Дре́зден (нем. Dresden, үр.-луж. Ҡалып:Коммент) — Германиялағы ҡала, Саксония федераль еренең административ үҙәге. Эльба йылғаһы буйында, Чехия сигенән 40 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан. Германияның иң эре сәнәғәт, транспорт һәм мәҙәниәт үҙәктәренең береһе. Халыҡ һаны 547 172 кеше (2013) [30].

Дрезден
нем. Dresden[1]
БайраҡГерб
Нигеҙләү датаһы 1206[2]
Рәсем
Рәсми атамаһы Dresden[1]
Ҡыҫҡаса атамаһы D[3] һәм DD
Архивы хранятся в Stadtarchiv Dresden[d]
Этнохороним Dresdner[4], Dresdnerin[5], Dresdnerinnen[5], Dresdener[6], Dresdenerin[7], Dresdenerinnen[7], Drježdźanjan, Drježdźanjanka һәм drezdai
Дәүләт  Германия[8]
Административ үҙәге Саксония
Административ-территориаль берәмек Саксония
Сәғәт бүлкәте Үҙәк Европа ваҡыты[d], UTC+1:00[d] һәм UTC+2:00[d]
Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан Эльба, Weißeritz[d], Lockwitzbach[d], Prießnitz[d], Kaitzbach[d] һәм Lausenbach[d]
Тәбиғи-географик объекты сиктәрендә урынлашҡан Dresden Basin[d], Euroregion Elbe/Labe[d] һәм Дрезденская конурбация[d]
Иң юғары нөктә Triebenberg[d][9]
Глубочайшая точка Niederwartha[d]
Хөкүмәт башлығы Дирк Хильберт[d]
Закондар сығарыу органы Dresden City Council[d]
Ойошма ағзаһы Climate Alliance[d][10], Мэры за мир[d][11], Kommunaler Sozialverband Sachsen[d], International Association for Sports and Leisure Facilities[d][12] һәм Всемирная федерация туристических городов[d][13]
Халыҡ һаны 566 222 кеше (31 декабрь 2023)[14]
Административ рәүештә бүленә Альтштадт[d], Dresden-Neustadt[d], Dresden-Pieschen[d], Q383208?, Лошвиц[d], Q383184?, Q383219?, Dresden-Prohlis[d], Q383270?, Cotta[d], Altfranken[d], Cossebaude[d], Gompitz (locality)[d], Langebrück[d], Q1432052?, Oberwartha[d], Schönborn[d], Schönfeld-Weißig[d] һәм Weixdorf[d]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек 126 метр[15]
Туғандаш ҡала Скопье[16][17], Зальцбург[18][19], Ковентри[d][20][21], Санкт-Петербург[22][23], Вроцлав[d], Острава, Браззавиль, Флоренция[24][25], Гамбург, Роттердам, Страсбург, Колумбус[d], Ханчжоу[d] һәм Силистра[d]
Милке Margon Arena[d], Глюксгаз-Штадион[d] һәм Heinz-Steyer-Stadion[d]
Сиктәш Мейсен[d], Баутцен[d], Саксонская Швейцария — Восточные Рудные Горы[d], Вайсериц[d], Фрайталь, Банневиц, Дона, Дюррёрсдорф-Диттерсбах, Хайденау һәм Gommern[d]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре
Майҙан 328,48 км² (2016)[26][27]
Почта индексы 01067, 01326, 01309, 01069, 01097, 01099, 01159, 01127, 01307, 01129 һәм 01279
Рәсми сайт dresden.de
Урынлашыу картаһы
Позицион карта
Вид в ночное время
Һәйкәлдәр исемлеге list of heritage sites in Dresden[d]
Присуждает Городской писатель Дрездена[d]
Портал открытых данных Dresden Open Data[d]
Тема иҡтисады economy of Dresden[d]
Иң тәүге яҙма ваҡыты 1206[2]
Социаль селтәрҙә күҙәтеүселәр 16 638
Mastodon серверының URL dresden.network
Урындағы телефон коды 351 һәм 35201
Номер тамғаһы коды DD[28][29]
Категория для почётных граждан субъекта Категория:Почётные граждане Дрездена[d]
Бында ерләнгән кешеләр категорияһы Категория:Похороненные в Дрездене[d]
Элементтың күренеше өсөн категория Category:Views of Dresden[d]
Карта
 Дрезден Викимилектә

Ҡала 19 округҡа бүленә. Үҙәге – Альтштадт Эльбаның һул ярында урынлашҡан. Ул Икенсе бөтә донъя һуғышы вакытында инглиз авиацияһы тарафынан тулыһынса емертелә. Һуғыштан һуң тергеҙелә.

Донъя күләмендә Дрезден үҙенең барокко стилендәге архитектура ҡомартҡылары, нағыш һәм һынлы сәнғәт әҫәрҙәре тупланмалары менән данлыҡлы.

