Иҫке Яҡуп (Йылайыр районы)
Иҫке Яҡуп (рус. Староякупово) — Башҡортостандың Йылайыр районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 50 кеше[1]. Почта индексы — 453694, ОКАТО коды — 80227825005.
| Ауыл | |
| Иҫке Яҡуп Иҫке Якуп | |
| Ил | |
|---|---|
| Федерация субъекты | |
| Муниципаль район | |
| Координаталар | |
| Сәғәт бүлкәте | |
| Һанлы танытмалар | |
| Автомобиль коды |
02, 102 |
| ОКАТО коды | |
| ОКТМО коды | |
.svg)
Халыҡ һаны
үҙгәртергә- Милли составы
Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу (2002) мәғлүмәте буйынса башҡорттар 100 % тәшкил итә[2].
Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)
| Иҫәп алыу йылы һәм көнө | Бөтә халыҡ | Ир-егеттәр | Ҡатын-ҡыҙҙар | Ир-егеттәр өлөшө (%) | Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%) |
| 1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар) | |||||
| 1920 йыл 26 август | |||||
| 1926 йыл 17 декабрь | |||||
| 1939 йыл 17 ғинуар | 146 | 72 | 74 | 49,3 | 50,7 |
| 1959 йыл 15 ғинуар | 203 | 93 | 110 | 45,8 | 54,2 |
| 1970 йыл 15 ғинуар | 211 | 100 | 111 | 47,4 | 52,6 |
| 1979 йыл 17 ғинуар | 152 | 74 | 78 | 48,7 | 51,3 |
| 1989 йыл 12 ғинуар | 110 | 49 | 61 | 44,5 | 55,5 |
| 2002 йыл 9 октябрь | 80 | 36 | 44 | 45,0 | 55,0 |
| 2010 йыл 14 октябрь | 50 | 23 | 27 | 46,0 | 54,0 |
Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.
- 1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.
- 1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны
Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.
- 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.
- Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.
- 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.
- Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.
- 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)
- Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.
- 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.
- Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.
- 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.
- Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.
- 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
- 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
- Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7
- 1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.
Географик урыны
үҙгәртергәЯҡуп ауылы Һаҡмар йылғаһының һул ярында, райондың көньяҡ-көнсығыш өлөшөнөң тау-урман зонаһының матур урынында, Крепостная (Дала) Йылайыр йылғаһының Һаҡмар йылғаһына ҡойған урынында урынлашҡан.
Урамдары
үҙгәртергәТарихы
үҙгәртергәБашҡортостандың Йылайыр районында бөгөн Яҡуп исеме менән ике ауыл билдәле: Иҫке Яҡуп һәм Яңы Яҡуп. Тәүҙә бер ауыл — Яҡуп була, икенсеһенә коллективлаштырыу йылдарында нигеҙ һалына.
Яҡуп ауылы тарихы тәүгә өйрәнелә. Район энциклопедияһында хаталы мәғлүмәт бар — ауыл Бөрйән улусы ауылы булараҡ күрһәтелгән һәм йәнәһе лә 1795 йылда Йылайыр районы теркәлгән.
Уның килеп сығыу ваҡыты һәм сәбәптәре тураһында мәғлүмәт юҡ. 1795—1834 йылдарҙағы ревизияларҙа билдәләнмәгән. X ревизия документтарында ғына (1859) һаҡланған, унда Ырымбур губернаһы Яҡуп ауылы һәм 3-сө юрттың 4-се башҡорт кантоны (Түңгәүер улусы) өйәҙе билдәләнгән[ЦРУ РБ. Ф.-138. Оп.2. Д.646. Л.2-19]. Әммә уның 1850 йылдағы IX ревизияһында иҫәпкә алыныуы тураһында күрһәтмә лә бар, шулай итеп, Яҡуп ауылы 1834—1850 йылдар арауығында барлыҡҡа килгән.
Шуны билдәләп үтергә кәрәк: XIX быуат картаһында ауыл Һаҡмар йылғаһының уң ярында, уға Йылайыр (Степной) йылғаһы ҡойған урында күрһәтелгән һәм ауылды ике өлөшкә бүлгән кеүек тойола [Европа Рәсәйенең махсус картаһы].
1859 йылда Яҡуп ауылы административ үҙәккә әйләнә. 1-се Ырымбур кантоны Түңгәүер Йорт ойошмаһының унынсы халыҡ иҫәбен алыуға ингән башҡорттарҙың йән башына бәйле исемлек түбәндәгеләрҙе теркәгән: "Яҡуп ауыл йәмғиәте: Яҡуп, Ғәҙел (һуңыраҡ Вәлит ауыл йәмғиәтенә ҡараған), Ишембәт, Мәҡсүт. 1863—1864 йылдарҙа Яҡуп ауыл йәмғиәте 3 ауылды берләштергән: «Яҡуп, Ишембәт, Мәҡсүт ауылдары»[ЦРУ РБ. Ф. И-2. Оп.1. Д. 15158. Л.37; Административ-территориаль бүленеш тарихы, 2003. с.374].
Көньяҡ түңгәүерҙәре ауылы Яҡупҡа 1834—1850 йылдарҙа Ейәнғолов нигеҙ һалған. X ревизияла (1859 йыл) Яҡуп Мәҡсүтов үҙенең ауылында йәшәгән, уға 82 йәш булған.
1860 йылдар башында Яҡуп ауылында 55 йорт хужалығы һәм 180 ир-ат була. Был ауыл халҡы малсылыҡ һәм ауыл хужалығы менән шөғөлләнгән, Йәйләүгә сыҡҡан. Тулыһынса һылтанма буйынса уҡығыҙ[4].
Билдәле шәхестәре
үҙгәртергә- Дилмөхәмәтов Ишмулла Ишҡәле улы (15 сентябрь 1928 йыл — 19 октябрь 1984 йыл) — башҡорт актёры, атаҡлы ҡурайсы, йырсы һәм композитор. РСФСР-ҙың атҡаҙанған (1975), Башҡорт АССР-ының халыҡ (1973) артисы.
- Дилмөхәмәтов Ишҡәле Шәмсетдин улы (рус. Дильмухаметов Ишкали Шамсутдинович) (1 июнь 1901 йыл — 7 ноябрь 1974 йыл) — ҡурайсы, Бөйөк Ватан һуғышы яугиры, Ленинград блокадаһын өҙөүҙә ҡатнашыусы, Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре[5]
Матбуғатта
үҙгәртергә- Түңгәүер[6]
Видеофильмдар
үҙгәртергә- Ишҡәле Дилмөхәмәтов улдары менән. 1971 йыл[7]
Сығанаҡтар
үҙгәртергә- ↑ Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
- ↑ Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан — приложение в формате Excel 2016 йыл 4 март архивланған..
- ↑ Улицы
- ↑ http://urgaza.ru/library-portal/articles/210/1976/
- ↑ Ғәйнетдинов Ю.И. «Ҡурай һәм ҡурайсылар». — Өфө: «АльфаРеклама», 2014 й. — С. 424-се б..
- ↑ Аманат
- ↑ https://www.youtube.com/watch?v=y0nX2sCb1vY 1971г. Курай. Ишгали Дильмухаметов с сыновьями. с. Староякупово. Башкортостан