафталыһы — итләс, йәлпәк формалы (уртаһы эскә батыбыраҡ тора)[18][25].
Аҙыҡ булараҡ әһәмиәте
үҙгәртергәЯңы өлгөргән емештәр кеше өсөн иң файҙалыһы тип иҫәпләнә. Әммә шафталы емешен оҙаҡ һаҡлап булмай, шуға күрә күпләп һатыу өсөн үҫтергәндә уны ярым өлгөргән килеш йыялар. Шул уҡ сәбәптән (ҡыҫҡа һаҡлау арҡаһында) йыш ҡына шафталы емешен (сәнәғәт масштабында, йәки шәхси баҡсала үҫкәнде) эшкәртеп, уның һутын эшләйҙәр, йәки уны консервалайҙар. Шулай уҡ был емеште киптерергә лә була[17]. Шафталы емешендә шәкәр күп (5 -15 %), ирекле органик кислоталар (алма, лимон, шарап һ. б.кислоталар, бөтәһе 0,2 -нән 0,7 %-ҡа тиклем), В төркөмө витаминдары, С витамины (аскорбинка кислотаһы), А провитаминдар (каротен), шулай уҡ К, Е һәм РР витаминдары бар. Бынан тыш был емеш калий, тимергә бай [17].
Донъяла шафталы етештереү
үҙгәртергәШафталы етештереүсе төп өлкәләр — 45° с.ш. һәм 30° ю.ш. Уңышы 20-40 т/га [18].
Донъяла шафталы етештереү
(нектарин менән бергә) йылдар буйынса (мең тонна) | |
---|---|
1965 | 5816 |
1970 | 6371 |
1975 | 6542 |
1980 | 7535 |
1985 | 7752 |
1990 | 9397 |
1995 | 10 913 |
2000 | 13 370 |
2005 | 17 790 |
2010 | 20 540 |
2015 | 23 890 |
2017 | 24 665 |
23 төп шафталы етештереүсе
(нектарин менән бергә; мең тонна) [26] | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Страна | 1985 | 1995 | 2005 | 2015 | 2018 | 2020 | ||
ҠХР | 707 | 2770 | 7649 | 13668 | 15195 | 15000 | ||
Испания | 547 | 661 | 1261 | 1581 | 903 | 1306,0 | ||
Италия | 1424 | 1328 | 1693 | 1422 | 1090 | 1015,4 | ||
Төркиә | 200 | 340 | 510 | 642 | 789 | 892,0 | ||
Греция | 547 | 1034 | 864 | 521 | 968 | 890,6 | ||
Иран | 70 | 160 | 439 | 781 | 645 | 663,6 | ||
АҠШ | 1164 | 1198 | 1302 | 927 | 700 | 560,0 | ||
Мысыр | 13 | 267 | 360 | 269 | 246 | 337,9 | ||
Чили | 143 | 275 | 311 | 335 | 319 | 307,8 | ||
Һиндостан | 65 | 89 | 174 | 271 | 278 | 265,7 | ||
Аргентина | 287 | 199 | 272 | 266 | 226 | 221,7 | ||
Бразилия | 99 | 150 | 235 | 216 | 219 | 201,9 | ||
Ҡалып:ROK | 131 | 129 | 223 | 237 | 205 | 189,1 | ||
Алжир | 20 | 38 | 95 | 177 | 190 | 186,4 | ||
Үзбәкстан | н/д | 67 | 56 | 220 | 161 | 184,3 | ||
Франция | 488 | 529 | 402 | 271 | 184 | 179,0 | ||
Мексика | 174 | 120 | 208 | 176 | 160 | 173,0 | ||
КАР | 136 | 184 | 172 | 193 | 152 | 172,3 | ||
Марокко | 25 | 30 | 55 | 91 | 158 | 159,5 | ||
Тунис | 25 | 48 | 105 | 138 | 118 | 150,0 | ||
КНДР | 85 | 100 | 124 | 121 | 121 | 121,8 | ||
Пакистан | 12 | 45 | 70 | 71 | 88 | 108,7 | ||
Япония | 205 | 163 | 174 | 121 | 113 | 98,9 | ||
Россия | 23 | 38 | 32 | 36,5 | 40,0 | |||
Источник: Продовольственная и сельскохозяйственная организация ООН |
Сәнғәттә шафталы емеше
үҙгәртергәҠарағыҙ
үҙгәртергә
Иҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ The Plant List, Prunus persica (L.) Batsch Архивная копия от 10 март 2021 на Wayback Machine (инг.)
