Дрезден

Дре́зден (нем. Dresden, үр.-луж. Ҡалып:Коммент) — Германиялағы ҡала, Саксония федераль еренең административ үҙәге. Эльба йылғаһы буйында, Чехия сигенән 40 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан. Германияның иң эре сәнәғәт, транспорт һәм мәҙәниәт үҙәктәренең береһе. Халыҡ һаны 547 172 кеше (2013) .

Дрезден
нем. Dresden
Байраҡ	Герб
Нигеҙләү датаһы	1206
Рәсми атамаһы	Dresden
Ҡыҫҡаса атамаһы	D һәм DD
Архивы хранятся в	Stadtarchiv Dresden[d]
Этнохороним	Dresdner, Dresdnerin, Dresdnerinnen, Dresdener, Dresdenerin, Dresdenerinnen, Drježdźanjan, Drježdźanjanka һәм drezdai
Дәүләт	Германия
Административ үҙәге	Саксония
Административ-территориаль берәмек	Саксония
Сәғәт бүлкәте	Үҙәк Европа ваҡыты[d], UTC+1:00[d] һәм UTC+2:00[d]
Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан	Эльба, Weißeritz[d], Lockwitzbach[d], Prießnitz[d], Kaitzbach[d] һәм Lausenbach[d]
Тәбиғи-географик объекты сиктәрендә урынлашҡан	Dresden Basin[d], Euroregion Elbe/Labe[d] һәм Дрезденская конурбация[d]
Иң юғары нөктә	Triebenberg[d]
Глубочайшая точка	Niederwartha[d]
Хөкүмәт башлығы	Дирк Хильберт[d]
Закондар сығарыу органы	Dresden City Council[d]
Ойошма ағзаһы	Climate Alliance of European cities with indigenous rainforest peoples[d], Мэры за мир[d], Kommunaler Sozialverband Sachsen[d], International Association for Sports and Leisure Facilities[d] һәм Всемирная федерация туристических городов[d]
Халыҡ һаны	566 222 кеше (31 декабрь 2023)
Идари бүлектәре	Альтштадт[d], Dresden-Neustadt[d], Dresden-Pieschen[d], Q383208?, Лошвиц[d], Q383184?, Q383219?, Dresden-Prohlis[d], Stadtbezirk Plauen[d], Cotta[d], Altfranken[d], Cossebaude[d], Gompitz (locality)[d], Langebrück[d], Q1432052?, Oberwartha[d], Schönborn[d], Schönfeld-Weißig[d] һәм Weixdorf[d]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	126 метр
Туғандаш ҡала	Скопье, Зальцбург, Ковентри[d], Санкт-Петербург, Вроцлав[d], Острава, Браззавиль, Флоренция, Гамбург, Роттердам, Страсбург, Колумбус[d], Ханчжоу[d] һәм Силистра[d]
Милке	Margon Arena[d], Глюксгаз-Штадион[d] һәм Heinz-Steyer-Stadion[d]
Сиктәш	Мейсен, Баутцен[d], Саксонская Швейцария — Восточные Рудные Горы[d], Вайсериц[d], Фрайталь, Банневиц, Дона, Дюррёрсдорф-Диттерсбах, Хайденау һәм Gommern[d]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре	Саксонская рогатка[d] (2004, 2005)
Майҙан	328,48 км² (2016)
Почта индексы	01067, 01326, 01309, 01069, 01097, 01099, 01159, 01127, 01307, 01129 һәм 01279
Рәсми сайт	dresden.de
Изображается на	Dresden from the left Bank of the Elbe above the Bridgehead of the Old Town[d] һәм Holy Cross church in Dresden[d]
Һәйкәлдәр исемлеге	list of heritage sites in Dresden[d]
Присуждает	Городской писатель Дрездена[d]
Портал открытых данных	Dresden Open Data[d]
Тема иҡтисады	economy of Dresden[d]
Иң тәүге яҙма ваҡыты	1206
Социаль селтәрҙә күҙәтеүселәр	16 638
Mastodon серверының URL	dresden.network
Урындағы телефон коды	351 һәм 35201
Номер тамғаһы коды	DD
Категория для почётных граждан субъекта	Категория:Почётные граждане Дрездена[d]
Бында ерләнгән кешеләр категорияһы	Категория:Похороненные в Дрездене[d]
Элементтың күренеше өсөн категория	Category:Views of Dresden[d]
Дрезден Викимилектә

Ҡала 19 округҡа бүленә. Үҙәге – Альтштадт Эльбаның һул ярында урынлашҡан. Ул Икенсе бөтә донъя һуғышы вакытында инглиз авиацияһы тарафынан тулыһынса емертелә. Һуғыштан һуң тергеҙелә.

