Исмәғил (Ауырғазы районы)

Исмәғил (рус. Исмагилово; боронғо исеме Үҙәнбаш) — Башҡортостандың Ауырғазы районындағы ауыл. Исмәғил ауыл Советының административ үҙәге. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 918 кеше. Почта индексы — 453488, ОКАТО коды — 80205813001.

Ауыл
Исмәғил рус. Исмагилово
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башкортостан
Муниципаль район	Ауырғазы
Ауыл советы	Исмәғил
Координаталар	54°10′05″ с. ш. 55°57′26″ в. д.
Халҡы	↗918 кеше (2010)
Милли состав	татарҙар, башҡорттар, урыҫтар
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	453488
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 205 813 001
ОКТМО коды	80 605 413 101
ГКГН номеры	0519145
Исмәғил

Географик урыны

Исмәғилауылы Өршәк йылғаһы ҡушылдығы Өйәҙән йылғаһы буйында урынлашҡан.

• Район үҙәгенә тиклем (Талбазы): 19 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Аҡкүл): 38 км

Тарихы

Исмәғил (Үҙәнбаш) ауылы 1795 йылда «яңынан булдырылған» Үҙәнбаш тип аталған. Ул саҡта ауылда 6 ир-ат һәм 7 ҡатын-ҡыҙ яһаҡлы татар йәшәгән. Улар Боғорослан өйәҙенең Ҡотломбәт ауылынан һәм Минзәлә өйәҙенең Дүсмәт ауылынан сыҡҡан. Шул уҡ ваҡытта бында Волга йылғаһы бассейнындағы Түбәнге Новгород губернаһы Сергач өйәҙенең Грибаново һәм Ключищи ауылдарынан хеҙмәтле татарҙар: 15 ир-ат һәм 7 ҡатын-ҡыҙ күсеп килгән. Ауыл халҡы алпауыт гвардия капитаны Левашов һатып алған Өршәк-Мең башҡорттарынан аҫаба ерҙәрендә, 1812 йылғы купчий ҡағыҙы буйынса яңы хужаға (Левашовҡа) беркетелгән биләмәлә, төпләнә. 1816 йылғы VII ревизияла ауылға нигеҙ һалыусының улы 32 йәшлек Сәйфетдин Исмәғилов теркәлгән.

1859 йылда үткән X рәүиз 34 кешенән торған 2 башҡорт йортон һәм 547 кешенән торған 93 мишәр йортон асыҡлай.

1865 йылда 135 йортта 1088 кеше йәшәгән. Игенселек, малсылыҡ, урман кәсептәре менән шөғөлләнгәндәр. Мәсет, училище булған. 1906 йылда 2 мәсет, 2 мәҙрәсә, 2 бакалея кибете, 2 мөгәзәй теркәлгән.

Әлеге көндә Исмәғил ауылында урта мәктәп, балалар баҡсаһы, фельдшер-акушерлыҡ пункты, Мәҙәниәт йорто, китапхана бар.

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август	1629
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	1338
1959 йыл 15 ғинуар	1021
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	797
2002 йыл 9 октябрь	828
2010 йыл 14 октябрь	918	425	493	46,3	53,7

Милли состав

Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу (2002) мәғлүмәте буйынса — күпселек татарҙар (100 %) йәшәй.

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Ревизия материалдары

1859 йылда Исмәғил ауылында ла рәүиз (ревизия) үткәрелә һәм уның материалдары Башҡортостандың Милли архивында һаҡлана.

Билдәле шәхестәре

• Ғөбәйҙуллин Наил Мырҙахан улы (4 май 1953 йыл), инженер-механик. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (2009), профессор. (2011).
• Байтимеров Рамаҙан Муллағәли улы (5 апрель 1923 йыл — 1989 йыл), татар шағиры. Бөйөк Ватан һуғышы инвалиды. Халыҡ араһында киң танылыу алған, Татарстан Республикаһының әлеге мәлдәге Дәүләт гимнының нигеҙен тәшкил иткән «Тыуған ягым» шиғыры һәм йыры тексының авторы (Рустәм Яхин музыкаһы).
• Нагаев Валерий Сәлим улы (1949 йыл) — ғалим-педагог.
• Нәҙершин Ким Рәүеф улы (11 ғинуар 1937 йыл — 22 декабрь 2019 йыл) — театр ветераны, режиссёр. 1980—1992 йылдарҙа хәҙерге Салауат башҡорт дәүләт драма театрының баш режиссёры. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1991).

Урамдары

урамдар исеме

• 7 Ноябрь урамы (рус. улица 7 Ноября)
• Карл Маркс урамы (рус. улица Карла Маркса)
• Комсомол урамы (рус. улица Комсомольская)
• Ленин урамы (рус. улица Ленина)
• Йәштәр урамы (рус. Молодежная улица)
• Совет урамы (рус. Советская улица)
• Үҙән урамы (рус. Узеньская улица)
• Үҙәк урам (рус. Центральная улица)

Әҙәбиәт

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4.

Һылтанмалар

• Исмәғил (Ауырғазы районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 54. — ISBN 978-5-295-04683-4.
• 1859 йылғы ревизия материалдары(недоступная ссылка)
• 1818-1834 йылғы ревизия материалдары(недоступная ссылка)
• [https://www.komandirovka.ru/cities/ismagilovo_bash._r./ Село Исмагилово Аургазинского района Республики Башкортостан.
• Сайт «Командировка.ру»] (Тикшерелеү көнө: 1 апрель 2019)