- ↑ Русско-башкирский словарь (З.Г.Ураксин, Ю.З.Ураксин, 2004)
- ↑ Русско-башкирский словарь по лесному делу (З.Г.Ураксин, З.Г.Уразбаева, Н.Ф.Суфьянова)
- ↑ Русско-башкирский словарь по ботанике (С.И.Янтурин, Г.А.Хисамов, 1981)
- ↑ Персик (Persica) 2017 йыл 30 октябрь архивланған., Большая советская энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия, 1969—1978 гг.
- ↑ 385. Persica Mill. / Persica vulgaris Mill. — Персик обыкновенный 2017 йыл 30 октябрь архивланған., Вульф Е. В., Малеева О. Ф.//Мировые ресурсы полезных растений/Л.: Наука, 1969. — 568 с.
- ↑ Персик обыкновенный 2016 йыл 16 апрель архивланған., Маевский П. Ф. Флора средней полосы европейской части России. — 10-е изд., испр. и доп.. — М.: Товарищество научных изданий КМК, 2006. — 600 с. (С. 333) — ISBN 5-87317-321-5.
- ↑ [slovar.cc/rus/koler/1566411.html Персик] . Энциклопедия Кольера.
- ↑ 9,0 9,1 Персик // Толковый словарь Ушакова. Д. Н. Ушаков. 1935-1940 .. — «».
- ↑ Большой словарь иностранных слов. — Издательство «ИДДК», 2007.
- ↑ Григорий Дубовис. Еврейская кухня . — ЛитРес, 2017. — С. 392—. — ISBN 978-5-04-049832-1.
- ↑ Шоферистов Е. П. Эколого-географическая и помологическая классификация сортов нектарина // Сборник научных трудов Государственного Никитского ботанического сада. — 2015. — Вып. 140. — С. 55—76.
- ↑ Краткая Российская энциклопедия. Т. 2: К - Р . — Оникс 21 век, 2003.
- ↑ Персик // Большая советская энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия. 1969—1978 .. — «Все культурные сорта (плодовые) произошли в основном от П. обыкновенного.».
- ↑ Персик // Современный толковый словарь. — Издательство «Большая Советская Энциклопедия».
- ↑ Персик // Большой Энциклопедический словарь. 2000.
- ↑ 17,0 17,1 17,2 Н. Ручкина. Персик . «Химия и жизнь», №9 2011. Дата обращения: 5 ноябрь 2017. Архивировано 7 ноябрь 2017 года.
- ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 18,4 Персик / М. К. Раджабов // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
- ↑ Prunus ferganensis (Kostov & Rjabov) Kovalev & Kostov GRIN сайтында мәғлүмәт (инг.)15.2.2018 г.
- ↑ 20,0 20,1 20,2 Галина Кизима. Большая энциклопедия садовода-огородник от А до Я . — Эксмо, 2017. — С. 66—. — ISBN 978-5-04-043810-5.
- ↑ Пламен Кьосев. Лекарственные растения: самый полный справочник . — ЛитРес, 2017. — С. 684—. — ISBN 978-5-457-40732-9.
- ↑ О. Петровская; Е. Залесова. Полный иллюстрированный словарь-травник и цветник . — ООО "Остеон-Пресс", 2017. — С. 579—. — ISBN 978-5-457-85778-0.
- ↑ Фёдор Васильевич Церевитинов. Химия и товароведение свежих плодов и овощей: допущена в качестве учебного пособия для высших учебных заведений . — Новый агроном, 1930.
- ↑ Иван Дубровин. Питание на даче. — Научная книга, 2017. — С. 11—. — ISBN 978-5-457-69921-2.
- ↑ Персики и нектарины: фото видов персика (зелёного, красного, инжирного, жёлтого и персика Потанина) . Udec.ru. Дата обращения: 5 ноябрь 2017. Архивировано 10 ноябрь 2017 года.
- ↑ ФАО . Дата обращения: 25 июнь 2022. Архивировано 12 ноябрь 2016 года.