Донъя күләмендә Дрезден үҙенең барокко стилендәге архитектура ҡомартҡылары, нағыш һәм һынлы сәнғәт әҫәрҙәре тупланмалары менән данлыҡлы.

Тарихынан

Мейсенская марка 1206–1288 Чешское королевство 1288–1316 Маркграфство Бранденбург 1316–1319 Мейсенская марка 1319–1423 Курфюршество Саксония 1423–1697 Польша-Саксония 1697–1706 Курфюршество Саксония 1706–1709 Польша-Саксония 1709–1763 Курфюршество Саксония 1763–1806 Королевство Саксония 1806–1871 Германская империя 1871–1918 Веймарская республика 1918–1933 Третий рейх 1933–1945 Германская Демократическая Республика 1949–1990 Федеративная Республика Германия от 1990

Дрезден беренсе тапҡыр 1206 йылда телгә алына. Drežďany һүҙе славянса үҙән урмандары кешеләре тигәнде аңлатҡан

1270 йылда Дрезден Мейсен маркграфлығы баш ҡалаһы булып китә.

1547 йыл]дан Дрезден Саксония курфюрстлығы башҡалаһы.

Саксониянең иң ҡеүәтле сағы XVIII быуат баштарына тура килә. Ҡеүәтле Август хакимлыҡ иткән ваҡытта данлыҡлы архитекторҙар ярҙамында ҡала бөгөнгө төҫөн ала.

Икенсе донъя һуғышы аҙағында Дрезден бик көслө бомба утына тотола. 1945 йылдың 13-14 февралендә инглиз, америка авиацияһы бомбаға тотоу һөҙөмтәһендә ҡала үҙәге тулыһынса емерелгән.

Был ваҡытта Дрезденда Көнсығыш фронттың хәрби хәрәкәттәренән ҡасып килгән ҡасаҡтар, шулар араһында ҡатын-ҡыҙ һәм бала-саға шығырым тулы булған. Ҡорбандар һаны 100-200 -меңгә тиклем тәшкил итә

Дрезден ҡәлғә-резиденцияһы, Цвингер һәм Земпер Опералары тулыһынса емерелеп, һуңыраҡ Фрауэнкирхе сиркәүенең көмбәҙе тарҡалып төшә.

Дрезден инглиз-американ бомбаларынан һуң

Америка яҙыусыһы Курт Воннегут шулар араһында була, иҫән ҡала, һуңынан атаҡлы рус. «Бойня номер пять, или Крестовый поход детей» романын яҙа һәм ошо ваҡиғалар тураһында һөйләй.

Һуғыштан һуң һарайҙар, сиркәү, тарихи биналар харабаларын, бөтә фрагменттарын бик бөхтә итеп йыйып алып, ҡала ситенә ташып алалар. Элекке бина урындарын, ҡала урамдарын билдәләп, тип-тигеҙ майҙансыҡ итеп ҡалдыралар. Германия Демократик Республикаһы властары тарихи үҙәкте тергеҙеү менән бер рәттән уны уратып заманса проспект (шул осор өсөн) һәм күп ҡатлы биналар һалдырта.

Ҡырҡ йыл самаһы ҡала үҙәге тергеҙелә — бының өсөн мөмкин тиклем һаҡлап ҡалынған фрагменттарҙы ҡулланып, етмәгән блоктар һәм таш архитектура элементтарын яңынан эшләйҙәр — ул таштар аҡһыл төҫө менән һиҙелерлек айырыла.

