Оло Кәркәле

Оло Кәркәле (рус. Большие Каркалы) — Башҡортостандың Миәкә районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 488 кеше. Почта индексы — 452094, ОКАТО коды — 80244815001.

Оло Кәркәле
Оло Кәркәле
Рәсми тел	башҡортса‎ һәм урыҫ теле
Дәүләт	Рәсәй
Административ үҙәге	Оло Кәркәле ауыл советы
Административ-территориаль берәмек	Оло Кәркәле ауыл советы
Сәғәт бүлкәте	UTC+05:00[d]
Халыҡ һаны	488 кеше (2010), 577 кеше (2002), 556 кеше (2009)
Почта индексы	452094

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	488	237	251	48,6	51,4

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Ҡырғыҙ-Миәкә): 30 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Аксенов): 73 км

Ауыл тарихы

Оло Кәркәле ауылы кешеләре Ырымбур губернаһы Минзәлә өйәҙенең Ҫарайлы-Мең улусы Иман ауылы аҫаба башҡорттарынан барлыҡҡа килгән керҙәштәр була. Уларҙы 1747 йылдың 17 февралендәге 31-се килешеү буйынса Илекәй-Ҡырҡ-Өйлө-Мең улустары аҫабалары ебәргән. 1856 йылда Кәркәле ауылы кешеләре, уларҙың ҡарт олаталары Иман ауылынан күсеп килгән, тип раҫлаған. Бына уларҙың исемдәре: Ибраһим Һөйөндөков, Туйгилде Биккинин, Шәрәфетдин Хәбибуллин, Әбделкәрим Ғәбиҙуллин, Насретдин Хәйбуллин, Ғүмәр Бикҡолов Р, Төхвәтулла Рамазанов, Сафиулла Фәйзуллин, Ғәли Аҙанғолов. Уларҙы Кәркәлетамаҡ ауылы халҡы Йәғәфәр Мөрсәлимов, Ғәбделмәлик Ғәбделвәхитов , Ғәбделвәхит Ғәбдрәхимов (1812 йылғы һуғышта ҡатнашыусы), Хоҙайбирҙе Ғәбделнасиров, Әхтәм Әбделсәләмов, Фәтҡулла Фәйзуллин, Ғәбделвәли Ғәбдрәшитов та хупланы.

Асыҡланыуынса, Минзәлә өйәҙенең Минзәлә йылғаһы буйында ултырған һарайлы-мең башҡорттары ҡасандыр Дим йылғаһы буйындағы аҫабалар булған. Был хаҡта уларҙың Бәләбәй өйәҙ суды тарафынан тәғәйенләнгән өйәҙҙәге ышаныслы кеше Әбделвәхит Рәхмәтуллин шаһитлыҡ ҡыла. Бына нимә тураһында һөйләгәндәр, ғәҙеллектең асылы түбәндәгесә яңғырай: "Ата-бабаларыбыҙ йәшәгән урынды һәм уларҙың Минзәләгә күскәнгә тиклемге ышанысын ҡарап, Рәхмәтуллин тарафынан күрһәтелгән торлаҡ урыны Көрмәнкәй һәм Шәрип ауылдары араһының уң яғында табыла, унда барыһы ла зыяраттан алыҫ түгел, тип раҫлана.

1770 йылда сотник Буҙан Исмәҡов иптәштәре менән Күл-Иле-Мең волосынан 40 башҡорт ғаиләһен ауылға индерә.Улар Һарайлы-Мең улусының Айыт, Дүҫән, Баязит һәм Кәркәле (Абушахман Балтасев, Әбделкәрим Сәйетов, Әбделғәзиз Йөҙөкәев, Әбделкәрим Аҙнашев) ауылдарынан «Садаковтан Өйәҙе тамағына тиклем» ергә урынлаша. Уларҙың күбеһе һуңынан Кәркәле ауылына төпләнә.

Ауыл халҡы яңы күскенселәрҙе ҡабул итеү иҫәбенә тулылана. Айтуған һәм Кәреш ауылдары бөтөрөлгәндән һуң, ундағы халыҡтың бер өлөшөн Кәркәле ауылы башҡорттары ҡабул иткән. Бынан тыш, 1845 йылда Стәрлетамаҡ өйәҙенән 6 башҡорт килә. 1795 йылда 30 йортта 217 башҡорт йәшәгән, 1816 йылда — 322, 1834 йылда — 487, 1850 йылда — 784, 1870 йылда — 762, 1917 йылда — 1596, 1920 йылда — 1515 башҡорт, шулай уҡ 4 сыуаш, 7 мишәр иҫәптә торған. Пугачев ваҡиғаларына бәйле, Кәркәле ауылы кешеһенең исеме билдәле. Ул-Ҡараҡай Айкин, Пугачевтың поход яҫауылына һәм йөҙбашына 17 һум тоҙҙан йыйған аҡсаһын тапшыра.

1843 й. 487 башҡортҡа 592 бот ужым һәм 1928 бот яҙғы иген сәселә, шулай уҡ 8 бот картуф ултыртыла. 1917 йылда 275 йорттоң 1205 дисәтинә сәсеүлеге була. Шуларҙың 142-һендә — 4 дисәтинәгә тиклем, 65-ендә — 10 дисәтинәгә тиклем, 23-өндә — 15 дисәтинәгә тиклем, 10-һында 15 дисәтинәнән ашыу сәсеүлек булған. 35 хужалыҡ сәсеүһеҙ тип иҫәпләнгән. Бөтәһе лә 368 баш мал- тыуар тотҡан.

XX быуат башынан уны Оло Кәркәле тип йөрөтәләр, 1925 йылдан һуң, Кәркәлетамаҡ Кесе Кәркәлегә әүерелә. Ике ауыл халҡы ла тығыҙ генетик бәйләнештә. Кәркәлетамаҡ ауылы беренсе тапҡыр 1816 йылғы ревизия мәғлүмәттәрендә күренә. Ул ваҡытта ауылда 13 йортта 99 керҙәш башҡорт йәшәгән булған.

Билдәле шәхестәре

• Ғәбделвәхит Ғәбдрәхимов (1788—?) — хәрби эшмәкәр. 1812 йылғы Ватан һуғышында һәм Рус армияһының сит илгә 1813—1814 йылдарҙағы походтарында ҡатнашыусы.
• Хәсәнов Илмир Йосоп улы (8 ғинуар 1942 йыл) — юғары мәктәп ветераны, ғалим-инженер-механик. 1983 йылдан хәҙерге Өфө дәүләт нефть техник университетының Салауат филиалы, 2004 йылдан — Башҡорт дәүләт университетының Стәрлетамаҡ филиалы уҡытыусыһы. Техник фәндәр докторы (1994), профессор (2012). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2002)
  
• Кәлимуллин Вәғиз Хәлим улы (20.08.1946)-Башҡортостан Республикаһы хеҙмәтләндереү өлкәһенең атҡаҙанған хеҙмәткәре. 394-се б.