Тарихынан

үҙгәртергә
  Мейсенская марка 1206–1288

  Чешское королевство 1288–1316
  Маркграфство Бранденбург 1316–1319[31]
  Мейсенская марка 1319–1423
  Курфюршество Саксония 1423–1697
  Польша-Саксония 1697–1706
  Курфюршество Саксония 1706–1709
  Польша-Саксония 1709–1763
  Курфюршество Саксония 1763–1806
  Королевство Саксония 1806–1871
  Германская империя 1871–1918
  Веймарская республика 1918–1933
  Третий рейх 1933–1945
  Германская Демократическая Республика 1949–1990

  Федеративная Республика Германия от 1990

Дрезден беренсе тапҡыр 1206 йылда телгә алына. Drežďany һүҙе славянса үҙән урмандары кешеләре тигәнде аңлатҡан [32]

1270 йылда Дрезден Мейсен маркграфлығы баш ҡалаһы булып китә.

1547 йыл]дан Дрезден Саксония курфюрстлығы башҡалаһы.

Саксониянең иң ҡеүәтле сағы XVIII быуат баштарына тура килә. Ҡеүәтле Август хакимлыҡ иткән ваҡытта данлыҡлы архитекторҙар ярҙамында ҡала бөгөнгө төҫөн ала.

Икенсе донъя һуғышы аҙағында Дрезден бик көслө бомба утына тотола. 1945 йылдың 13-14 февралендә инглиз, америка авиацияһы бомбаға тотоу һөҙөмтәһендә ҡала үҙәге тулыһынса емерелгән.

Был ваҡытта Дрезденда Көнсығыш фронттың хәрби хәрәкәттәренән ҡасып килгән ҡасаҡтар, шулар араһында ҡатын-ҡыҙ һәм бала-саға шығырым тулы булған. Ҡорбандар һаны 100-200 -меңгә тиклем тәшкил итә [33]

Дрезден ҡәлғә-резиденцияһы, Цвингер һәм Земпер Опералары тулыһынса емерелеп, һуңыраҡ Фрауэнкирхе сиркәүенең көмбәҙе тарҡалып төшә.

 
Дрезден инглиз-американ бомбаларынан һуң

Америка яҙыусыһы Курт Воннегут шулар араһында була, иҫән ҡала, һуңынан атаҡлы рус. «Бойня номер пять, или Крестовый поход детей» романын яҙа һәм ошо ваҡиғалар тураһында һөйләй.

Һуғыштан һуң һарайҙар, сиркәү, тарихи биналар харабаларын, бөтә фрагменттарын бик бөхтә итеп йыйып алып, ҡала ситенә ташып алалар. Элекке бина урындарын, ҡала урамдарын билдәләп, тип-тигеҙ майҙансыҡ итеп ҡалдыралар. Германия Демократик Республикаһы властары тарихи үҙәкте тергеҙеү менән бер рәттән уны уратып заманса проспект (шул осор өсөн) һәм күп ҡатлы биналар һалдырта.

Ҡырҡ йыл самаһы ҡала үҙәге тергеҙелә — бының өсөн мөмкин тиклем һаҡлап ҡалынған фрагменттарҙы ҡулланып, етмәгән блоктар һәм таш архитектура элементтарын яңынан эшләйҙәр — ул таштар аҡһыл төҫө менән һиҙелерлек айырыла.

Шәхестәре

үҙгәртергә
  • Логин Камбек (1796-1859), хоҡуҡ белгесе, юридик фәндәр докторы (1852), статский кәңәшсе (1847).
  • Ханс Грундиг (1901- 1958), күренекле рәссам,график, революцион-пролетар реализм йүнәлешендә эшләгән антифашист-рәссам.

Иҫтәлекле урындары

үҙгәртергә
  • Дрезден дәүләт нәфис сәнғәт йыйынтыҡтары
  • Цвингер (XVIII век)
  • Эльбы яры, йәки Брюль террасаһы
  • Немец гигиена музейы
  • Транспорт музейы
  • Земпер Операһы
  • Фрауэнкирхе
  • Эльба ҡәлғәһе
  • Һофкирха католик сиркәүе
  • Эльба үҙәне
  • «Зәңгәр мөғжизә» күпере
  • «Кенәздәр килә» (рус. «Шествие князей») панноһы
  • Йенидце
  • «Пфундс Молкерай» һөт кибете
  • Преподобный Симеон Дивногорец урыҫ православие сиркәүе
  • Алтын һыбайлы
  • Хәрби-тарихи музей
  • XIX быуат аҙағында төҙөлөп һаҡланып ҡалған Дрезден районы, хәҙерге ваҡытта йәштәр мәҙәни тормошо үҙәге.
  • «Аҡ флот» (Weiße Flotte) — Эльба буйлап туристик сәфәр ҡылдырыусы боронғо тәгәрмәсле пароход флотилияһы .


Дрездендың климаты уртаса, континенталдән диңгеҙ һауаһына күсә. Ҡышы йомшаҡ, йәй ямғырлы, йылы, ләкин ҡыҫҡа.

Дрезденда ҡаты һыуыҡтар һәм йәйгеһен ныҡ эҫе селләләр булмай, була ҡалғанда ла бик ҡыҫҡа ваҡытлы ғына.