Шәхестәре

• Логин Камбек (1796-1859), хоҡуҡ белгесе, юридик фәндәр докторы (1852), статский кәңәшсе (1847).
• Ханс Грундиг (1901- 1958), күренекле рәссам,график, революцион-пролетар реализм йүнәлешендә эшләгән антифашист-рәссам.

Иҫтәлекле урындары

• Дрезден дәүләт нәфис сәнғәт йыйынтыҡтары
• Цвингер (XVIII век)
• Эльбы яры, йәки Брюль террасаһы
• Немец гигиена музейы
• Транспорт музейы
• Земпер Операһы
• Фрауэнкирхе
• Эльба ҡәлғәһе
• Һофкирха католик сиркәүе
• Эльба үҙәне
• «Зәңгәр мөғжизә» күпере
• «Кенәздәр килә» (рус. «Шествие князей») панноһы
• Йенидце
• «Пфундс Молкерай» һөт кибете
• Преподобный Симеон Дивногорец урыҫ православие сиркәүе
• Алтын һыбайлы
• Хәрби-тарихи музей
• XIX быуат аҙағында төҙөлөп һаҡланып ҡалған Дрезден районы, хәҙерге ваҡытта йәштәр мәҙәни тормошо үҙәге.
• «Аҡ флот» (Weiße Flotte) — Эльба буйлап туристик сәфәр ҡылдырыусы боронғо тәгәрмәсле пароход флотилияһы .

Галерея

• 
  Цвингер, Речь Посполитая гербы
• 
  Дрезден картиналар галереяһы
• 
  Ҡала үҙәге 1945 йылдан тулыһынса тергеҙелгән
• 
  Дрезденда Эльба аша күпер
• 
  Дрезден күренеше
• 
  Дрезден күренеше
• 
  Иҫке һәм яңы осрашыуы
• 
  Земпер операһы

Климаты

Дрездендың климаты уртаса, континенталдән диңгеҙ һауаһына күсә. Ҡышы йомшаҡ, йәй ямғырлы, йылы, ләкин ҡыҫҡа.

Дрезденда ҡаты һыуыҡтар һәм йәйгеһен ныҡ эҫе селләләр булмай, була ҡалғанда ла бик ҡыҫҡа ваҡытлы ғына.

Ҡала климаты
Күрһәткес	Ғин	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Йыл
Абсолют максимум, °C	16,2	19,7	24,4	29,5	31,7	35,3	36,6	36,9	33,0	27,1	19,1	16,4	36,9
Уртаса максимум, °C	2,8	4,0	8,4	13,8	19,0	21,6	24,3	23,9	19,0	13,7	7,2	3,5	13,4
Уртаса температура, °C	0,1	0,9	4,5	9,0	13,9	16,7	19,0	18,6	14,3	9,8	4,5	1,1	9,4
Уртаса минимум, °C	−2,3	−1,8	1,3	4,5	9,1	12,0	14,2	13,9	10,6	6,6	2,2	−1,1	5,8
Абсолют минимум, °C	−25,3	−30,5	−17,6	−9,6	−3,4	0,6	6,3	5,3	1,0	−6,9	−13,2	−21	−30,5
Яуым-төшөм нормаһы, мм	45	36	45	42	65	61	85	84	50	43	56	53	664
Сығанаҡ: Погода и Климат

Һылтанмалар

• Официальный сайт города Дрезден
• Советские места Дрездена
• Dresden.info 2022 йыл 31 ғинуар архивланған.
• Дрезден-Лексикон (Введение «Дрезден — город на Эльбе» на русском)
• Fernsehturm — Телебашня
• Semperoper — Опера Земпера
• Deutsches Hygiene-Museum — Немецкий музей гигиены
• Verkehrsmuseum Dresden — Музей транспорта
• Бомбардировка Дрездена в 1945 году

Әҙәбиәт

• Степанов Г. П., Щедрина Г. К. Дрезден / Ленинградская организация ордена Ленина Союза архитекторов СССР. — Л.: Стройиздат. Ленингр. отд-ние, 1976. — 120 с. — (Города-побратимы Ленинграда). (обл.)

Иҫкәрмәләр

«Эльбалағы Флоренция» панорамаһы