Имам Шамил

Кавказ таулыларының башлығы, Төньяҡ Кавказ милли-азатлыҡ ҡаршылығы юлбашсыһы

Шамил (авар. Шами́л, ҡум. Шами́л; 7 июль (26 июнь) 1797, Гимралар, хәҙерге Унсукуль районы, Дағстан — 16 февраль 1871, Мәҙинә, хәҙерге Сәғүд Ғәрәбстаны) — Кавказ таулыларының башлығы, Төньяҡ Кавказ милли-азатлыҡ ҡаршылығы юлбашсыһы.

Имам Шамил
ғәр. شامل بن دِنْكَاوْ محمّد الكمراوىّ الأوارىّ الداغستانى
авар. Шамил
ҡум. Шамил
Имам Шамил
Флаг
Флаг
Дағстандың 3-сө Имамы
24 сентябрь 1834 йыл — 25 август 1859 йыл
Алдан килеүсе: Ғамзатбәк
Дауамсы: Тоза Акмурзаев[1]
 
Дине: Ислам, сөнниселек
Тыуған: 1797 йылдың 7 июле (26 июль)
Гимралар ауылы
Үлгән: 16 февраль 1871 йыл (4 февраль)
Мәҙинә, Ғосман империяһы
(хәҙерге Сәғүд Ғәрәбстаны)
Ерләнгән: Йәннәт әл-Баҡый зыяраты, Мәҙинә
Атаһы: Денгав-Магомед
Әсәһе: Баху-Меседу
Ҡатыны: 1. Фатимат (ум. в 1845 г.)
2. Джавгарат (ум. в 1839 г.)
3. Загидат (1830—1871 гг.)
4. Шуайнат-Анна Улуханова (1824—1877 гг.)
5. Аминат
Балалары: От Фатимат:
сыновья:
Джамалуддин,
Гази-Мухаммад,
Мухаммад-Шапи,
дочери:
Нафисат (1842—1866),
Фатимат (1845—1870)
От Джавгарат:
сын Саид
От Загидат:
сын Мухаммад-Камиль,
дочери:
Нажават (ум. в 1874),
Баху-Меседу (ум. в 1875)
От Шуайнат:
дочь Сафият (1854—1870)
 
Хәрби хеҙмәт
Звание: имам
Бәрелештәр: Кавказская война
 
Автограф:

1834 йылда Дағстан менән Чечня мосолмандарын Русияға ҡаршы һуғышта етәкләүсе имам булараҡ иғлан ителә. Дағстандың көнбайышы һәм Чечня, һуңыраҡ бөтә черкес ерҙәре Төньяҡ Кавказ имаматы — теократик дәүләткә берләштерә (Шамил имаматы).

Төньяҡ Кавказ халыҡтарының милли геройы[2].

1859 йылда Гуниб штурмы ваҡытында Барятинский Александр Иванович тарафынан әсирлеккә алына. Тотҡонлоҡ ваҡытында Калугала һәм Киевта йәшәй. Мәккәгә хаж ҡылыу ниәте менән китә һәм шунда вафат була.

Биографияһы

үҙгәртергә

Авар үҙҙәне (уздень) тимерсе Денгав-Мөхәммәт[3] һәм авар бәге Бәйер-Будах ҡыҙы Баху-Меседаның улы[4].

Шамилдың әсәһе Ашильта тигән ауылдан[5], уның ата-бабалары Манташилал тигән ҡумыҡ фамилияһын йөрөткән[6].

Атаһы яғынан олатаһы ҡумыҡ Әмирхан [7]

Ҡарт олатаһы Ҡумыҡ Әмир Хан XIX быуаттағы Шамилдың үҙ һүҙҙәренән рус сығанаҡтарында теркәлгәнсә, «Кавказда бик билдәле кеше» булған [8][3][7][9]

Бер нисә сығанаҡ Шамилдың милләтен авар тип күрһәтә[10][11][12].

Вердеревский һүҙҙәре буйынса, бер ваҡыт Шамил үҙен «ябай татар» тип атаған. Революцияға тиклемге төрлө сығанаҡтарҙа ҡумыҡтар «татар» исеме менән билдәле булған[13]. [14]

1797 йылдың 26 июнендә (7 июль) Гимры тигән авар ауылында тыуған (хәҙерге Унцукул районы, Дағстан). Рәсәй иҫәпләүҙәре буйынса ул 1798 йылда тыуған[15][15]..

Иҫкәрмәләр

үҙгәртергә
  1. Чечня. 1865 г. Имам Тоза Акмурзаев (Харачойский) (30 август 2015). Дата обращения: 15 декабрь 2022. Архивировано 26 июль 2020 года.
  2. Дегоев В. В. Имам Шамиль // пророк, властитель, воин. — М: Русская панорама, 2001. — 371 с. — ISBN 5-93165-043-1.
  3. 3,0 3,1 Шамиль на Кавказе и в России, 1995
  4. Бартольд В. В. Шамиль // Собрание сочинений в 9 томах. — М.: Издательство восточной литературы, 1963. — Т. II, часть 1. — С. 873.
  5. Дадаев Ю. У. Глава 2. Ашильта // По тропам шамилевских сражений // историко-документальная повесть. — Мх.: Юпитер, 1997. — С. 106. — 248 с. — ISBN 5-7895-0022-0.
  6. Абдулатипов Р. Г., 2016
  7. 7,0 7,1 Блиев М. М. Россия и горцы Большого Кавказа // на пути к цивилизации. — М: Мысль, 2004. — С. 279. — 877 с. — ISBN 5-244-01004-2.
  8. Д. Б., 1859
  9. Халилов А. М. Шамиль в истории Северного Кавказа и народной памяти / отв. М. М. Идрисов. — Мх., 1988. — С. 79. — 119 с.
  10. Бартольд В. В. Шамиль // Собрание сочинений в 9 томах. — М.: Издательство восточной литературы, 1963. — Т. II, часть 1. — С. 873.

  11. Рощин М. Месхелидзе Д. Ислам в Чечне // Россия и мусульманский мир. — 2004. — № 1.

  12. Назир ад-Дургели. [1] / Шихсаидов А. Р. — М.: Марджани, 2012.

  13. Суздальцева И. А. Внешний облик, социальная организация и население Терского города в XVII - начале XVIII веков // Известия Дагестанского государственного педагогического университета. Общественные и гуманитарные науки. — 2008. — № 4.
  14.   Предки Шамиля были выходцами из известных дагестанских родов, корни которых уходили в различные дагестанские народы. Предки матери, к примеру, носили известную кумыкскую фамилию Манташилал. Но Шамиль был убеждён, что все мусульмане — члены великой семьи — уммы, и делил их не по языку или роду, а по человеческим качествам.
    Рамазан Абдулатипов, «Знамение судьбы» 2016
     
  15. 15,0 15,1 Шамиль на Кавказе и в России, 1995, с. 14

Өҙөмтә хатаһы: <references> билдәләнгән "Абдулатипов Р. Г.—2016——263" исемле <ref> тамға алдағы текста ҡулланылмай.

Һылтанмалар

үҙгәртергә