Ҡала климаты
Күрһәткес Ғин Фев Мар Апр Май Июн Июл Авг Сен Окт Ноя Дек Йыл
Абсолют максимум, °C 16,2 19,7 24,4 29,5 31,7 35,3 36,6 36,9 33,0 27,1 19,1 16,4 36,9
Уртаса максимум, °C 2,8 4,0 8,4 13,8 19,0 21,6 24,3 23,9 19,0 13,7 7,2 3,5 13,4
Уртаса температура, °C 0,1 0,9 4,5 9,0 13,9 16,7 19,0 18,6 14,3 9,8 4,5 1,1 9,4
Уртаса минимум, °C −2,3 −1,8 1,3 4,5 9,1 12,0 14,2 13,9 10,6 6,6 2,2 −1,1 5,8
Абсолют минимум, °C −25,3 −30,5 −17,6 −9,6 −3,4 0,6 6,3 5,3 1,0 −6,9 −13,2 −21 −30,5
Яуым-төшөм нормаһы, мм 45 36 45 42 65 61 85 84 50 43 56 53 664
Сығанаҡ: Погода и Климат

Һылтанмалар

үҙгәртергә
  • Степанов Г. П., Щедрина Г. К. Дрезден / Ленинградская организация ордена Ленина Союза архитекторов СССР. — Л.: Стройиздат. Ленингр. отд-ние, 1976. — 120 с. — (Города-побратимы Ленинграда). (обл.)

Иҫкәрмәләр

үҙгәртергә
  1. 1,0 1,1 Deutsche Nationalbibliothek Record #4012995-0 // Общий нормативный контроль (GND) (нем.) — 2012—2016.
  2. 2,0 2,1 https://www.dresden-central.de/entdecken/nuetzliches/geschichte (нем.)
  3. ISIL- und Sigeladressen mit Koordinaten ausgestattetБерлинская государственная библиотека, 2016.
  4. https://de.wiktionary.org/wiki/Dresdner
  5. 5,0 5,1 https://de.wiktionary.org/wiki/Dresdnerin
  6. https://de.wiktionary.org/wiki/Dresdener
  7. 7,0 7,1 https://de.wiktionary.org/wiki/Dresdenerin
  8. archINFORM (нем.) — 1994.
  9. https://www.quaeldich.de/paesse/triebenberg/ (нем.)
  10. https://web.archive.org/web/20180806123507/http://www.klimabuendnis.org/nc/kommunen/das-netzwerk.html
  11. http://www.mayorsforpeace.org/english/membercity/map/europe.html
  12. https://iaks.sport/find-a-member
  13. https://cn.wtcf.org.cn/citys/3864-2.html
  14. Alle politisch selbständigen Gemeinden mit ausgewählten Merkmalen am 31.12.2023 (нем.)DESTATIS, 2024.
  15. https://it-ch.topographic-map.com/map-7v1st6/Dresda/?zoom=19&center=51.04812%2C13.74031&popup=51.04813%2C13.74015
  16. https://www.dresden.de/de/leben/stadtportrait/europa/partner/skopje.php
  17. https://starportal.skopje.gov.mk/DesktopDefault.aspx?tabindex=0&tabid=172
  18. https://www.dresden.de/de/leben/stadtportrait/europa/partner/salzburg.php
  19. https://www.stadt-salzburg.at/internet/wirtschaft_umwelt/wirtschaft_gewerbe/staedtepartner_333065/partnerstadt_dresden_200082.htm
  20. https://www.dresden.de/de/leben/stadtportrait/europa/partner/coventry.php
  21. https://www.coventry.gov.uk/info/222/twin_towns_and_cities
  22. https://www.dresden.de/de/leben/stadtportrait/europa/partner/st-petersburg.php
  23. https://kvs.gov.spb.ru/en/agreements/
  24. https://www.dresden.de/de/leben/stadtportrait/europa/partner/florenz.php
  25. https://www.comune.fi.it/pagina/firenze-internazionale/gemellaggi-e-patti-di-amicizia
  26. https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/LaenderRegionen/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/Aktuell/05Staedte.html
  27. Alle politisch selbständigen Gemeinden mit ausgewählten Merkmalen am 31.12.2018 (4. Quartal)Federal Statistical Office.
  28. https://web.archive.org/web/20150316070053/http://www.kfz.de/autokennzeichen/autokennzeichen_deutschland/ (нем.)
  29. https://m.3d-kennzeichen.de/kennzeichen/dd (нем.)
  30. Численность населения по состоянию на 31 декабря 2013 (с учётом данных переписи населения 9 мая 2011 года)
  31. Dresden | Germany | Britannica.com
  32. Reinhard Spehr, Herbert Boswank: Dresden — Stadtgründung im Dunkel der Geschichte. Verl. DJM, Dresden 2000. ISBN 3-9803091-1-8.
  33. Количество жертв в Дрездене подсчитать невозможно | Сегодня.ру. www.segodnia.ru. Дата обращения: 27 май 2018.


«Эльбалағы Флоренция» панорамаһы